بحث خانواده آسمانی شاخه‌ای از بحث انسان‌شناسی است. اگر بحث انسان‌شناسی را به عنوان یک درخت و ریشه آن را توحید در نظر بگیرید، تنه و مهم‌ترین شاخه این درخت بحث خانواده آسمانی ماست. که بدون این قسمت، بحث انسان‌شناسی یک بحث عقیم خواهد بود. اگر کسی خانواده آسمانی خودش را نشناسد، واقعاً خودش را هم نشناخته است. ما درباره خودشناسی و انسان‌شناسی فرمایشات بسیار مهمی در کلام معصومین داریم که خودشناسی را اصل و ریشه همه چیز دانسته‌اند. «لا تجهل نفسک فإن الجاهل بمعرفه نفسه جاهل بکل شیء»؛ جاهل به خودت نباش چون کسی که خودش را نشناسد جاهل به همه چیز است. بحث خانواده آسمانی شاخه‌ای از بحث انسان‌شناسی است. اگر بحث انسان‌شناسی را به عنوان یک درخت و ریشه آن را توحید در نظر بگیرید، تنه و مهم‌ترین شاخه این درخت بحث خانواده آسمانی ماست. که بدون این قسمت، بحث انسان‌شناسی یک بحث عقیم خواهد بود. اگر کسی خانواده آسمانی خودش را نشناسد، واقعاً خودش را هم نشناخته است. ما درباره خودشناسی و انسان‌شناسی فرمایشات بسیار مهمی در کلام معصومین داریم که خودشناسی را اصل و ریشه همه چیز دانسته‌اند. «لا تجهل نفسک فإن الجاهل بمعرفه نفسه جاهل بکل شیء»؛ جاهل به خودت نباش چون کسی که خودش را نشناسد جاهل به همه چیز است. اگر بخواهیم بدانیم اجمالاً خودشناسی یعنی چه؟ امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: «رحم الله امرأ علم من أین و فی أین و الی أین»؛ رحمت خدا شامل حال کسی می‌شود که بداند از کجا آمده؟ در کجا هست؟ و به کجا می‌رود؟ یعنی ریشه قبل از دنیایی دارد. این‌که در کجا هست یعنی الان دروضعیت دنیایی چگونه است و اینکه به کجا می‌رود یعنی جایگاهی بعد از حیات ابدی دارد. اگر کسی خودش را نشناسد هیچ چیز را نمی‌شناسد و سایر علوم هم به درد او نمی‌خورد. ما با بدن به دنیا آمدیم. نفس ما یک حیات و سابقه قبل از دنیایی دارد. در کجا هستیم و قرار است به کجا برویم؟ نظام ابدی باید شناخته شود. اگر این‌ها را نداند و دو تای آن را بداند باز هم بی فایده است. نبی اکرم (صلی الله علیه و‌آله و سلم) فرمودند: «إن الله تبارک و تعالی یُبغِض کلّ عالم بالدنیا جاهل بالآخره؛ خداوند تبارک و تعالی دشمن کسی است که عالم به دنیاست اما جاهل به آخرت است. یعنی بخش پایانی زندگی خودش را نمی‌شناسد. طبیعی است کسی که نمی‌داند قرار است به کجا برود هرگز خودش را برای آنجا آماده نمی‌کند. این باید به یک باور و ایمان تبدیل شود. ایمان به ابدیت مهم است نه دانستن ابدیت. یعنی این فهم جزء وجود من شود. همان‌طور که من الآن ایمان دارم که به غذا و لباس و نور خورشید احتیاج دارم. حتی اگر یکی از این سه علم را نداند از هدف خلقت ساقط شده است. حضرت می‌فرماید: رحمت شامل حال کسی می‌شود که ایمان بیاورد که از کجا آمده، در کجا هست و به کجا می‌رود. از خود حقیقی‌اش درک درستی ندارد. این اجمال انسان‌شناسی است. بداند که این سه علم که باید به سه باور تبدیل شود، هرقدر دانش داشته باشد به دردش نمی‌خورد. تمام پیشرفتی که بشر در طول هزاران سال کرده نتوانسته بشر را به خوشبختی برساند. هرقدر علوم پیشرفت کرده، معضلات و مشکلات زندگی بشر بیشتر شده است. خودکشی‌ها، افسردگی‌ها، مصرف مواد مخدر، زندان‌ها و گرسنگی‌ها زیاد شده است. هیچ‌وقت بشر به اندازه الآن گرسنه نداشته چون تمام این پیشرفت‌ها به دور از این سه دانش بوده است. وقتی خود شناخته نشود، در نظام اجتماعی علم پیشرفت کند، هرگز خوشبختی نمی‌آورد و مشکلات را بیشتر می‌کند. در نظام فردی هم اگر دانش انسان بالا برود، در هر دانشی به غیر از خودشناسی باز هم انسان به مشکل برمی‌خورد. یعنی قرآن، فقه و فلسفه بدون خودشناسی. یعنی یک موجود با ساختار ابدی سقط می‌شود. کارکردش با کارکردهای ضعیف دنیایی منحصر می‌شود و از نظام حیات ماقبل طبیعی و مابعد دنیایی خودش بریده است. تمام مشکلات فردی و اجتماعی بشر در هر زمینه اقتصادی، سیاسی و... به این برمی‌گردد که آدم‌ها خودشان را نمی‌شناسند. اگر کسی دچار ترس و اضطراب و افسردگی است، به دلیل این است که خودش را نمی‌شناسد و اگر خودش را می‌شناخت آدم شاد و آرامی بود. اگر یک اجتماع دچار بیماری است، در آن محیط خودشناسی وجود ندارد. اگر هم یک شهر، قاره یا کل کره زمین دچار این بیماری هست به دلیل کمبود خودشناسی است. سایر روابط بدون شناخت، تضمین و تأمین حقوق انسان جلو می‌رود و این روابط برقرار می‌شود. وقتی ما نمی‌دانیم علت اصلی بیماری‌های روحی و جسمی، مظلومیت انسان و جهل انسان است، این حقیقت مورد غفلت قرار گرفته است. حال باید تلاش کنیم جلوی بیماری‌های جسمی را بگیریم. بیش از هر زمانی امکانات پزشکی و بیمارستانی داریم اما بیش از هر زمانی آدم‌های افسرده، بیمار روانی داریم. سال‌های سال است که کارشناس‌ها تلاش کردند جلوی بیماری‌های روانی و اختلافات و مشکلات مردم را بگیرند اما متأسفانه کارشان عقیم مانده است. برای این است که توجه به آن موجودی که باید خوشبخت باشد وجود ندارد. ما می‌خواهیم موجودی را خوشبخت کنیم که نمی‌دانیم چه کسی است و قرار است کجا برود؟ آن‌هایی که بیشترین تولیدکننده علم هستند، بیشترین مشکلات را دارند. چرا این همه سمینار و جلسات و... به دادشان نرسیده؟ در نظام فردی که سطح سواد و فهم مردم بیشتر شده پس چرا هر سال شناخت غلطی که از خودشان دارند دست به انتخاب، ارتباط، رفتارها و افکار غلط می‌زنند. به ندرت شخصی را پیدا می‌کنید که انتخاب‌ها، ارتباطات، رفتارها و افکارها و حب و بغض‌هایش را بر اساس شناخت صحیح از ساختار شخصیتی خودش انجام دهد. در صورتی که سطح سواد افراد خیلی بیشتر شده است. نرم‌افزارهای علمی و آموزشی بیشتر می‌شود ولی مشکلات حل نمی‌شود. دسترسی‌ها به دانش بیشتر می‌شود. اما آرامش، شادی و خوشبختی انسان‌ها کم‌تر شده است. مهم‌ترین بخش انسانی این است که من دارای یک خانواده آسمانی هستم. همه مشکلات انسان‌ها در این خلاصه می‌شود که همه انسان‌ها بدون ارتباط با خانواده آسمانی‌شان زندگی می‌کنند. (ما مبانی علمی و اصول این بحث را قبلاً در مباحث انسان‌شناسی و اسماءالله عرض کردیم.) طبق مباحث انسان‌شناسی، انسان سه مرحله حیات دارد؛ قبل از دنیا، دنیا و بعد از دنیا. اثبات این سه مرحله از دو طریق امکان‌پذیر است. یکی از طریق بحث معاد است که همه ادیان به آن اعتقاد دارند. شاید کم‌تر کسی را روی زمین بتوان پیدا کرد که معاد را قبول نکند. معاد ،یعنی بازگشت، منطقاً زمانی درست است که ما یک رفت داشته باشیم. تمام ادله، چه آیات و چه روایات همه حرف از بازگشت می‌زنند. یعنی قبل از این‌که به دنیا بیاییم طبق فرمایش صریح قرآن و روایات در جایی زندگی می‌کردیم. بعد یک استقرار و زندگی موقت در دنیا داریم. «ولکم فی الأرض مستقر و متاع الی حین»؛ برای شما در دنیا استقرار موقت داریم. همه روایات و آیات در مورد محل گذر بودن دنیا هست. در دنیا موقت زندگی می‌کنیم و بعد از دنیا می‌رویم و برمی‌گردیم به جایی که قبلاً زندگی می‌کردیم. من باید خودم را با حیثیت این سه مرحله حیات باور کنم و بشناسم و دلم به این مراحل محکم شود که قبلاً کجا بودم الان کجا هستم و به کجا خواهم رفت؟ بدون باور و ایمان به این سه مرحله ،هر انتخاب، ارتباط و رفتاری عقیم است و غلط از کار درمی‌آید. یکی از راه‌های فهم این‌که ما یک مرحله حیات قبل از دنیا داریم این است که از طریق معاد عمل کنیم. یعنی ما از جایی آمدیم که به آن‌جا برمی‌گردیم. «انا لله و انا الیه راجعون»/ «الیه ترجعون»/ «إلی مرجعکم» و... طریق دوم که ما می‌توانیم به این یقین برسیم از گزارش‌های تخصصی صاحبان علم، خود آیات و روایات است. قبلاً جای دیگری زندگی می‌کردیم از یک حقیقت غیرمادی و غیردنیایی برخوردار هستیم که به این کالبد پوستی و ظاهر انسانی ما تعلق گرفته است. یعنی یک انسان یک حیثیت زمینی و طبیعی ندارد بلکه از یک حقیقت الهی برخوردار است. «نفخت فیه من روحی» خیلی نزدیک است و خیلی شرافت را می‌رساند. تنها موجودی که خداوند در موردش در قرآن چنین فرموده است انسان است. به شیطان می‌فرماید: چرا در مقابل کسی که من با دو دست خودم خلقش کردم سجده نکردی؟ «ما منعک ان لا تسجد بما خلقت بیدی» خدا که دست ندارد پس با دو دست خودم خلق کردم یعنی چه؟ یعنی چه چیز که خدا از آن تعبیر به دست کرده آمده و انسان را با این ترکیب ساخته است؟ تعبیر بلندی است که «من از روح خودم آدم را خلق کردم» و بعد می‌فرماید: من همه چیز را برای انسان خلق کردم. هرچه در آسمان‌ها و زمین است برای شما خلق کردم. "هوالذی خلق لکم ما فی الارض جمیعا" ما خیلی بزرگ و مهم هستیم. ملائکه‌الله، بهشت، جهنم، جبروت و دنیای با این عظمت همه برای ما خلق شده است. مگر ما کی هستیم؟ آیا فقط برای این‌که در دنیا زندگی کنیم، ازدواج کنیم و بچه‌دار شویم و... بعد بمیریم به دنیا آمده ایم؟ این که خیلی مسخره است. چه‌قدر تأکید کرده که ما شما را عبث خلق نکردیم؟ این زندگی که محدود به هیکل و بدن و خورد و خوراک و ازدواج و تولید مثل است حیوانی و گیاهی است. اصلاً حیات انسانی یک تعریف و ساختار ویژه دارد که غیر از این نحوه زندگی ماست. والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته

ادب بیست و یکم: از آداب وظایف شاگرد نسبت به استاد، تنظیم صدا و مواظبت رفتار و گفتار در پیشگاه استاد است. ص1 روی صراط مستقیم نگه داشتن نفس، بدون تمرکز و توجه ممکن نیست. ص1 گاهی طبیعت (نفس اماره) برای اینکه از چنگال ملامت فطرت(نفس لوامه) فرار کند، خودش را لا به لای صورتهای مقدس پنهان می کند که کاری با او نداشته باشند. ص2 شاگرد باید از غیبت و بدگویی پشت سر دیگران در محضر استاد سخت بر حذر باشد و راجع به هیچ کس سخن چینی نکند و میان استاد و هیچ فرد دیگری فتنه ایجاد ننماید. ص4 ادب بیست و دوم: رعایت لطف بیان هنگام گفتگوی با استاد. ص5 دانشجو باید در خطاب به استاد حد الامکان دارای حسن تعبیر و لطافت بیان باشد. ص5 اگر استاد نسبت به رأی و نظریه و یا استدلال بر مطلبی اصرار می ورزد ولی کامل آن را توضیح نمی دهد تا شاگرد مطلب را درست درک کند و یا سهواً سخنی ناصواب و نادرست را اظهار نماید، نباید شاگرد چهره و نگاه خود را از استاد برگردانده و دگرگون سازد. ص7 شاگرد موفق، شاگردی است که حل شدن مسئله علمی را در درجه دوم روابطش با استاد قرار دهد و در درجه اول، رعایت خود استاد و رعایت ادب شاگردی است، حتی اگر به فدا شدن مطلب علمی بیانجامد. ص9 شیطان همیشه در بهترین جاها و در پاک ترین حالتها، برای تو نقشه دارد. ص10 این لطافت و ظرافت می خواهد که انسان در جاهای پاک و در بهترین جاها، بوی بد وسوسه های شیطان را استشمام کند. ص10 اگر شاگرد با آمادگی سرکلاس آمده باشد و از قبل آرامش داشته باشد و ذکر بگوید و خود را با فضای درس آماده کرده باشد، سر کلاس مراقب ادب است و به وضوح شیطان را می بیند و لذا می داند که چه باید بکند. ص10 کسی که در صراط مستقیم و در بهترین ارتباطات، فضای روحش را عطر آگین کند، خیلی واضح شیطان را می بیند و یکدفعه غافلگیر نمی شود. ص10 در جمع جامعه بشری، تنها انبیاء و اوصیاء و ائمه (علیهم السلام) هستند که از اشتباه و لغزش مصونیت دارند و بشر عادی ولو اینکه واجد مراتب و الای علمی هم باشند، گاهگاهی دچار لغزش و اشتباه می شوند. ص12 شاگرد نباید بی مهابا و به طور ناگهانی حملات خود را به صورت رد و اشکال متوجه استاد خویش سازد و او را غافلگیر نماید. ص12 ادب بیست و سوم: جبران و تدارک کمبودهای سخن استاد با اشارات لطیف. ص14 شاگرد ضعف ها را نباید جبران کند، بلکه لازم است در جبران نقایصی که در سخنان استاد مشهود است، با لطیف ترین اشارات و تعبیرات خوشایند مبادرت ورزد. ص15 شاگرد باید آنچه را که لازم است با کسب اجازه از استاد و یا احساس رضایت او به میان کشیده و مطالب ضروری را مطرح سازد. ص16 ادب بیست و یکم: از آداب وظایف شاگرد نسبت به استاد، تنظیم صدا و مواظبت رفتار و گفتار در پیشگاه استاد است. ص1 روی صراط مستقیم نگه داشتن نفس، بدون تمرکز و توجه ممکن نیست. ص1 گاهی طبیعت (نفس اماره) برای اینکه از چنگال ملامت فطرت(نفس لوامه) فرار کند، خودش را لا به لای صورتهای مقدس پنهان می کند که کاری با او نداشته باشند. ص2 شاگرد باید از غیبت و بدگویی پشت سر دیگران در محضر استاد سخت بر حذر باشد و راجع به هیچ کس سخن چینی نکند و میان استاد و هیچ فرد دیگری فتنه ایجاد ننماید. ص4 ادب بیست و دوم: رعایت لطف بیان هنگام گفتگوی با استاد. ص5 دانشجو باید در خطاب به استاد حد الامکان دارای حسن تعبیر و لطافت بیان باشد. ص5 اگر استاد نسبت به رأی و نظریه و یا استدلال بر مطلبی اصرار می ورزد ولی کامل آن را توضیح نمی دهد تا شاگرد مطلب را درست درک کند و یا سهواً سخنی ناصواب و نادرست را اظهار نماید، نباید شاگرد چهره و نگاه خود را از استاد برگردانده و دگرگون سازد. ص7 شاگرد موفق، شاگردی است که حل شدن مسئله علمی را در درجه دوم روابطش با استاد قرار دهد و در درجه اول، رعایت خود استاد و رعایت ادب شاگردی است، حتی اگر به فدا شدن مطلب علمی بیانجامد. ص9 شیطان همیشه در بهترین جاها و در پاک ترین حالتها، برای تو نقشه دارد. ص10 این لطافت و ظرافت می خواهد که انسان در جاهای پاک و در بهترین جاها، بوی بد وسوسه های شیطان را استشمام کند. ص10 اگر شاگرد با آمادگی سرکلاس آمده باشد و از قبل آرامش داشته باشد و ذکر بگوید و خود را با فضای درس آماده کرده باشد، سر کلاس مراقب ادب است و به وضوح شیطان را می بیند و لذا می داند که چه باید بکند. ص10 کسی که در صراط مستقیم و در بهترین ارتباطات، فضای روحش را عطر آگین کند، خیلی واضح شیطان را می بیند و یکدفعه غافلگیر نمی شود. ص10 در جمع جامعه بشری، تنها انبیاء و اوصیاء و ائمه (علیهم السلام) هستند که از اشتباه و لغزش مصونیت دارند و بشر عادی ولو اینکه واجد مراتب و الای علمی هم باشند، گاهگاهی دچار لغزش و اشتباه می شوند. ص12 شاگرد نباید بی مهابا و به طور ناگهانی حملات خود را به صورت رد و اشکال متوجه استاد خویش سازد و او را غافلگیر نماید. ص12 ادب بیست و سوم: جبران و تدارک کمبودهای سخن استاد با اشارات لطیف. ص14 شاگرد ضعف ها را نباید جبران کند، بلکه لازم است در جبران نقایصی که در سخنان استاد مشهود است، با لطیف ترین اشارات و تعبیرات خوشایند مبادرت ورزد. ص15 شاگرد باید آنچه را که لازم است با کسب اجازه از استاد و یا احساس رضایت او به میان کشیده و مطالب ضروری را مطرح سازد. ص16

پنجمین ادب از آداب و وظایف شاگرد نسبت به استاد تواضع و فروتنی در برابر استاد است. از جمله چیزهایی که مطلقاً بر انسان حرام شده است و موجب محرومیت انسان از فیض پروردگار است، تکبّر است. مسیر انسان به سمت حق تعالی زمانی صاف و بدون مانع است و انسان می‌تواند این مسیر را به سرعت طی کند که انسان حقیقت خود را که عین ربط و فقر است را درک کند. فقر است که طلب ایجاد می‌کند و طلب است باعث حرکت می‌شود، وقتی طلب نباشد بی‌نیازی او توقف است. وقتی ملائکه به شخصیّت آدم پی می‌برند و توسّط انسان تعلیم اسماء می‌شوند هم سجده می‌کنند امّا شیطان این را نمی‌داند و فقط ظاهر را نگاه می‌کند و بعد تکبّر می‌کند. اولین گناه شیطان مقایسه و فخرفروشی نسبت به انسان بود، دومین گناه او تکبّر نسبت به خداوند تبارک و تعالی بود که تکبّر کرد و سجده نکرد. همه بدبختی انسان این است که به محض اینکه در برابراحکام الهی مقاومت می کند،‌ آنجا شروع منیّت و بدبختی است، همه گناه‌ها در نهایت به همین برمی‌‌گردد. قاعده این است که انسان وقتی می‌بیند و می‌شنوند و می‌فهمد خودش را کوچک تر ببیند. انسان هر قدر به حقیقت هستی نزدیک تر می‌شود به ذلیل بودن خود بیشتر پی می‌برد. قاعده این است که اصلاً علم تواضع می‌آورد،‌ علم برای انسان فروتنی می‌آورد، اگر نبود قطعاً هرچه تحصیلات بالاتر و خطرناک‌تر است. دانشجو این را بداند که مأمور است و واجب است به او که نسبت به سایر مردم فروتن باشد، نسبت به علما بیشتر از سایر مردم و نسبت به استاد خودش از همه بیشتر. اظهار ذلّت و فروتنی در برابر استاد نوعی عزّت و سرافرازی است. در برخورد صحیح با والدین و استاد است که انسان به حقیقت خود نائل می‌شود در واقع برخورد با والدین و استاد تمکین و اطاعتی نسبت به ولایت پدر و مادر و استاد است تا شما بتوانید ولایت امام را بپذیرید. اگر انسان نتواند با مظاهر ضعیف ولایت برخورد درست کند در مظهر قوی‌تر که ولایت فقیه ولایت امام و خداوند است شکست می‌خورد. اگر می‌خواهید به رضایت خدا برسید و تحت ولایت خدا قرار بگیرید و در آن جاذبه و مجموعه ولایتی قرار بگیرید نمی‌توانید خارج از رضایت والدین عمل کنید، استثناء‌بردار نیست. شیطان چنان انسان را فریب می‌دهد که با صور مقدّس دیگری او را در ارتباط قرار می دهد فکر می‌کند که دارد تحت ولایت عمل می‌کند در حالی که واقعاً طبیعت او است که این صور مقدّس را استخدام کرده است. خضوع شاگرد در برابر استاد افتخاری برای اوست چون ناخود لِه شده است و خود بزرگ  شده است. استاد معمولاً به شاگردی در سپردن برخی از رمز و رازها اعتماد می‌کند که در شاگرد تواضع و کوچکی را ببیند. در جایی استاد را اکرام می‌کنی و این اکرام آتش حسادت عدّه‌ای را برمی‌افروزد و استاد محسود واقع می‌شود. انسان لازم نیست تواضع خودش را آن طور که می‌خواهد و حقّش است، اظهار کند. ممکن است بین استاد و شاگرد اختلاف باشد ممکن نیست نباشد چه بسا شاگرد نظر استاد را قبول نداشته باشد ولی شاگرد حق ندارد که با استاد مخالفت کند. استاد یک موقع چیزی را که ظاهراً و صورتاً حق است و خدا هم تأییدش کرده است به تو می‌گوید اصلاً انجام نده و اتفاقاً به صورت پستی تو را وادار می‌کند چون آن بیشتر به مصلحت تو است. خیلی وقت‌ها انسان محرومیت برایش مهم است خوب است که محروم باشد. گناهکار قهّار همین مدّتی که گناه می‌کرده است داشته به سمت خدا می‌آمده است. همیشه خباثت­های افراد، ضعف‌های آنها زمانی را می‌شود که عامل مخالف روبرو شود. ولی فقیه یعنی ولی از طرف امام زمان – نائب (‌ولی امر) – ولی امری که قرآن "اطیعوالله و اطیعوا الرسول و اولی الأمر مِنْکُمْ" در برابرش دارد. برای کسی که فطرتش بیدار است فرقی نمی‌کند که با استاد حج برود و یا به فرمان استاد کار دیگری انجام دهد، هر دو تحت ولایت خداست او برایش مهم است که تحت ولایت قرار گیرد، صورتش خیلی مهم نیست. اطاعت کسی از ولی باید انتصاب حقیقی به ولی داشته باشد، اگر انتصاب حقیقی نداشته باشد ما موظف به اطاعت نیستیم.

شک  انسان را به کفر می‌کشاند، ایجاد شک از نقشه‌های شیطان است. وقتی شیطان با انسان نجوا دارد یعنی اینکه چیزهایی را به قلب آدم خطور می‌دهد و هدف او ایجاد نگرانی و غم است. غم، نگرانی، دلهره و ... برای دین مضر است و شیطان هم دائم با نجواها سعی می‌کند انسان را نسبت به امور مختلف ناراحت و عصبانی و غمگین کند. انسان وقتی آرامش نداشته باشد نمی‌تواند طی طریق کند به خصوص که این اضطراب و شک نسبت به مقدّسات و عقاید دینی باشد. اگر انسان آنچه را که دارد به او داده شده است؛ به خصوص از طریق وحی و فرامین معصومین را باور نکنید و خودکم‌بین باشید در تفکّرات خود مدام وابسته و نیازمند به دیگران احساس می‌کنید. انسان که خود را باور نداشته باشد در همه جا معامله می‌کند. تفکر التقاطی نتیجه خودکم‌بینی است. (این که می‌گوید اسلام کافی نیست.) وقتی انسان خودش را کم دید، برده و بنده دیگران می‌شود. قالب کسانی که در مملکت ما در دانشگاه‌ها دارند برای نظام نسخه می‌پیچند،‌ برای آینده این مردم مستضعف و رنج دیده کسانی هستند که هیچ تبحّری در قرآن و کتب اصلی ما و .... ندارند. بصیرت دینی خیلی مهم است، بداند که چه در دست اوست و دیگران حرفی ندارند. بی‌تعهدی ما و ایمان نیاوردن آن چه که بر ما نازل شده باعث می‌شود که یک عده مجرم راحت بتوانند در اجتماع رفت‌و آمد کنند اندیشه و نسخه حیات بخش و شفابخش که در دست داریم را درک نکردیم و همه جا تن به سازش می‌دهیم.