سید نعمت الله جزایری در کتابش نقل می کند: که در یک سال قحطی شد، در همان وقت واعظی در مسجد بالای منبر می گفت: کسی که بخواهد صدقه بدهد، هفتاد شیطان به دستش می چسبند و نمی گذارند که صدقه بدهد. مؤمنی این سخن را شنید و با تعجب به دوستانش گفت: صدقه دادن که این حرفها را ندارد، من اکنون مقداری گندم در خانه دارم، می روم آنرا به مسجد آورده و بین فقراء تقسیم می کنم. با این نیت از جا حرکت کرد و به منزل خود رفت. وقتی همسرش از قصد او آگاه شد شروع کرد به سرزنش او، که در این سال قحطی رعایت زن و بچه خود را نمی کنی؟ شاید قحطی طولانی شد؛ آن وقت ما از گرسنگی بمیریم و .... خلاصه بقدری او را ملامت و وسوسه کرد تا سرانجام مرد مؤمن دست خالی به مسجد برگشت. از او پرسیدند چه شد؟ دیدی هفتاد شیطان (2) به دستت چسبیدند و نگذاشتند. مرد مؤمن گفت: من شیطانها را ندیدم ولی مادرشان را دیدم که نگذاشت این عمل خیر را انجام بدهم.(3)     2. پیامبر فرمود یا علی آیا می دانی که صدقه از میان دستهای مؤمن خارج نمی شود مگر اینکه هفتاد شیطان به طرق مختلف او را وسوسه می کنند، تا صدقه ندهد. وسائل الشیعه 6/257 3. ابلیس نامه ص 60- انوار نعمانیه 3/96 منبع : یکصد موضوع 500 داستان ، ج1 ، نوشته ی سید علی اکبر صداقت ، نشر ناصر  

حسادت، آتشی شیطانی است که  وقتی بر جان آدمی می ‌افتد، چاره‌ای در برابرش نیست، می‌ سوزاند و هم تن خاکی را به غم و آزردگی و اندوه گرفتار می‌ کند و هم روح را به گرفتاری در بند و وسوسه‌ های شیطانی در می‌ آورد؛ با خودش ایمان و آرامش و آسودگی را می‌ برد!   آتش شیطانی بعضی افراد با شادی و پیشرفت اطرافیانشان خوشحال می ‌شوند و با اندوه و شکست آن ‌ها، غمگین؛ گویی که عضوی از یک پیکرند. اما هستند کسانی که برایشان مهم نیست بر سر دیگران چه می ‌آید؛ مثل تکه ‌های زائد و غیر مفید یک پیکره که بود و نبودشان هیچ فرقی ندارد.   می‌خواهند همه خوبی ‌ها برای آن‌ ها باشد، دیگران همیشه ضرر کنند و هیچ‌ گاه موفق نباشند! به شادی و موفقیت دیگران حسادت می‌ کنند؛ هرگز در غم و شادی دیگران سهیم نمی‌ شوند؛ هرگز همراه دیگران لبخند نمی ‌زنند، همراه آن ‌ها گریه نمی ‌کنند و این هدیه تلخی است که خودشان، به خودشان داده‌اند. این افراد که به نعمت ‌هایی که خدا به دیگران داده و به موفقیت ‌هایی که نصیب آنان شده، حسد می ‌برند، به آنچه خدا از فضلش به بندگانش بخشیده، حسد می ‌وزند: «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ» (1) حسد در آیات قرآن حسد از جمله رذایل اخلاقی است که ریشه و اساس بسیاری از گناهان و آلودگی‌ های اخلاقی دیگر محسوب می ‌شود. از این رو آیات و روایات متعددی در نکوهش، انگیزه ‌ها و آثار زیانبار فردی و اجتماعی آن در منابع اسلامی وارد شده است.   یكی از عمده‌ ترین عوامل تخریب و فساد در جهان، تخریب و فسادی است كه از ناحیه افراد حسود نشأت می‌ گیرد. قرآن حسادت را عامل نخستین قتلی كه در روی كره زمین رخ داده است، معرفی كرده و می ‌فرماید: «وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»؛ «و داستان دو پسر آدم را به درستى بر ایشان بخوان هنگامى كه [هر یك از آن دو] قربانیى پیش داشتند پس از یكى از آن دو پذیرفته شد و از دیگرى پذیرفته نشد [قابیل] گفت ‏حتما تو را خواهم كشت [هابیل] گفت‏ خدا فقط از تقوا پیشگان مى ‏پذیرد» (2)   حسود، در واقع دشمن نظام آفرینش و مخالف مواهب و اکرام الهی نسبت به بندگان است و چنین امری با ایمان کامل، سازگار نیست در زمان حضرت آدم (علیه السلام) مراسم قربانی وجود داشته و هابیل و قابیل، فرزندان آدم (علیه السلام) به دستور پدرشان، عبادت قربانی را انجام دادند؛ ولی فقط قربانی هابیل پذیرفته شد و برادر دیگر كه قربانی‌اش پذیرفته نشده بود، به شدت خشمگین شد و آتش حسادت به برادرش هابیل در دل او شعله كشید و سرانجام، او را به قتل رساند. (3) بنابر آیات قرآن برادران حضرت یوسف (علیه السلام) نیز به خاطر حسادتی که به او داشتند، تصمیم به قتل او گرفتند و در نهایت او را به چاه انداختند: «قَالَ قَآئِلٌ مَّنْهُمْ لاَ تَقْتُلُواْ یُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِی غَیَابَةِ الْجُبِّ یَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّیَّارَةِ إِن كُنتُمْ فَاعِلِینَ»؛ «گوینده‏اى از میان آنان گفت ‏یوسف را مكشید اگر كارى مى ‏كنید او را در نهان خانه چاه بیفكنید تا برخى از مسافران او را برگیرند» (4) یهودیان نیز چون خودشان ایمان نداشتند، به مسلمانان حسادت می‌ کردند و می‌ خواستند آن ‌ها را نیز از ایمان برگردانند: «وَدَّ كَثِیرٌ مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَكُم مِّن بَعْدِ إِیمَانِكُمْ كُفَّارًا حَسَدًا مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ»؛ «بسیارى از اهل كتاب پس از اینكه حق برایشان آشكار شد از روى حسدى كه در وجودشان بود آرزو مى‏ كردند كه شما را بعد از ایمانتان كافر گردانند.» (5) این در حالی است که از نظر قرآن، حسد بدترین و زشت‌ ترین صفات است و باید از شر شخص حسود به خدا پناه برد: «وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ»؛ «و از شر [هر] حسود آنگاه كه حسد ورزد.» (6) حسود، در واقع دشمن نظام آفرینش و مخالف مواهب و اکرام الهی نسبت به بندگان است و چنین امری با ایمان کامل، سازگار نیست. ریشه تمامی رذایل حسد، گناهی است که حالت تولیدی و زایش دیگر گناهان را دارد و تهمت، دروغگویی، نفاق، غیبت، اهانت، کتک زدن، قتل و نابودی دیگران و... به وسیله آن به ‌وجود می ‌آید. از این رو شاید بتوان آن را «ام‌ الرذایل» یا مادر همه صفات بد دانست؛ همچنان ‌که امام علی(علیه السلام) فرموده است: «رَأْسُ الرَّذَائِلِ الْحَسَدُ؛ ریشه تمامی رذیلت ‌ها [و صفات ناپسند] حسادت است.» (7) رسول‌ خدا(صلی الله و علیه وآله) نیز درباره خطر این صفت چنین هشدار داده است: «اَخْوَفُ مَا اَخَافُ عَلَی اُمَّتِی اَنْ یَکْثُرَ لَهُمُ الْمَالُ فَیَتَحَاسَدُونَ وَ یَقْتَتِلُونَ؛ بدترین چیزی که بر امتم ترس دارم، این است که مال آن‌ ها فراوان شود؛ پس بر همدیگر حسودی کنند و به جنگ و قتال بپردازند.» (8) از بین رفتن ایمان در سخنی از امام على (علیه السلام) آمده است: «وَلا تُحاسِدوا؛ فَإِنَّ الْحَسَدَ یَأْكُلُ الإیْمانَ كَمَا تَأْكُلُ النّارُ الْحَطَبَ؛ هرگز حسادت نورزید؛ زیرا حسد، ایمان را مى ‌خورد چنان كه آتش، هیزم را نابود مى ‌كند.» (9) منافات ایمان و حسد، تا آنجاست كه حسد را به آتشى تشبیه كرده‌اند كه ایمان را از بین مى ‌برد؛ چنان كه در حدیثى دیگر، حسد به گیاهى تلخ تشبیه شده كه عسل ایمان را فاسد مى ‌سازد. (10)   هم‌چنین نقل شده است كه در یك فرد، ایمان و حسد با هم جمع نمى ‌شوند و مومن هیچ ‌گاه حسود نیست. حسد باعث مى ‌شود كه ایمان در قلب حسود، همانند حل شدن نمك در آب ذوب شود و از بین برود. (11) حسادت، آتشی شیطانی است که وقتی بر جان آدمی می‌افتد، چاره‌ای در برابرش نیست، می ‌سوزاند و هم تن خاکی را به غم و آزردگی و اندوه گرفتار می ‌کند و هم روح را به گرفتاری در بند و وسوسه ‌های شیطانی در می ‌آورد؛ با خودش ایمان و آرامش و آسودگی را می ‌برد!   عدم پیشرفت و ناامنی در هر جامعه اگر قدرت در دست شایستگان باشد، آن جامعه رو به تكامل مى‌ رود؛ ولى اگر حسادت در آن جامعه راه یابد، حسودان نمی‌ گذارند افراد شایسته، مطرح شده و پیشرفت كنند. در نتیجه جامعه در دست یك گروه حسود بى ‌لیاقت قرار خواهد گرفت. از سوى دیگر، همین افراد حسود، در مقام حكومتى، میان خود به حسادت مشغول شده، از خدمت به جامعه باز مى ‌مانند؛ چرا كه همواره در پى مُچ‌ گیرى و رسوا نمودن همدیگرند تا یكدیگر را تضعیف كنند.   از این رو، هیچ كس در این جامعه احساس امنیت نخواهد كرد. هم ‌چنان ‌که در حدیثی آمده است: «رسول ‌خدا (صلی الله و علیه وآله) به عبدالرحمان‌ بن عوف فرمود: "هنگامى كه گنجینه ‌هاى فارس و روم به روى شما گشوده شد، چگونه مردمى خواهید بود؟   "عبدالرحمان‌ بن عوف گفت: همان را كه خداوند خواسته است، خواهیم گفت [و انجام خواهیم داد]. رسول‌ خدا (صلی الله و علیه وآله) فرمود: "و یا غیر از این! رقابت مى ‌كنید، سپس حسادت مى ‌ورزید، سپس به یكدیگر پشت مى‌ كنید، سپس از یكدیگر نفرت و یا همانند آن پیدا مى ‌كنید، سپس به سوى خانه ‌هاى مهاجرین روان مى ‌شوید و برخى را حاكم برخى دیگر قرار مى ‌دهید".» (12)   ریشه کفر در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «إِیَّاکُمْ أَنْ یَحْسُدَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَإِنَّ الْکُفْرَ أَصْلُهُ الْحَسَدُ؛ بر شما باد که از حسادت ‌ورزی برخی به برخی دیگر اجتناب کنید؛ زیرا ریشه کفر، حسادت ‌ورزی است.» (13) پی‌‌نوشت ها: 1. نساء: 54. 2. مائده: 27. 3. مصباح‌یزدی، اخلاق در قرآن، ج3، ص 201. 4. یوسف: 10. 5. بقره: 109. 6. فلق: 5. 7. تمیمی آمدی، غررالحکم، ح558. 8. ابن ابی ‌فراس، مجموعه ورام، ج1، ص 127. 9. نهج‌ البلاغه، خطبه 86. 10. الشیبانی، جامع‌الصغیر، ج1، ص 589. 11. ر.ک: ابن‌ حجر عسقلانی، الترغیب و الترهیب، ج3، ص546؛ غررالحکم، ح 608؛ ابن ‌شعبه حرانی، تحف ‌العقول، ص 223 12. سنن ابن‌ ماجه، ج2، ص1324. 13. تحف ‌العقول، ص 513.   تبیان     مطالب مرتبط: حمله های شیطان     

راه خدا سختی دارد ولی سختی به بخش فطری وارد نمی شود بلکه برای بخش حیوانی است. اگر انسان دین را با بخش فوق عقلی و فطری خود دریافت نکند یک حیوان دیندار و متدین خواهد بود.

 در روایات اسلامی از دروغ به عنوان کلید گناهان نام برده شده؛ آن‌چنان که امام علی(ع) درباره راستگویی گفته‌اند: «راستگویی، دعوت به نیکوکاری می‌کند و نیکو کاری دعوت به بهشت» توجه و تأمل در این حدیث راه جهنم را در مسیر دروغگویی به همه نشان داده و خاطر نشان می‌کند، دروغ سرچشمه همه گناهان و باعث بسیاری از ناهنجاری‌ها و آفات فردی، خانوادگی و اجتماعی است. از این رو در راستای ضرورت توجه به سبک زندگی اسلامی، مضرات و آفتهای دروغ را از منظر قرآن و روایات و تأثیر آن را بر زندگی خانوادگی و اجتماعی در گفت‌وگو با حجت الاسلام و المسلمین محمد انتظاری مسؤول دفتر شورای سیاستگذاری ائمه جمعه مازندران مورد بررسی قرار داده‌ایم.     اگر در یک زندگی اسلامی بخواهیم قرآن را میزان و معیار عملکردمان بدانیم، نظر قرآن درباره دروغگویی چیست ؟ -  قرآن مجید عوامل مختلفی را به عنوان عامل دروغگویی به ما معرفی می‌کند و منشأ دروغ گفتن را به شیطان ارتباط می‌دهد و به انسان هشدار می‌دهد که مراقب وسوسه‌های دروغین شیطان باشید، زیرا شیطان دروغگوست و با دروغ گفتن و قسم دروغ خوردن توانست آدم رافریب داده و گمراهش کند.  قرآن به انسان هشدار می‌دهد که شیاطین و یاران ابلیس الهام کنندگان دروغ به انسان هستند و آنها  به این ناهنجاری‌ها دامن می‌زنند.  در سوره یوسف(ع) آمده است که حسادت برادران یوسف به او باعث شد تا دروغ گفته و سعی در نابود کردن برادر خود داشته باشند. بی گمان حسادت شیطان به انسان نیز یکی از دلایل رانده شدن او از فردوس خداوند بود. آیه 61 سوره مبارکه آل عمران با صراحت  دروغگویان را مورد لعن خداوند متعال قرار داده است، بنا بر این اگر انسانی مورد لعن خداوند قرار بگیرد، آیا می‌تواند ارزش وجودی  داشته باشد؟ بی‌گمان پاسخ منفی است؛ در آیه سه سوره مبارکه زمر آمده است که خداوند، دروغگویان کفران کننده را هدایت نمی‌کند، توجه و دقت و مراقبت در آیات قرآن به ما هشدار می‌دهد که اگر سبک زندگی اسلامی را برگزیده‌ایم، در هر جایگاه و رتبه اجتماعی اعم از زن و مرد، مدیران یا افراد در سطوح مختلف اجتماعی باید اذعان داشته باشیم که قرآن فرموده است تنها کسانی به دروغ آلوده می‌شوند که به آیات خداوند و عالم قیامت اعتقاد ندارند. در آیه 81 سوره اسراء  نیز آمده است که پروردگارا، ما را در هر کاری با صدق وارد کن و با صداقت و راستی هم خارج نما، یعنی هر مسلمانی باید در تمامی امور زندگی، ورودی و خروجی افعال و اعمالش را با صداقت تنظیم و همراه نماید، در روایتی که امام رضا(ع) از پیامبر مکرم اسلام(ص) نقل کرده‌اند، آمده است که از رسول اسلام(ص) می‌پرسند، آیا مؤمن ترسو می‌شود؟ فرمودند، بله، آیا مؤمن می‌تواند بخیل باشد؟ فرمودند، بله و آیا مؤمن می‌تواند دروغگو باشد؟ فرمودند، هرگز دروغ نمی‌گوید و اگر گفت، بدانید که مؤمن نیست. حتی با دروغگو رفاقت نکنید و از مصاحبت با دروغگو بپرهیزید.    از منظر دین و قرآن چه عواملی موجب می‌شود که فرد به راحتی دروغ بگوید؟ - یکی از دلایل دروغگویی، عقده حقارت و خود کم بینی افراد عنوان شده است، افراد دروغگو چون به دیگران اعتماد ندارند و بدبین هستند، با دروغ گفتن سعی دارند خود را بزرگ جلوه دهند و در بیشتر کارهایشان نیز اهل تملق و بزرگ نمایی هستند. دروغ نشانه ضعف افراد است و روانشناسان می‌گویند، انسانهای شجاع، بزرگ و خودساخته دروغ نمی‌گویند، نفوذ شخصیت و کلام آنها در دل مردم تأثیرگذار است، اما دروغگویان، دروغ را ابزاری برای رسیدن به قدرت می‌دانند، در حالی که وقتی دیگران به دروغگویی آنان یقین حاصل کنند، قدرت دروغین آنان به ضعف تبدیل شده و در بین مردم از جایگاهی برخوردار نخواهند بود. امام علی(ع) می‌فرماید: "شایسته است که مسلمان از دوستی و برادری با دروغگو بپرهیزد، زیرا او آنقدر دروغ می‌گوید که اگر سخن راستی هم بر زبان آورد، دیگر قابل باور نخواهد بود". این ناباوری تا آنجا گسترش خواهد یافت که مردم، دروغگو را طرف مشورت خود قرار نمی‌دهند، زیرا می‌دانند انسان دروغگو ‌ایمان کافی ندارد. امام علی(ع) باز هم فرموده‌اند: "بنده طعم ‌ایمان را نمی‌چشد تا آن که دروغ را خواه به شوخی یا جدی ترک کند". بنابراین می‌توان دریافت که‌ایمان و دروغ رابطه ای متقابل دارند. از یک سو ‌ایمان مانع دروغ گفتن می‌شود و از سویی دروغ ‌ایمان را نابود می‌کند.  اگر دروغ و دروغگویان در جامعه زیاد شوند، بر جامعه و زندگی خود و اطرافیانشان چه تأثیراتی خواهند داشت؟ - اجتماعی که از بی اعتمادی لبریز باشد، روابط افراد در دوستی‌های مشکوک و نافرجام گرفته تا رودربایستی‌ها، ملاحظه کاری‌ها، مصلحت جویی‌ها،  پنهان کاری‌ها و در نهایت انواع دشمنی‌ها خلاصه می‌شود. دروغ می‌تواند ناهنجاری‌های اجتماعی مختلفی مانند تملق و مبالغه، نیرنگ وفرصت طلبی را در جامعه نهادینه کند و در این جامعه در هر شغل و جایگاهی متقلب و طماع و بی مسؤولیت و تنبل و رابطه باز مشاهده می‌شود. اگر در یک زندگی که به سبک اسلامی اداره می‌شود، معتقد باشیم که دروغگویی آفت و عامل بسیاری از گناهان است، از توجه به قرآن درمی یابیم که قرآن دروغ را سرچشمه نفاق معرفی کرده، چنان‌که در آیه 77سوره توبه آمده است: "اعمال آنها نفاق در دلهایشان تا روز قیامت ایجاد کرد، به خاطر اینکه عهد خدا را شکستند و دروغ می‌گفتند". از سوی دیگر گسترش نفاق و دروغ می‌تواند به نابودی سرچشمه‌های روابطی که می‌بایست در اجتماع بر پایه سلامت و صداقت و ارزشهای واقعی افراد تعیین شود، انجامیده و مهمترین سرمایه اجتماعی را که اعتماد متقابل و اطمینان  عمومی است، به ورطه سقوط بکشاند. امام علی (ع) می‌گوید: از دوستی با دروغگو بپرهیز که او همان سراب است، دور را در نظر تو نزدیک و نزدیک را دور می‌سازد. حتی در روایات آمده است که فرد دروغگو با انسان مرده تفاوتی ندارد، زیرا فضیلت زنده بر مرده، اعتمادی است که مردم به سخنان او دارند و گرنه بین مرده و دروغگو تفاوتی نیست، او حرف نمی‌زند و دروغگو حرف درستی نمی‌زند، بنابراین توجه به صداقت و راستگویی در جامعه می‌تواند به بهره برداری از شایستگی‌های افراد و قرار دادن افراد در موقعیتهای مناسب کمک کند، زیرا اگر دروغ و به تبع آن تملق نباشد، افراد  بر اساس توانایی‌هایشان به کار گرفته می‌شوند و امور جامعه را سامان می‌دهند.     رواج دروغگویی در میان همسران و فرزندان در خانواده چه آسیبهایی به کانون خانواده خواهد زد؟ - اعتماد نداشتن همسران به یکدیگر یا ترس از سرزنش می‌تواند از دلایل دروغ میان زن و شوهر باشد، اگر زن و شوهر درک صحیحی از زندگی داشته باشند و موقعیتهای شغلی و خانوادگی یکدیگر را درک کنند، بی‌گمان نیازی به دروغ گفتن برای ادامه زندگی مشترک نیست. درک نکردن یکدیگر موجب می‌شود که زن و شوهر به گفتن دروغ متوسل شوند و هنگامی که بنا به هر دلیلی دروغ لو برود، اطمینان از خانواده رخت بر بسته و شک و بدبینی جایگزین اعتماد بین آنها خواهد شد و حتی فرزندان با ترس از مجازات  در برخی مواقع به دروغگویی روی می‌آورند.  بنا براین اگر مادر و پدر به عنوان نخستین مربیان آموزشی فرزندان در محیط خانواده مبنای زندگی را بر پایه صداقت بگذارند و فرزندانشان را به شنیدن دروغ عادت ندهند و قبح آن را نریزند، یقیناً اگر کودکان مرتکب اشتباه بچگانه ای شدند، برای فرار از عواقب کار دروغ نمی‌گویند، خانواده‌ها باید دروغ را ضد ارزش و فعلی زشت و ناپسند به کودکان خود معرفی نمایند و به آنها این نکته را متذکر شوند که ممکن است با دروغ گفتن، مشکل آنها به صورت موقت حل شود، اما راه حل اصلی و اساسی و ریشه ای در صداقت است، زیرا اگر اعتماد دیگران از آنها سلب شود، روابط اجتماعی آنان تحت تأثیر قرار گرفته و در جامعه منزوی خواهند شد. خانواده‌ها باید به فرزندان یاد بدهند که عادت کردن به دروغگویی مساوی است با مبتلا شدن به عارضه ای که دامن زندگی فردی و اجتماعی و دینی انسان را می‌گیرد و تأثیرات بسیار مخربی برزندگی شخص خواهد گذاشت، اگر این مسأله در خانواده و جامعه نهادینه شود و اگر از دروغ بپرهیزیم، از بسیاری از انحرافات در جامعه جلوگیری کرده‌ایم.