نکته­‌ی مهم این است که آثار و فوائد ازدواج منحصر به امنیت جنسی فرد و اجتماع نیست. امنیت جنسی فرد و اجتماع در اثر ازدواج، از آثار کوچک ازدواج است، برای این که ازدواج اساساً آثار بسیار سازنده‌­ای در مسائل مهم فردی و اجتماعی دارد. نبی اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود:«وقتی کسی ازدواج می‌کند، شیطان فریاد می‌زند ای وای بر من! این جوان با این عمل دو سوم دینش را از دست­برد من محافظت کرد». سپس حضرت می‌فرماید: «بنده ­ای که بتواند دو سوم دینش را از دسترس شیطان محافظت کند، باید در یک سوم باقیمانده از دینش، تقوا و پرهیزکاری کند». انسان ممکن است گناه کبیره و بزرگی مرتکب شده باشد، اما وقتی در خانه رفتار خوبی انجام می‌دهد، با آن رفتار، همه گناهانش پاک می‌شود. حضرت می‌فرماید: وقتی یک خانم ظرفی را در خانه جابه ­جا می‌کند؛ یا حتی لیوان آبی به شوهرش می‌دهد؛ یا در غیاب شوهرش در خانه هرکار مفیدی می‌کند، ۸ درب بهشت به رویش باز و ۷ درب جهنم به رویش بسته می‌شود. اصلاً نفسِ در خانه بودن و کار کردن در خانه برای خانواده خیر کثیر دارد و پاک ­کننده و کفاره گناهان است. لبخندی که زن و شوهر به هم می‌زنند: یا شوخی که با هم می‌کنند، کفاره گناهان است این خیلی برای انسان کار می‌کند. حضرت درباره‌ی مردی که در بیرون از خانه عرق می‌ریزد و زحمت می‌کشد که لقمه حلالی به دست بیاورد، می‌فرماید کار او ثواب جهاد در راه خدا را دارد و اگر در این راه کشته شود، شهید از دنیا می‌رود. با استفاده از این روایات می‌بینیم که ازدواج زیاد ربطی به مسائل جنسی ندارد. شیطان از دادن صدقه و انفاق، انسان را می‌ترساند یکی از چیزهایی که شیطان خیلی انسان را می‌ترساند، در بخش کمک‌های اقتصادی است. یعنی درست در زمانی که انسان بخواهد به دیگران کمک مالی و انفاقی بکند یا صدقه بدهد.   وقتی انسان می‌خواهد دست از منیت، خودخوری و تنها بودن بردارد و از فرد تبدیل به ما بشود و متخلق به اخلاق خدا بشود و مثل خدا رازق، رزاق، کریم و جواد بشود، این حالت برای شیطان خیلی سخت و غیر قابل تحمل است. زیرا می‌بیند، خودش جا مانده و انسان دارد با کمک به دیگران، کمک‌های مالی و صدقه و انفاق و با انجام واجبات اقتصادی، خودش را شبیه خدا می‌کند. در حدیث داریم، وقتی مؤمنی دست در جیبش می‌کند، 70 شیطانک به دستش می‌چسبند. اما بعضی افراد می‌گویند ما تا به حال زیاد دست در جیب‌مان کردیم، اما شیطانکی ندیدیم. باید بدانیم، حمله شیطان در جسم و بدن نیست، شیطان با ما رابطه فیزیکی و مادی برقرار نمی‌کند؛ بلکه او در اندیشه ما نفوذ می‌کند و ترس‌ها، دلواپسی‌ها و نگرانی‌هایی در ما تولید می‌کند و 70  نوع توجیه درست می‌کند که تو دست در جیبت نکنی. تو را می‌ترساند و می‌گوید: «از کجا معلوم آن فقیر احتیاج داشته باشد؛ اینها شارلاتان هستند؛ خودت لنگ می‌مانی؛ خودت بدبخت­‌تری؛ بعداً کم میاوری»، شیطان از این توجیهات زیاد دارد. اینها در حالی است که صدقه از صدق می‌آید، یعنی راستی. ما کلمه صدقه را خراب کرده‌ایم. فکر کرده‌ایم یک نفر به عنوان گداست و ما هم باید مقداری پول به او کمک کنیم. «مکتب صدقه» یک مکتب بسیار پیشرفته است. صدقه اختصاص به کمک مالی ندارد. بلکه هر کمکی صدقه است. هر کار قشنگی در اسلام صدقه است. حتی اگر یک لبخند در مقابل برادر دینی‌ات باشد؛ لبخند یک زن به شوهرش و یک شوهر به زنش، حتی نوازش و بوسه صدقه است. کارکردهایی که در صدقات اقتصادی داریم؛ همان کارکردها را در کارهای معنوی هم داریم. جواب دادن به سؤال یک نفر صدقه است. من ریاضیات بلدم، یک نفر ریاضیات بلد نیست به او ریاضیات یاد بدهم صدقه است. کسی سؤالی در امور رایانه دارد؛ وقتی کسی جواب بدهد صدقه است. در بحث اقتصادی شما وقتی می‌خواهید به کسی کمک بکنید، این یک سلسله آثار و فوائد دارد و شیطان از اینکه این همه آثار مثبت، نصیب یک نفر بشود، ترس دارد. چون این آثار باعث رشد انسان می‌شود. در مقابل صدقه و انفاق و کمک به دیگران، بخل وجود دارد. گفتیم بخل، ترس و حرص صفت‌های شیطانی هستند که همه از سوءظن به خدا ناشی می شوند. صفت زشتی که مادرِ همه عیوب است صفت بسیار زشت و شیطانی به نام «بخل» وجود دارد که جمع کننده همه عیوب است. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمودند:«الْبُخْلُ جَامِعٌ لِمَسَاوِی الْعُیُوبِ، وَ هُوَ زِمَامٌ یُقَادُ بِهِ إِلَى كُلِّ سُوءٍ[1]= بخل، جامع تمام عیوب است و وسیله‌اى است كه انسان را به هر بدى‌اى مى‌كشاند». بخل همه‌ی بدی‌ها را در خود دارد. وقتی بخل سراغ انسان می‌آید، عیب‌هایی مثل خساست، حرص و ... نیز دامن‌گیر انسان می‌شود. ازدواج با فردی که بخل دارد و بدبین است، کاملاً کار اشتباهی است. فردی که به همسر خود بدبین باشد و بخیل باشد، زندگی با این شخص تا آ‌خر عمر آزاردهنده و اذیت کننده است. بخل هزار و یک نوع اضطراب و ترس و بدبینی به خانواده را به انسان تحمیل می‌کند. یعنی آدم را می‌برد به سمت توهمات. محبوبترین و مبغوض ترین افراد نزد شیطان روزی یحیی بن زکریا(علیه‌السلام) ابلیس را دید و به ابلیس گفت: «محبوب‌ترین و مبغوض‌­ترین آدمها پیش تو چه کسانی هستند؟» شیطان جواب داد:«محبوب‌ترین آدم‌ها پیش من، مؤمنی است که بخیل باشد و مبغوض‌ترین و منفورترین آدم‌ها پیش من کسی است که فاسق باشد، ولی آدم دست و دلبازی باشد». حضرت از شیطان دوباره می‌پرسد:«چرا این گونه است؟» شیطان گفت: «صفت زشت بخل در مؤمنِ بخیل، مرا از زحمتِ فریب و گمراهی او فارغ می‌سازد. خوف و ترس من از شخص فاسق سخاوتمند است که دین ندارد، ولی به خاطر سخاوتمند بودنش به خدا نزدیک می‌شود». فاسق سخاوتمند در اسم‌های کریم و جواد به خدا شبیه می‌شود. به همین دلیل، به خدا نزدیک می‌شود. اما بخلِ مؤمن بخیل انواع گناهان و آلودگی‌ها را به او تحمیل می‌کند و دیگر نیاز نیست که شیطان روی او سرمایه­‌گذاری بکند. همین صفت بخل برای مؤمن کافیست که او را بدبخت کند و در خیلی جاها ایمان را هم از او بگیرد. داستان‌های عجیبی به خاطر بخل اتفاق افتاده است. شخص آخر عمر بعد از 40 -50 سال عبادت، دشمن خدا شده و مُرده، ایمانش را هم با خودش نبرده و کارهای خوبش را هم ضایع کرده است. امام امت(رحمه‌الله‌علیه) در یکی از کتاب‌هایشان داستانی نقل می‌کند از کسی که با دشمنی با خدا بعد از یک عمر بستن خودش به ایمان مُرد. یک امام جماعت تعریف می‌کرد: شخصی بود که همیشه در صف اول نماز جماعت حاضر می‌شد. چند روزی مسجد نیامد، من را صدا کردند و گفتند: او در حال احتضار و جان دادن است. هر چه به او می‌گوییم، شهادتین را بگو، نمی‌گوید. امام جماعت گفت: از آنجایی که این روحانی با من دوست بود، گفتم: من بروم زبانش باز می‌شود. اما وقتی رفتم بالا سرش و هر چه به او تلقین کردم، شهادتین را نگفت. یادم افتاد او 3 میلیون تومان پول از ما طلب دارد. او فقط من را نگاه می‌کند و حرفی نمی‌زد. گفتم: فلانی، یادت است 3 میلیون تومان از من پول می‌خواستی؟ این 3 میلیون تومان را می‌خواهی برایت باقیات­‌الصالحاتی بگذاریم؟ گفت: یک دفعه صدایش باز شد و 3 بار گفت: نه و بعد هم مُرد. خداوند اعمال خوب شخص سخی را که فاسق است، قبول کرده و او را به سبب سخاوتش به راه حق هدایت می‌کند و او از فسق و گناه دور می‌شود و توبه می‌کند. بارها از صدر اسلام تا امروز آدم‌های زیادی بوده‌اند که به رغم این که اهل دین و خدا و دیانت و آخرت و معنویت نبودند، ولی خوش­ اخلاق و سخی بودند. همین دو صفت آنها را نجات داده است. کسانی بودند مثل حاتم طایی که قبل از زمان پیامبر از دنیا رفتند، مسلمان هم نبودند؛ ولی حضرت می‌فرماید به خاطر سخاوت‌شان عذاب ندارند. اگر کافر هم باشند و به بهشت هم نروند، آن طرف اذیت نمی‌شوند. چه بسا بعداً هم مورد لطف و رحمت الهی قرار بگیرند. صدقه روی شیطان را سیاه می کند امام باقر(علیه‌السلام) می‌فرماید:«عَلَیکُم بِالصَدَقَه فَبَکِّرُوا بِها فَاِنَّها تُسَوِّدُ وَجهَ اِبلیس[2]= بر شما باد به صدقه دادن، صدقه را صبح زود بدهید، همانا (صدقه) روی ابلیس را سیاه می‌کند». کلمه‌ی «علیکم»، یعنی واجب است صدقه بدهید. صبح اول وقت این کار را بکنید. صبح از خواب بلند شدید، قبل از نماز و دعا بهتر است صدقه بدهید، اگر نشد، بعد از نماز و اگر نشد موقعی که می‌خواستید از خانه بیرون بروید صدقه بدهید. زیرا «فَاِنَّها تُسَوِّدُ وَجهَ اِبلیس». یعنی شیطان آنقدر غضبناک و ناراحت می‌شود که از شدت غضب صورتش سیاه می‌شود. صدقه ضد گناه و ضد عذاب آتش است صدقه آثار ضد آتش و ضد گناه دارد. گناهان را به شدت پاک و آتش آن را به شدت دور می‌کند. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) است؛ می‌فرماید:«أرضُ القِیامَةِ نارٌ ما خَلا ظِلَّ المُؤمِنِ؛ فإنَّ صَدَقَتَهُ تُظِلُّهُ[3] = سرزمین قیامت تماما آتش است، مگر سایه مؤمن؛ زیرا كه صدقه‌های او بر سرش سایه مى‌افكند».   در فرمایش دیگری می‌فرماید:«اِنَّ الصَدَقَۀَ لَتُدفِعُ عَن اَهلِها حَرَّ القُبُور = صدقه آتش قبرها را دور می‌کند». به خاطر همین اثرات صدقه است که شیطان روی آن حساس است. اساساً صدقه یک اثر ضد آتش و ضد گناه دارد. معصوم (علیه‌السلام) می‌فرماید:«اِنَّ الصَدَقَۀَ لِتَطفَی عَن اَهلِها حَرَّ القُبُور اِنَّما یَستَظِلُّ المُؤمِن یَومَ القیامَۀِ فی ظِلِّ الصَدَقَ = صدقه گرمای قبر را تخفیف می‌دهد. یعنی صدقه آتش و عذاب قبر را خاموش می‌گرداند و مؤمن در روز رستاخیز در زیر سایه و آسایش صدقه خویش قرار می‌گیرد». امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمود:«اَلصَدَقَۀُ جُنَّۀٌ مِنَ النّار= صدقه سپری از آتش است». پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) فرمودند: «كُلُّ امرِئٍ فی ظِلِّ صَدَقَتِهِ حتّى یُقضى بَینَ الناسِ[4] = (درروز قیامت) هر كسى در سایه صدقه خود است، تا آن كه میان مردم داورى شود». یعنی در آن معطلی‌ها شخص در زیر سایه صدقه خود است و اذیت نمی‌شود». «إنّ الصّدقة لتطفی غضب الرّبّ[5] = صدقه خشم خداوند را فرو مى‌نشاند». وقتی انسان گناه می‌کند و خداوند به انسان خشمگین می‌شود، صدقه خشم و غضب خدا را برطرف می‌کند. هنگام صدقه دادن، خداوند به تو لبخند می زند پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرماید:«إنَّ اللّه َعَزَّ و جلَّ لَیَضحَكُ إلى الرجُلِ إذا مَدَّ یَدَهُ فی الصَّدَقةِ، و مَن ضَحِكَ اللّه ُ إلَیهِ غَفَرَ لَهُ[6] = هرگاه انسان دست خود را به دادن صدقه دراز كند، خداوند عزّ و جلّ به رویش لبخند مى‌زند و هر كس خدا بر او لبخند بزند، آمرزیده است». ما کمتر کاری داریم که چنین تعبیری در مورد آن به کار برده شده باشد. کسی که صدقه می‌دهد، خدا را می‌خنداند. خیلی کار مهمی است که انسان بتواند غضب خدا را تبدیل به خنده خدا بکند. وقتی خدا به انسان بخندد، انسان بخشیده می‌شود. صدقه‌ی روز آثار دنیوی خوب و صدقه‌ی شب آثار معنوی خوب دارد صدقه‌­هایی که ما به طور آشکار می‌دهیم و دیگران می‌بینند، چه روز باشد و چه شب، آثار خوبی دارد. گفته شده، شما در مقابل مردم صدقه بدهید که دیگران ببینند. وقتی در مسجد صدقه جمع می‌کنند، همه دست در جیب می‌کنند و پولی را برای خرج مسجد یا هر کار خیری صدقه می‌دهند. این صحنه ها را خدا خیلی دوست دارد. در جاهایی مثل نماز جمعه، نماز جماعت، راهپیمایی‌ها که صندوق می‌گذارند، هر کس مبلغی را در این صندوق‌ها جلوی چشم دیگران می‌ریزند. همه‌ی اینها جزء صدقات روز به شمار می‌روند و آثار فراوان دنیوی دارند. اما صدقات و کارهای خوبی که در شب انجام می‌شوند، جزء صدقات شب محسوب می‌شوند که آثار آخرتی و معنوی بی‌شماری دارند. این نوع صدقات، چون پنهانی انجام می‌گیرد، روی باطن و درون انسان اثر می‌گذارند. کلاً صدقاتی که پنهانی انجام می‌شوند، آثار شان در درون انسان ظاهر می‌شود. امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:«إنّ صَدَقَةَ اللیلِ تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ، و تَمحُو الذَّنبَ العَظیمَ، و تُهَوِّنُ الحِسابَ، و صَدَقةَ النَّهارِ تُثمِرُ المالَ، و تَزِیدُ فی العُمرِ[7] = صدقه شبانه، خشم پروردگار را فرو مى‌نشاند و گناهان بزرگ را پاك مى‌كند و حساب را آسان مى‌گرداند؛ و صدقه روزانه، مال و ثروت را به بار مى‌نشاند و عمر را زیاد مى‌كند». کسی که شبانه صدقه می‌دهد، خدا در حساب، به او سخت نمی‌گیرد. چون این آدم شبیه خدا شده و آدم خیری است، پس آتش چنین آدمی را نمی‌سوزاند. حضرت می‌فرماید: صدقه در روز، مال و ثروت را افزایش می‌دهد. پس هر کس مال بیشتری می‌خواهد، بیشتر صدقه بدهد. فلسفه‌ی این که هر چه صدقه بیشتر بدهی، ثروتت بیشتر می‌شود، این است که وقتی شما از خداوند منان رزق دریافت می‌کنید، دو کار ممکن است انجام دهید: اولاً، می‌توانید این رزق را فقط به خود و خانواده‌تان اختصاص بدهید که این کاری است شبیه کار حیوانات. ثانیاً، این رزق را از خودت رد می‌کنی و به دیگران می‌رسانی. در  اینجا از حیوانیت بیرون آمده و شبیه خدا می‌شوی. نقش خدایی و انسانی پیدا می‌کنی و می‌گویی: خدا به من داده، من هم به دیگران روزی می‌دهم. این کار خیلی زیباست. اگر زیبا نبود، خداوند بی‌منت این کار را نمی‌کرد. عمل با منت ارزشی ندارد کاری که در آن منت باشد، خیلی خطرناک و گناه بزرگی است. انسان باید بدون منت و چشم‌داشت، حتی چشم‌داشت تشکر، کار خیر بکند. امام سجاد (علیه‌السلام) فامیلی داشت که هر وقت به دیدنش می‌رفت، امام را نمی‌شناخت، چون نابینا بود و می‌گفت: خدا از این علی بن الحسین نگذرد، هیچ خیری از او به ما نمی‌رسد. حضرت هم نمی‌گفت: شبانه روز دارم روزی تو را می‌دهم. وقتی حضرت سجاد شهید شد، آن شخص فهمید که آن کسی که شب‌ها می‌آمد و به او کمک می‌کرد، خودِ حضرت علی بن الحسین بود. البته باز انجام کار خیر با چشم‌داشت بهتر از بخل است، ولی کارهای الهی نیست. خداوند بدون منت به مؤمن و کافر رزق می‌دهد؛ ما چرا ندهیم؟ بنده به محض اینکه چنین نقشی را می‌پذیرد، خداوند می‌گوید: این بنده عرضه دارد، پس من هم بیشتر به او می‌دهم. چون این می‌تواند مجرای روزی به بندگان من باشد. پس آن نقش را خدا به تو می‌دهد. از دیگر آثار صدقه در روز این است که مال و ثروت را زیاد و عمر را طولانی می‌کند، یعنی هم برکت مال و هم برکت عمر می‌آورد. نزول رزق بوسیله‌ی صدقه امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمودند«استَنزِلُوا الرِّزقَ بالصَّدقَةِ[8]= با صدقه دادن، روزى را فرود آورید». وقتی رزق را با صدقه رد کنید، دوباره می‌آید. مثل سینه مادر می‌ماند که هر چقدر به بچه شیر بدهد، شیرش زیاد‌تر می‌شود. اما اگر بخل کند و شیر ندهد، شیرش خشک می‌شود. شیر مادر مثل چشمه است که شما اگر از آن آب برندارید، آن هم جوششی ندارد. وقتی شما یاد می‌گیرید، قشنگ باشید، خوب تولید بکنید؛ نه فقط مال، محبت کردن، خندیدن، نوازش کردن، خوب بودن، راستگویی، صداقت، کمک کردن، خیرخواهی و هر کار زیبای دیگری را انجام دهید، یاد می‌گیرید که از خودتان بیشتر بروز بدهید و تخلیه بکنید، جایش بیشتر، قویتر و بالاتر می‌آید. اما اگر در آن بدبینی، حسادت، تنگ­نظری، بدجنسی و بخل بیاید، درش بسته می‌شود و در واقع  خودت راه را بر خودت بسته‌ای. اساساً شیطان دوست ندارد ما تولیدات قشنگ داشته باشیم. این سیستم طوری خلق شده تا می‌گویید: «نه». در واقع به خودتان «نه» گفته‌اید. اصلاً انسان به هیچ کس نمی‌تواند بگوید: نه. زیرا تا بگویی نه، در واقع اول به خودت نه گفته‌ای. تا حسود می‌شوی، اول زندگی خودت گره می‌خورد. بنابراین، شما هر چقدر می‌خواهید جذب بیشتری از معدن هر نوع کمالاتی داشته باشید، مثل همان را باید خروجی داشته باشید. وقتی که می‌خواهید خدا به شما هر کمالی چه دنیایی و چه آخرتی بیشتر بدهد، باید خودتان از همان نوع کمال، خروجی بیشتری داشته باشید. برای همین می‌گویند: اگر می‌خواهید خداوند به علم شما بیفزاید، در دادن اطلاعات و علم تان بخل نورزید، اطلاعات و علم‌تان را به دیگران یاد بدهید و برای خود نگه ندارید. علم را نشر بدهید تا برکت یابد. برای همین است که فرمودند: زکات العلم نشره= زکات علم، نشر آن است. دفع فقر با دادن صدقه امیرالمؤمنین می‌فرماید:«إِذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللَّهَ بِالصَّدَقَةِ[9]= هرگاه فقیر شدید، پس معامله كنید با خدا با صدقه دادن». اگر فقیر شدیم، یعنی با صدقه دادن، با خدا وارد معامله بشویم تا ثروتمند شویم. در فقرت صدقه بده، نگو من خودم لنگ هستم. الان که گرفتار شدی، با دادن صدقه، راه را باز کن، آب را بردار از جلوی این چشمه، بگذار بجوشد و بالا بیاید. برای همین امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:«انی لاملق احیانا  فاتاجر  الله بالصدقه[10] = هر گاه من در زندگی تهیدست و فقیر می‌شوم، با صدقه دادن، با خدا تجارت می‌کنم». وقتی انسان در تنگدستی صدقه می‌دهد و خداوند ده ها برابر آن را به انسان می‌فرستد، این برای شیطان خیلی ناراحت کننده و آزاردهنده است. آثار صدقه برای فرد کافر صدقه به قدری زیباست که حضرت می‌فرماید: اگر یک کافر هم به این صفت مزین بشود، خدا به او روزی بیشتری می‌دهد. آثار صدقات شب و روز مختص مؤمن نیست. برای کافر هم همان آثار و برکات را دارد. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)می‌فرماید:«الصَّدَقةُ‌ جُنَّةٌ عَظیمَةٌ و حِجابٌ لِلمُؤمِنِ مِن النارِ، و وِقایَةٌ للكافِرِ مِن تَلَفِ المالِ و یُعَجِّلُ لَهُ‌ الخَلَفَ و یَدفَعُ ‌السُّقمَ‌ عن بَدَنِهِ، و ما‌ لَهُ فی ‌الآخِرَةِ مِن نَصیبٍ[11]= صدقه ی مؤمن، سپرى بزرگ و حجابى است براى او در برابر آتش، و صدقه كافر، دارایى او را از تلف شدن حفظ مى‌كند و عوض آن در همین دنیا به او داده مى‌شود و بیمارى‌ها را از جسم وى دور مى‌گرداند، اما در آخرت نصیبى ندارد». از آثار صدقه برای کافر این است که نمی‌گذارد مال کافر تلف بشود. انسان را از شکست‌های اقتصادی و ورشکستگی نجات می‌دهد، حتی اگر کافر باشد و برای او جبران و جایگزین هم وجود دارد، یعنی امکان ندارد، شما صدقه بدهید و جایش پر نشود. «وَ یَدفَعُ السُقمَ عَن بَدَنِه» از اثرات صدقه برای کافر این است که کافر کمتر مریض می‌شود. یا اگر مریض است شفا می‌یابد. برای همین امام صادق علیه السلام فرمود: «داوُوا مَرضاكُم بِالصَّدَقَةِ [12]= بیماران خود را با صدقه درمان كنید». پس صدقه جلوی اتلاف مال کافر را می‌گیرد و خیلی سریعتر برایش جبران می‌شود و بیشتر برکت اقتصادی و سلامت جسمانی پیدا می‌کند.   ازدواج/ شیطان/صدقه/ ازدواج [1] - مصادر نهج‌البلاغه، ج 4، ص 280. [2] - تحف العقول، ص 298. [3] - الكافی : 4 / 3 / 6 . [4] - كنز العمّال : 16068 . [5] - نهج الفصاحه/ ج1/ص283. [6] - كنز العمّال : 16166 . [7] - بحار الأنوار : 96/125/39 . [8] - نهج البلاغة : الحكمة 137. [9] - نهج البلاغه، حکمت 250. [10] - بحار الانوار/ ج 75 / ص 206. [11] - تحف العقول : 123 . [12] - الكافی : 4/3/5 .

 امام باقر(علیه‌السلام) می‌فرماید:«لا یكونُ المؤمنُ جَبانا و لا حَریصا و لا شَحیحا[1] = مؤمن نه ترسوست و نه آزمند و نه بخیل». گفته شد که ما دو آینده قطعی و مشکوک داریم. اگر بخواهیم هر دو آینده را ببریم، باید در این مسابقه پرهیجان و جدی که با شیطان داریم، برنده شویم. در این مسابقه، وسائلی که به آن احتیاج داریم امید، شادی، آرامش، قدرت، و نشاط، علم و اطلاعات است. شیطان با همه اینها مقابله می‌کند و سعی می‌کند در حمله از جلو، ما را از همه اینها محروم کند تا ما نه دنیای خوبی داشته باشیم و نه آخرت خوبی. گفتیم یکی از چیزهایی که شیطان در ما ایجاد می‌کند، ترس است. در روایتی از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) خواندیم که ترس، حرص و بخل صفت‌ های بدی هستند که از بدبینی به خدا سرچشمه می‌گیرند. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در فرمایشی دیگری در واقع نقش شیطان جنی یا شیطان انسی که در ما ترس ایجاد می‌کنند را روشن می‌کند. ما از شیطان های جنی، انسی، ابلیس و اعوان و انصار و فرزندان شان آسیب می‌بینیم. همه آنها در ما تولید فکرهای سمی می‌کنند. پیام شیطان یا ابلیس پیام ترس است: «إِنَّما ذلِكُمُ الشَّیطانُ یُخَوِّفُ أَولِیاءَهُ[2] = این فقط شیطان است که پیروان خود را (با سخنان و شایعات بی‌اساس،) می‌ترساند». قبلا گفتیم، ما دو مجموعه ولایتی داریم. مجموعه ولایتی و حزب خدا؛ و مجموعه ولایتی و حزب شیطان. بعضی از انسانها عضو حزب شیطان می‌شوند و در این حزب ثبت‌­نام می‌‌کنند. بعضی‌ها هم عضو حزب خدا شده و در این حزب ثبت­‌نام می‌کنند. هر کدام از رؤسا و سرگروه‌های این دو حزب، یعنی حزب خدا و حزب شیطان به زیرمجموعه خودش و اعضای حزبش پیام هایی می‌دهد و راهنمایی‌هایی می‌کند. خداوند به شادی، نشاط، قدرت، آرامش، شجاعت راهنمایی می‌کند و اما شیطان به ترس، اضطراب، غم، غصه، بدبینی و چیزهای منفی راهنمایی می‌کند. برای همین در قرآن می‌فرماید: «الشَّیْطانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ= شیطان زیرمجموعه خودش را همیشه می‌ترساند». یعنی شما به محض این که عضو زیرمجموعه شیطان شدید و با شیطان پیمان دوستی بستید، با ترس و اضطراب و دلهره پیوند می‌بندید. بنابراین می‌فرماید: هیچ وقت ابلیس را در حریم‌تان راه ندهید تا به ترس نیفتید. چون ما برای زندگی و لذت بردن از زندگی دنیایی و ساختن زندگی آخرتی‌مان به آرامش احتیاج داریم، گفته شده که با افرادی که ترسو هستند، معاشرت نکنید. آنها به درد زندگی نمی‌‌خورند. زیرا ترس هم مثل خیلی از بیماری‌های روحی مسری و قابل انتقال است. پس شدت ترس و اینکه شیطان می‌تواند به ما پیام‌ها و حمله‌­های ترس‌­آور و هول­‌انگیز بدهد در همه زمینه­‌های زندگی برای این است که ایمان و روح و یقین‌مان ضعیف است. پس باید روح‌مان را به وسیله ارتباط با قویِ مطلق یعنی خداوند تبارک و تعالی تقویت کنیم. خدا رحمت کند شهید محراب آیت الله دستغیب را که می‌فرمود: لذت مؤمن در دنیا بیشتر از کافر است، به خاطر اینکه به منشأ قدرت و آرامش تکیه دارد. هم دنیا را با لذت می‌ گذراند و هم آخرت را. هرگز با ترسو مشورت نکن امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرماید: «لا تُشرِکَنَ فی رَأیِکَ جَبانَاً یُضَعِفُکَ عَنِ الأمر وَ یُعَظِمُ عَلَیکَ ما لَیسَ بِعَظیم[3]= هرگز در اندیشه خود، ترسو را شریک مگردان، که اراده تو را در انجام کارها به ضعف می‌کشاند و آنچه را که بزرگ نیست در نظرت بزرگ می‌نمایاند». اگر می‌خواهید بنایی کنید و می‌خواهید مشارکت کنید و ساختمان‌­سازی کنید، یا کارخانه بزنید، کار تجاری راه بیاندازید، یا می‌خواهید ازدواج بکنید، یا فعالیت فرهنگی را پایه‌­گذاری کنید، مشارکت و مشورت با آدم‌های ترسو کاری نادرست است. آدم‌های ترسو یکسره در گوش تو وِزوز می‌کنند که خطر دارد. مشکل است. آرامش تو را به هم می‌زنند. یعنی اگر تو را نترسانند و نتوانند ترس شان را به تو منتقل کنند، حداقل آرامشت را به هم می‌زنند و مانع کارت می‌شوند. ترس خیلی حوادث را ایجاد می‌کند. حضرت می‌فرماید: «ضَعِفُکَ عَنِ الأمر= آدم ترسو تو را در کار ضعیف می‌کند». یعنی نمی‌گذارد که کار باکیفیت، عالی، خوب و قدرتمند ارائه بدهی. همه کارها، خریدها و سازندگی‌­هایت ضعیف می‌شوند. «وَ یُعَظِمُ عَلَیکَ ما لَیسَ بِعَظیم= کاری راکه حقیقتا بزرگ و سخت نیست، در نظرت بزرگ جلوه می‌دهد». یعنی یکسره بزرگنمایی می‌کند. یکی از ترفندهای شیطان در حمله از جلو همین است که دائماً آینده را در نظر ما سخت و بزرگ می‌کند. روی قوه‌ی وهم و واهمه ما کار می‌کند و قدرت تصمیم­‌گیری و حرکت و اقدام از ما گرفته می‌شود. شیطان در همه زمینه‌ها و از همه مهمتر در حرکت به سمت آخرت انسان را می‌ترساند. در بعضی مواقع انسان باید روابطش را با یک عده افراد محدود بکند. چون آنها آلوده هستند و انسان را آلوده می‌کنند. اگر بخواهی از آنها بِبُری شیطان تو را می‌ترساند. می‌گوید:« نکند با فلانی قهر کنی؛ نکند از فلانی جدا بشوی؛ نکند از فلانی فاصله بگیری». اگر کسی حرف شیطان را گوش کند و ارتباطش را با پیروان شیطان حفظ کند، دینش را از دست می‌دهد. گاهی ترس باعث می‌شود، انسان تن به ازدواجی بدهد که هزاران مفسده دارد. امام علی (علیه‌السلام) فرمودند:«احْذَروا الجُبنَ؛ فإنَّهُ عارٌ و مَنْقَصةٌ[4] = از ترسویى دورى كنید كه آن ننگ و كاستى است». ترس ننگ، ضعف و کاستی است. مواظب باشید، ترس سراغتان نیاید، شجاع و قدرتمند باشید. آنجایی که کار خیر و صحیح است، مواظب باشید شیطان ضعیفتان نکند. ترس دو نوع است: ترس عقلانی و ترس شیطانی گاهی وقتها عقل به ما می‌گوید: بترس! جلو نرو! این ترس عقلانی است. گاهی وقتها شیطان به ما می‌گوید: بترس! که این ترس شیطانی است. فرمول کلی این بود:«یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ» شیطان کسانی را که با او رفیق می‌شوند، می‌ترساند. پس ما باید دقت کنیم، وقتی پیام می‌آید که این کار را نکن، ممکن است هزاران آسیب ببینی. باید دقت کنیم که آیا این ترس، ترس عقلانی است یا ترس شیطانی. از جمله چیزهایی که شیطان ما را از آن می‌ترساند فقر و تنگدستی است که اینها از ضعف ایمان ناشی می‌شود. ما باید یقین داشته باشم که خدای مهربانی داریم که ما را بی‌نهایت دوست دارد، میلیاردها برابر بیشتر از خودمان ما را دوست دارد. چون خدا ما را همیشه با آن بلندا و قیمت و هدفی که خلق کرده می‌بیند. خیلی وقت‌ها علاقه‌­مان به خودمان فقط در دنیا و محدوده دنیاست. اصلاً آخرت را در نظر نمی‌گیریم. وقتی که انسان چنین خدایی دارد:«وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ= خدا بهترین روزی­ رسان است»، هیچ وقت خودش را به یک دریچه خاص، شغل خاص، راه خاص نمی­‌بندد. شیطان می‌گوید: تو بدبخت می‌شوی؛ فقیر و بیچاره می‌شوی. تو در آینده لنگ می‌مانی، زن و بچه‌­ات چه می‌شوند؛ خودت چه می‌شوی. با این ترس‌ها نمی‌گذارد شما تصمیم‌های قشنگ بگیرید. شیطان به شما وعده فقر می دهد شیطان انسان را از فقیر شدن می‌ترساند. هر وقت می‌خواهید پولی به کسی کمک کنید، می‌گوید: «پس خودت چی؟». به فکر خودت باش. قرآن در سوره بقره آیه 268 می فرماید:«الشَّیْطانُ یَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ = شیطان شما را از تهیدستى مى‌ترساند و شما را به زشتى وامى‌دارد؛ (ولى‏) خداوند از جانب خود به شما وعده آمرزش و بخشش مى‌دهد، و خداوند گشایشگر داناست». شیطان دائماً به شما وعده فقر می‌دهد. می‌گوید: «بدبخت و بیچاره می‌شوی؛ چه کسی روزی­ات را می‌دهد؟ از کجا می‌خواهی بیاوری؟». اما ما خدایی داریم که «نِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ الوَکیل» است. خدا وکیل خوبی است. یعنی خوب می‌شود به او تکیه کرد. می‌پرسند به حساب چه کسی تصمیم می‌گیری؟ به حساب چه کسی جلو می‌روی؟ بگو: به حساب خدا دارم جلو می‌روم. به حساب کسی که «لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ= هر چه در آسمان و زمین است مال اوست». جوانی نزد پیامبر آمد و گفت: فقیرم. حضرت فرمود: ازدواج کن. چند روز بعد برای بار دوم می‌آید و می‌گوید: فقیرم. حضرت باز می‌فرماید: ازدواج کن. بار سوم مراجعه می‌کند و از پیامبر صلوات الله علیه می‌پرسد: فقیرم. حضرت می‌فرماید: اگر غنی را می خواهی ازدواج کن. این جوان هم مانند انسان‌هایی که فقط دنیا و دودوتا چهارتای دنیا را می‌­بینند و خدای بینهایت و باعظمتی که همه نظام دست اوست را نمی­‌بینند، نمی‌دانست پیامبر روی چه مبنایی می‌گوید ازدواج کن. «بَرَکَۀُ مَعَ النِّساءِ وَ الوِلدان= برکت با زن و فرزند است». در زندگی تمام مردم دنیا جوانان مجرد اکثراً آس و پاسند و هیچ چیزی ندارند. ذخیره سازی، صاحب خانه شدن و ... بعد از ازدواج اتفاق می‌افتد. چون خداوند به برکت زن و فرزند به این آقا برکت می‌دهد. اگر خود این آقا هم لیاقت نداشته باشد، خدا به خاطر زن و بچه‌­اش به او رزق می‌دهد. در حدیث داریم:«یَدُ الله مَعَ الجَماعَۀ = دست خدا با جماعت است». یعنی هر جا اجتماع بیشتر باشد، برکت بیشتر است. ما برعکس فکر می‌کنیم، می‌گوییم: اگر بیشتر بشوند، روزی­مان کمتر می‌شود. فقیرتر و بدبخت‌­تر می‌شویم. خدا می‌گوید نه. هر چه بیشتر بشود، برکت هم بیشتر می‌آید. پس از بیشتر شدن نترسید. اکثر قریب به اتفاق آدم‌ها یک عده قلیلی هستند. قبل از ازدواج وضع مالی خوبی دارند بعد از ازدواج هم برکت در اموال و ثروت شان زیاد می‌شود. چون در ذات ازدواج؛ و در ذات تشکیل جماعت و در ذات تشکیل خانواده برکت هست.   شیطان/ حملات ۴ گانه/ ترس/ فقر [1] - بحار الأنوار : ۷۵/۳۰۱/۱. [2] - آل عمران/ 175. [3] - غررالحکم، 10349. [4] - غرر الحكم: ۲۵۸۲.

لازمه اختیار این است که چند راه در مسیر حرکت ما باشد. اگر ما مثل حیوانات یا فرشتگان یک راه داشتیم، دیگر اختیار معنا نداشت. اختیار یعنی این که انسان بتواند به دل بخواه خودش راه‌های مختلفی را طی کند. به همین دلیل، ما سنت الهی و لایتغیرِ آزمایش و امتحان را داریم. یعنی دائماً در زندگی صحنه‌­ها و شرایطی برای ما ایجاد می‌شود که بتوانیم آخرین وضعیت خودمان را بسنجیم. چون حرکت ما حرکت جنینی است، از رحم دنیا به آخرت، برای سنجش وضعیت سلامت‌مان نیاز به آزمایش و امتحان داریم. مثل جنینی که در رحم مادر است و دائماً نیازمند است که وضعیت سلامت او سنجیده شود. ما نیاز به شرائط متفاوتی داریم تا در این شرائط متفاوت، حقیقت وجودی خودمان و دیگران را بشناسیم تا  بتوانیم برای حرکت‌های آینده‌مان راحت‌­تر تصمیم بگیریم. مثلاً اگر در دانشگاه امتحانی نباشد، معلوم نمی‌شود کدام دانشجو واقعاً متخصص است. همه می‌آیند دانشگاه درس می‌خوانند، ولی آیا همه این لیاقت را دارند که مردم به آنها اعتماد کنند؟ مثلاً در امور پزشکی بدن‌شان را به آنها بسپارند، یا در امور مهندسی، ساختمان‌ها و جاده‌­ها و مسائل کلیدی زندگی شان را به آنها بسپارند. به هر حال باید تأییدیه‌ای باشد که فلان پزشک یا مهندس این صلاحیت را دارد. ما هم نیاز به سنت امتحان داریم تا حقیقت وجودی‌مان بارور شود. جوهره و باطن انسان ها در دگرگونی احوال و امتحانات شناخته می شود آدمها در یک حالت ثابت شناخته نمی‌شوند. جوهره و باطن آدمها همواره در تقلب و دگرگونی است و در این حالت هاست که جوهره انسانها هم برای خودشان و هم برای دیگران شناخته می‌شود. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:« فِی تَقَلُّبِ الْأَحْوَالِ عُلِْمُ جَوَاهِرِ الرِّجَالِ[1] = در تغییر و گردش حالات (بلندى و پستى و توانگرى و تنگدستى و بیمارى و تندرستى) گوهرهاى مردان (عیب و هنر آنها) فهمیده می شود». گاهی ما حساب خاصی روی خودمان باز می‌کنیم و نسبت به خودمان خوش­بین هستیم. این خوش­بینی کار دست انسان می‌دهد. مثل خوش­بینی در مسائل پزشکی که انسان سهل­ انگاری بکند و بعد از یک مدت بفهمد که دارد کلیه‌­هایش را از دست می‌دهد. اگر علامت خطری به نام درد و نشانه‌های بیماری نباشد، شخص متوجه نمی‌شود که باید این سیستم بدن را به پزشک بسپارد. فکر می‌کند وضعش خوب است. زمانی به خودش می‌آید و متوجه می‌شود که دیگر دیر شده است. گاهی انسان فکر مغرورانه و متکبرانه‌­ای در مورد خودش دارد و اقدام به حرکت‌هایی می‌کند و چون آمادگی لازم را ندارد، وقتی در میدان عمل  وارد می‌شود، شکست می‌خورد. یا علائم خطر برایش کم کم پیدا می‌شود، مثل مسائل اقتصادی که الان بعد از مواد مخدر در کشورمان بیشترین زندانی‌های ما کسانی هستند که حرکت‌های خیلی بزرگتر از توان خودشان انجام دادند و خسارت‌های زیادی به خودشان و دیگران وارد کردند. گاهی انسان به خودش بدبین است، فکر می‌کند، کاری را نمی‌تواند انجام بدهد. صحنه آزمایش و امتحانی برایش پیش می‌آید و بعد از آن آزمایش می‌بیند، الحمدلله توانمند بود و توانست مسیر را خوب طی بکند. پس ما به صحنه‌­های مختلف برای امتحان احتیاج داریم. من یادم هست، در زمان جنگ رزمنده‌­ای بود که داوطلبانه به جبهه آمده بود. خیلی غمگین بود، می‌گفت: «من آدم ترسویی هستم، این ترسم هم مال ضعف شخصیتی و ایمانم است. من می‌دانم که نمی‌توانم در خط و عملیات بیایم». به خودش بدبین بود و تزلزل داشت. در یکی از عملیات‌ها قبل از این که عملیات شروع بشود، دشمن فهمید که ما می‌خواهیم عملیات بکنیم. آتش سنگینی می‌ریخت و خیلی ها واقعاً زیر آتش، توان این که از جایشان بلند بشوند و تکان بخورند و به دشمن حمله بکنند را نداشتند. من در آن صحنه دیدم، این رزمنده جزء اولین نفرات بود که به دشمن حمله کرد. یعنی در آن صحنه‌ی خیلی خاص که همه زمین‌گیر شده بودند و نمی‌توانستند تکان بخورند، ایشان بلند شد و با شجاعت و جسارت زیادی حرکت کرد. به او گفتم: «دیدی چقدر نسبت به خودت بدبین بودی و الان از امتحان پیروز بیرون آمدی!». با سنتِ الهی امتحان، انسان صادق از دروغگو شناسایی می شود شما وقتی ادعا می‌کنید که بنده خوبی هستید، مؤمن هستید، بهشتی هستید، چه در درون خودت و چه در بیرون حتماً صحنه‌­هایی پیش می‌آید که باید آزمایش بشوید تا معلوم شود راست می‌گویید یا نه. قرآن می‌فرماید:«وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْكاذِبِینَ[2] = و به یقین كسانى را كه پیش از اینان بودند را آزمودیم تا خدا آنان را كه راست گفته‏ اند معلوم دارد و دروغگویان را [نیز] معلوم دارد». اساساً هیچ انسانی نبوده که مورد آزمایش قرار نگرفته باشد. اصلاً این یک سنت لایتغیر است. با امتحان و آزمایش مشخص می‌شود که چه کسانی صادق و چه کسانی دروغگو هستند. در سوره عنکبوت آیه 2 و 3 می‌فرماید:«أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَكُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ = آیا مردم پنداشتند كه تا گفتند ایمان آوردیم رها مى‌‏شوند و مورد آزمایش قرار نمى‏ گیرند؟».   در آیه 179 سوره آل عمران می‌فرماید:«ما كانَ اللَّهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلى‏ ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّى یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ= خدا بر آن نیست كه مؤمنان را به این [حالى] كه شما بر آن هستید واگذارد تا آن كه پلید را از پاك جدا كند». پس ما باید در دردسرها و دشمنی‌های شیطان و سختی‌ها و تغییر و تحول و حالت‌های گوناگون قرار بگیریم تا مشخص بشود چه کسی واقعاً پاک و درست عمل می‌کند و چه کسی ناپاک است. مثل بدن که احتیاج داریم هر چند وقت یکبار آزمایش و چکاپ کنیم. خداوند در سوره آل عمران آیه 142 می‌فرماید:«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ = آیا پنداشته اید كه داخل بهشت مى‌‏شوید، بى ‏آنكه خداوند جهادگران و شكیبایان شما را معلوم بدارد؟». یعنی باید معلوم بشود که چه کسانی مجاهد هستند، چه کسانی صابر و اهل بهشت هستند. چون بهشت نیز مانند دنیا ساختار ریاضی دارد. ما وقتی از اینجا وفات پیدا می‌کنیم، وارد عالمی می‌شویم که آن عالم کاملاً ریاضی است. باید منطبق با آن شرائط ریاضی، نفس و روح تربیت بشود. اینطور نیست که انسان هر طوری زندگی کرد، بتواند وارد بهشت بشود. نباید فکر کند که واردات، صادرات، جذب‌ها، کسب‌ها و خروجی‌هایش می‌تواند هر طوری باشد و در آخر هم منطبق با بهشت بار بیاید. ما وقتی که فکر می‌کنیم فقط در این دنیا زندگی می‌کنیم و زندگی همین جاست، از حرکت به سمت آخرت غافل می‌شویم. از تولدی که چند روز و چند ماه و چند سال دیگر به سراغمان می‌آید غافل می‌شویم. به همین دلیل، فکر نمی‌کنیم که روح ما باید مطابق با شرائط زیستی خاصی تربیت بشود. پس ما احتیاج به دشمن ها، بلاها و سختی هایی داریم که صحنه‌­های جهاد و صبر را برای ما ایجاد بکنند تا معلوم بشود ما صابر هستیم یا نه؛ منطبق با شرائط زیستی بهشت هستیم یا نه. برای همین فرشته­‌ها در بهشت به صابران خوش آمد می‌گویند: «سَلامٌ عَلَیْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ[3]= درود بر شما به [پاداش] آنچه صبر كردید». یعنی شما به خاطر صبرتان وارد بهشت می‌شوید. صبر در مقابل چیزهایی که با ساختار ریاضی بهشت سازگاری نداشتند. سمت آن چیزها نرفتید، آلوده به آن چیزها نشدید و نفستان را منطبق با شرائط زیستی بهشت تربیت کردید. عالم، عالم امتحان است مهندس خلقت خداوند تبارک و تعالی خالق این نظام، نظام را اینطوری طراحی و خلق کرده که شما حتماً حتماً حتماً مثل آدم‌های قبلی مورد آزمایش قرار می‌گیرید. در واقع نظامِ عالم بر پایه‌ی امتحان است. بدون امتحان کسی رشد نمی‌کند و ساخته نمی شود. این که قرآن می‌فرماید:«وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ» ترجمه دقیقش این است که حتماً حتماً حتماً شما را آزمایش می‌کنیم. «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ[4]= و البته شما را مى ‏آزماییم تا مجاهدان و شكیبایان شما را باز شناسانیم و گزارشهاى [مربوط به] شما را رسیدگى كنیم». ما شما را آزمایش می‌کنیم تا معلوم شود چه کسانی در بین شما واقعاً مجاهد هستند و چه کسانی واقعاً صابر هستند و حرفها و سخنان شما چیست؛ عقایدتان چیست؛ انسان در این چیزها مورد آزمایش قرار می‌گیرد. قرآن می‌فرماید:«وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ[5] = و قطعا شما را به چیزى از [قبیل] ترس و گرسنگى و كاهش در اموال و جانها و محصولات مى ‏آزماییم و مژده ده شكیبایان را». حتماً حتماً حتماً ما شما را آزمایش می‌کنیم، تا معلوم بشود که شما چقدر رشد کرده‌اید؛ چه میزان انسان هستید؛ این آزمایش قطعی و مسلم است و استثناء­بردار هم نیست. «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ[6] = آیا پنداشته‌اید كه داخل بهشت مى ‏شوید و حال آنكه هنوز مانند آنچه که بر [سر] پیشینیان شما آمد، بر [سر] شما نیامده است؛ آنان دچار سختى و زیان شدند و به [هول و] تكان درآمدند تا جایى كه پیامبر [خدا] و كسانى كه با وى ایمان آورده بودند گفتند پیروزى خدا كى خواهد بود؟ هشدار كه پیروزى خدا نزدیك است». «مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا» آنها به انواع سختی‌ها، انواع گرفتاری‌ها و تنگناها گرفتار آمدند و متزلزل شدند.   ما در میدان‌های ورزشی، به کسی قهرمان می‌گوییم که در مقابلش یک دشمن و یک رقیب قدرتمند باشد و او بتواند آن رقیب قدرتمند را شکست بدهد وگرنه مسابقه­‌ای که یک طرفه باشد و طرف دیگر رقیبی نباشد، ارزشی ندارد. خداوند برای همه انسانها بدون استثناء حتی انبیاء آزمایش قرار داده است. در سوره انعام آیه 112 می‌فرماید:«وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ = و بدین گونه براى هر پیامبرى دشمنى از شیطان هاى انس و جن برگماشتیم».این گونه نبوده که پیغمبر بیاید و بگوید: آی مردم من از طرف خدا آمده‌ام، این هم معجزه‌­ام و همه خیلی راحت ایمان بیاورند، بلکه باید آزمایش بشوند. خداوند می‌گوید ما برای انبیاء هم شیاطین انسی قرار دادیم. یعنی انسان‌های بد و شرور و هم شیاطین جنی قرار دادیم؛ یعنی خود شیطان، ابلیس و اعوان و انصار و فرزندانش که آزاردهنده هستند و اذیت می‌کنند. مؤمنین و پیروان آنها هم همینطور، نیاز به دشمن دارند. پس ما بدون دشمن نمی‌توانیم رشد انسانی بکنیم. حقیقت انسان و گوهر وجود و ایمان و خوبی و پاکی‌اش زمانی شناخته می‌شود که در صحنه تضاد و تعارض و تخالف قرار بگیرد تا معلوم بشود هر کسی چقدر سرمایه دارد. ما اگر بعضی‌ها را خبیث می‌دانیم و بعضیها را پاک می‌دانیم، روی چه حسابی است؟ برای چه می‌گوییم این خیلی آدم پاکی است؟ خیلی آدم دوست داشتنی است؟ برای این که در صحنه امتحان خودش را آلوده نکرده، انواع وسوسه­‌ها بر سر راهش بوده و او خودداری کرده است. به چه کسی می‌گوییم آدم خبیثی است؟ به کسی که امتحان شده و بعد در زمان امتحان نتوانسته خودداری بکند. دشمنِ ما شیطان، ضعیف است ما با یک دشمن روبرو هستیم. دشمنی که تواناییش در مقابل قدرت ما فوق‌­العاده کم است. طبق فرمایش قرآن:«إِنَّ كَیْدَ الشَّیْطانِ كانَ ضَعِیفاً[7]= نیرنگ شیطان [در نهایت] ضعیف است». ضعف شیطان هم مثل یک واکسن است. واکسن در مقابل بدن سالم خیلی ضعیف است. فقط مقداری است تا بتواند بدن را فعال بکند وگرنه اینکه بتواند آسیبی به بدن بزند هرگز چنین کاری نمی‌تواند بکند. یعنی دارایی‌های ما در مقابل شیطان چند برابر و خیلی زیاد است. روح هم به مقداری میکروب به مقداری سختی، دشمنی، تضاد و درگیری نیاز دارد تا همیشه بتواند سلامت، شادی و آرامشش را حفظ بکند. آیات دیگری هم در قرآن هست که نشان می‌دهد، کیدِ شیطان ضعیف است. قرآن هم می‌فرماید:«أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْكُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ[8] = ای بنی ­آدم! ای انسانها! آیا من از شما عهد نگرفتم که شیطان را عبادت نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است؟». عهد در درون انسان صورت می‌گیرد. یعنی مثل عهدی است که بدن با میکروب دارد. یعنی به طور طبیعی بدن میکروب را قبول نمی‌کند. چیزی را که با ساختار خودش سازگاری ندارد نمی‌پذیرد. خداوند از ما عهد گرفته که ما سراغ بدی‌ها نرویم. سپس می‌گوید شیطان دشمن آشکار است. شیطان چگونه دشمنِ آشکار است؟ شیطان دیدنی نیست، از جن است. جن را هم که ما نمی‌بینیم، حرکتش هم که در درون ما و در فکر ما انجام می‌شود. چگونه برای ما آشکار است؟ منظور این است که نوع دعوتی که می‌کند و پیام‌هایی که می‌دهد پیام‌هایی کاملاً برملا و واضحی است. نوع پیام‌هایش به گونه‌ای است که شما بسیار بسیار راحت می‌توانید تشخیص بدهید که مال شما نیست. مال خدا و پیغمبر هم نیست. پیام‌ها پیام‌های شیطانی است. خیلی شیطان برملا و آشکار حرف می‌زند. خیلی برملا برای انسان نقشه می‌ریزد. کیدش هم ضعیف است. خداوند تبارک و تعالی در چندین جای قرآن «مبین بودن» شیطان را برای ما مطرح می‌کند:«إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ[9]= شیطان برای انسان دشمن آشکاری است». پیامها کاملاً واضح است. یعنی ما زود می توانیم بفهمیم که هیچ کدام از این پیامها، مال ما نیست. حتی ما نباید اینها را به خودمان انتساب بدهیم. در سوره فاطر آیه 6 می فرماید:«إِنَّ الشَّیْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّما یَدْعُوا حِزْبَهُ لِیَكُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعِیرِ = در حقیقت‏ شیطان دشمن شماست‏ شما [نیز] او را دشمن گیرید [او] فقط دار و دسته خود را مى‌خواند تا آنها از یاران آتش باشند». وقتی خداوند امر می‌کند که ما باید او را دشمن بگیریم، معلوم می‌شود قابل دسترسی، قابل تماس و قابل پیوند است که می‌توانیم او را دشمن بگیریم. پس ما هم می‌توانیم او را دشمن قرار بدهیم. ما هم می‌توانیم به او حمله بکنیم. ما هم می‌توانیم به او ضربه بزنیم. چون مبین و آشکار است و کیدش هم ضعیف است. پیام‌های شیطان روشن و واضح است. او همیشه دعوت به جهنم می‌کند. تشخیص جهنم و بهشت هم کار سختی نیست.  قرآن در سوره فاطر آیه 6 می‌فرماید:«إِنَّما یَدْعُوا حِزْبَهُ لِیَكُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعِیرِ = در حقیقت‏ شیطان دشمن شماست و‏ شما [نیز] او را دشمن بگیرید [او] دار و دسته خود را  فقط مى‌خواند تا آنها از یاران آتش باشند». هر پیامی که ما را به سمت جهنم می‌کشاند، مال شیطان است. پیام‌هایی که در آن ناامیدی، ترس، اضطراب، غم، ضعف وجود دارد. این خیلی برملاست، خیلی مبین و آشکار است. انسان سلاح های زیادی در مقابل شیطان دارد سلاح‌های انسان در برابر کید شیطان زیاد است: از جمله 1) تشخیص خوب و بد به طور ذاتی، 2) وجود عقل در انسان، 3) وجود نفس لوامه در انسان، 4) کمال خواهی انسان. 1) انسان ها به طور ذاتی و فطری خوب و بد را تشخیص می‌دهند. یعنی حسن و قبح ذاتی را متوجه می‌شوند. خداوند متعال فرمود:«وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها[10]= سوگند به نفس و آن كس كه آن را درست كرد. سپس پلیدكارى و پرهیزگارى‏ اش را به آن الهام كرد». نفس می‌فهمد کار خوب و بد چیست. حتی یک کودک هم می‌فهمد که کار خوب چیست و کار بد چیست. پس ما قدرت تشخیص خوب و بد را داریم. 2) انسان عقل دارد. عقلانیت بر ما حاکم است. یکی از سلاح های بسیار بسیار قوی عقل انسان است. 3) انسان ها نفس «لوامه» یا نفس ملامت­گر دارند. نفس لوامه در مقابلِ نفس اماره. نفس لوامه نفسی است که در فارسی از آن به «وجدان»  تعبیر می‌کنیم. انسان به محض این که کار بدی انجام دهد، در درون خودش یک قاضی دارد که او را به محاکمه می‌کشاند. 4) انسان ها کمال خواهی دارند. در درون ما کشش به سمت خوبی ها و کمالات وجود دارد، ساختار انسان با خوبیها سازگاری دارد نه با بدیها. انسان عاشق و شیفته‌ی خوبیهاست. فطرت دارد. در خارج هم انبیاء هستند، ائمه هستند، اولیاء هستند. شرائط زیادی در خارج هست که به ما کمک می کنند، بنابراین ما در مقابل شیطان اسلحه­ زیادی داریم که بتوانیم با او مقابله کنیم. برای همین هم امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید:«ما مِن قَلبٍ اِلاّ وَ لَهُ اُذُنان عَلی اَحَدِهِما مَلَکٌ مُرشِد وَ عَلَی الآخَرِ شَیطانٌ مُفتر هذا یَأمُرُ وَ هذا یَزجُر اَلشیطانُ یَأمُرُهُ بِالمَعاصی وَ المَلَکُ یَزجُرُهُ عَنها= هیچ قلبی نیست یعنی هیچ انسانی نیست، مگر اینکه دو گوش دارد؛ در کنار یک گوش، فرشته راهنماست و در کنار گوش دیگر شیطانی است که فتنه‌­انگیزی می‌کند. شیطان امر به گناه می‌کند و فرشته از گناه نهی می‌کند». شما خودتان هم در سخنان عامیانه می‌گویید: «شیطان می‌گوید این کار را بکنم». خودت هم می‌دانی، این فکر فکر خوبی نیست، یک وسوسه است. خودمان می‌فهمیم پیام روشن و واضح است. پیامها و افکاری که در آن، ترس، اضطراب، ناامیدی، غم، ضعف وجود دارد، مال شیطان است. پیام‌هایی که در آن قدرت، شجاعت، اطمینان، آرامش، شادی، خوبی است، این پیام‌ها از فرشتگان و از خداوند است.   شیطان/ امتحان/بهشت [1]- ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج 6 ص 1183 و 1184 [2] - عنکبوت/3. [3] - رعد/24. [4] - محمد/31. [5] - بقره/155. [6] - بقره/214. [7] - نساء/76. [8] - یس/60. [9] - یوسف/5. [10] - شمس/7و8.

انسان باید راست بگوید و صداقت داشته باشد؛ حتی اگر به ضررش باشد. دروغ نگوید؛ حتی اگر به نفعش باشد. البته در بلند مدت مچ آدم باز می‌شود و دیگران می‌فهمند من دروغ گفتم. هیچ دروغ گویی به نفع انسان نیست. هیچ صداقتی به ضرر انسان نیست. البته خیلی ها می‌گویند: دروغ مصلحت آمیز به از راست فتنه انگیز، که ما در موارد خیلی اندک این را داریم. در محضر عالم بزرگواری بودیم، فرمودند: مردم تند تند دروغ منفعت آمیز می‌گویند و اسمش را می‌گذارند مصلحت آمیز. الان یک کسی می‌خواهد به یکی از شما عزیزان ضربه‌ای بزند. به من می‌گوید فلانی را ندیدی. من هم دیدم که آمده در این جلسه. اما آیا بگویم؟ اگر بگویم ندیدم این دروغ است. اینجا وظیفه من این است که دروغ مصلحت آمیز بگویم. گفته شده، از جایی که ایستاده‌ام به اندازه ده سانتیمتر، یعنی کمی آن طرف‌تر بروم و بگویم از لحظه ای که اینجا وایستادم، ندیدم. با این کار سخنی می‌گویم که نه راست است که او به نیتش برسد و نه دروغ است که من مسئول باشم. مثلا کسی آمده خواهر شما یا دختر شما را خواستگاری کند. شما می‌دانید من آن جوان را می‌شناسم. اگر از من بپرسید چطور آدمی است، اگر می‌دانم که شایستگی ندارد که داماد شما شود، باید راستش را بگویم. باید بگوییم که این شخص شایسته شما نیست. البته اینجا می‌گویند که به میزانی باید بگویی که طرف از انجام آن کار منصرف شود. نه این که پرونده آبا و اجدادش را از اول تا آخر برای طرف باز کنی. یا مثال دیگر، من می‌دانم کسی سر من را کلاه گذاشته و حال می‌خواهد سراغ دوستان دیگر من برود. اگر به دوستانم آگاهی بدهم که فلانی کلاه من را برداشته، به نفع شماست این غیبت می‌شود یانه؟ یا مظلومی را در دادگاه می‌خواهند محکوم کنند و ظالمی را می‌خواهند تبرئه کنند. اینجا باید من بروم و علیه ظالم شهادت بدهم، این غیبت نمی‌شود.   «مؤمن» کیست و «متقی» به چه کسی می گویند؟ «مؤمن» به کسی می‌گویند که به بایدهای الهی عمل می‌کند. نماز می‌خواند، روزه می‌گیرد، خمس می‌دهد، مستطیع است و حج می‌رود. «متقی» به کسی می‌گویند که از نبایدهای الهی پرهیز می‌کند. دروغ نمی‌گوید، غیبت نمی‌کند، بی‌عفتی نمی‌کند. پس کسی که به بایدها عمل می‌کند، مؤمن می‌شود. کسی که از نبایدها پرهیز می‌کند متقی می‌شود. یاران پیغمبر گفتند: پیامبر بر این منبر جلوس نفرمودند و در صدد سخنرانی و موعظه و پند و اندرز برنیامدند، مگر، این آیه را خواندند. یعنی هر خطابه‌ی که پیامبر داشتند، قبلش این آیه را می‌خواندند. خوب است که ما هم هر روز قبل از هر سخن گفتن و قبل از هر کلاس رفتنی و قبل از هر نشست و برخاستی، این آیه را بخوانیم. آیه ای که حضرت همیشه می خواندند، آیات 70 و 71 سوره احزاب است:« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا= اى كسانى كه ایمان آورده‏ اید از خدا پروا دارید و سخنى استوار گویید». می فرماید: ای کسانی که ایمان دارید! تقوای الهی پیشه کنید، یعنی ای کسانی که بایدهای الهی را انجام می‌دهید و از نبایدها پرهیز می‌کنید، سخن محکم و استوار بگویید. سخنی که گناه و معصیت در آن نباشد. حال ما از خود قرآن می‌پرسیم: اگر من سخن محکم و استوار گفتم؟ براساس تقوا گفتم؟ دروغ و غیبت؟ تهمت و نمامی و سعایت در آن نبود و قولم بدون علم و آگاهی نبود، مزدم چیست؟ آیه بعدی آیه 71 جواب است. می‌فرماید: «یُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَیَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِیمًا = تا اعمال شما را به صلاح آورد و گناهانتان را بر شما ببخشاید و هر كس خدا و پیامبرش را فرمان برد قطعا به رستگارى بزرگى نایل آمده است». مزدش این است که خدا اعمال تان را اصلاح می‌کند، گره‌های کور زندگی‌تان را باز می‌کند، همه گناهان‌تان را می‌بخشد. پس من می‌فهمم که بسیاری از گناهان و خطاهای ما، به خاطر زبان هرزه‌ی ماست و بسیاری از گره‌هایی که به کار من می‌افتد، مال بدزبانی یا هرزه زبانی‌ام است. در آخر آیه می‌فرماید کسی که مطیع خدا و پیغمبر او بشود به فیض، رستگاری و روسپیدی دو دنیا نایل می‌شود. یعنی خدا با ما اینگونه سخن می‌گوید که شما زبان را نگه دارید، بقیه اش با من. چشمه های حکمت بر قلب و زبان چه کسی جاری می گردد؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموند: « مَا أَخْلَصَ عَبْدٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً إِلَّا جَرَتْ یَنَابِیعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِهِ[1] = هر بنده ای كه تا چهل روز خود را برای خداوند متعال خالص گرداند چشمه های حكمت از قلبش بر زبانش جاری می گردد». حکیم کیست؟ حکیم یعنی کسی که به تمام پیچ و مهره‌های عالم هستی پی برده. می‌فهمد چه خوب است و چه بد است. سابقاً به دکترها حکیم می‌گفتند، نمی‌گفتند دکتر. بخاطر این که کاملاً در شناخت و حرفه ی خودشان وارد بودند. اما امروزه دکتر برای تشخیص می‌گوید: ام آر آی بگیر؛ سی تی اسکن بگیر؛ عکس هم از ریه‌ات بگیر؛ آزمایش هم بده، با اینها تشخیص می‌دهند. در گذشته طبیب همین که چهره ی بیمار را می‌دید، می فهمید بیمار چه اش است. پس حکیم کسی است که به تمام پیچ و مهره‌های عالم هستی پی برده. گول نمی‌خورد. نمی‌شود از راه بدرش برد. در داستان حضرت امام رحمه الله علیه داریم که با داماد شان آقای اشراقی در حیاط جماران قدم می‌زدند. امام رحمة الله علیه می‌گویند: آقای اشراقی اگر شما یک دعای مستجاب داشته باشید، از خدا چه می‌خواهید؟ آقای اشراقی می‌گویند: من خیلی فکر کردم و به مغزم فشار آوردم که یک چیزی بگویم که خیلی مهم باشد. گفتم: حضرت امام من از خدا حکمت می‌خواهم. می‌خواهم حکیم بشوم. گفت: امام چیزی نگفتند. چند بار دیگر قدم زدیم، گفتم: حال من از امام این سوال را بپرسم. گفتم: حضرت امام شما اگر یک دعای مستجاب داشته باشید، از خدا چی می‌خواهید؟ ایستادند رو کردند به من گفتند: آقای اشراقی من از خدا عاقبت به خیری می خواهم. حال فرض کنیم، انسان حکیم هم شد، شیطان آن لحظات آخر، مثل «بلعم باعورا» که حتی اسم اعظم خدا را می‌دانست. اینقدر به پر و پایش پیچیدند که بیا و موسی را نفرین بکن. هر کاری می‌کنیم، می گوید: این کار غلط است؛ این پول حرام است و ... ؛ عرصه را به ما تنگ کرده؛ نفرینش کن. گفت: من و نفرین کردن به پیغمبر خدا؟! نرخ را آوردند بالا. گفت: نه. باز بردند بالا، هر کس قیمتی دارد. مثل عمر سعد، آن شیطانی که آمده و از یزید پیام آورده بود، گفت حالا زود جواب نده، من یکی دو روز در مدینه هستم، فکرهایت را بکن. گفت: باشد فکر می‌کنم. صبح خبرش را می‌دهم. صبح آمد گفت: امام حسین را گذاشتم در این کفه ترازو، ملک ری را هم در کفه‌ی دیگر، هر چه دیدم کفه امام حسین سنگین‌تر است. من اهلش نیستم. گفت: بیا، اگر هر کسی غیر از تو بیاید، حسین را همان دفعه اول می‌کشد. تو بیا بلکه قضیه را مسالمت آمیز حل کن. به این نیت آمد. مرتب هم این پا و آن پا می‌کرد. موقعی که شمر با هزار نفر لشکر غروب تاسوعا آمد به عمر سعد گفت: عبیدالله گفته، اگر نمی‌توانی، فرمانده من باشم. گفت: نه خودم اولین تیر را می‌اندازم. ببینید شیطان قدم قدم آدم را می‌آورد. برای همین قرآن می‌گوید:« لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ[2] = پاى از پى گام‌هاى شیطان منهید». «مخلصین» در خطر بزرگ از طرف شیطان قرار دارند امام صادق علیه‌السلام فرمود:«الناس كلّهم هالكون الاّ العالمون و العالمون كلهّم هالكون الاّ العاملون و العاملون كلهم هالكون الاّ المخلصون و المخلصون فی خطر عظیم[3] =  گفت مردم همه در مسیر هلاکت اند، مگر علما؛ علما هم همه هلاک می‌شوند، مگر عاملان؛ عاملون هم هلاک می‌شوند، الا مخلصون و مخلصون در خطری بزرگ هستند». مثل جواهرفروشی که کالای جدید گرانقیمت می‌آورد، دزدها بیشتر برای ربودنش نقشه می‌کشند. هر چه آدم بالا می‌رود، اسلام آورد، شیطان حساس می‌شود. هر چقدر معرفت ما بالاتر برود، بدانیم دزد بیشتر داریم. قرآن می‌فرماید: «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ[4]= پس واى بر نمازگزاران». نمی‌گوید: وای بر کسانی که نماز نمی‌خوانند. می‌گوید: وای بر نمازگزاران، چون نماز می‌خواند غرور او را می‌گیرد. خداوند فرمود: داوود مومنین را بترسان، گناهکاران را مژده بده. داوود عرض کرد: خدایا مثل این که اشتباه شنیدم. خداوند فرمود: نه درست می‌شنوی. آن کسی که گناه کرده سر به زیر و خجالت زده است؛ به خاطر همین ندامتش او را بهشت می‌برم. اما کسی که رفته نماز خوانده و غرور دارد، بخاطر همین غرور جهنم می رود. خدا رحمت کند شهید مظلوم شهید بهشتی را موقعی که در محضر ایشان بودیم یک نکته را خیلی تکرار می‌کردند، می‌گفتند: «به دست آوردن یک نعمت آسان نیست، اما سخت تر از آن حفظ آن نعمت است». گاهی از راه زبان، از راه چشم، گاهی از راه پایی که به مجلس ناروا می‌رود، گاهی از این دلی که کینه بنده خدا را در آن قرار می‌دهم، همه اعمالم از بین می‌رود. گفت: اول از انبار دفع موش کن/ بعد از آن در جمع گندم کوش کن برای همین قرآن می‌گوید: « وَیُزَكِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ[5]= پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بیاموزد». اول تزکیه بعد آموختن. اگر تزکیه نشده باشم این جلسه هم به دردم نمی‌خورد. قرآن خواندن هم به دردم نمی‌خورد. زیارت رفتنم هم به دردم نمی‌خورد، چون بذر را در زمین آلوده می پاشم. یک دانشمندی بزرگ اروپایی می‌گوید: من حساب کردم، توفیقات علمی در زمین و فضا و آسمان‌ها و کرات که در 90 سال آغازین قرن بیستم نصیب بشریت شده، بیش از 19 قرن گذشته است. بعد می‌گوید: متاسفانه جنایاتی هم که بشر در این 90 سال انجام داده، بیش از جنایات 19 قرن گذشته است. بعد نتیجه می‌گیرد و می‌گوید: نتیجه این که عالم شده‌ایم اما آدم نشده‌ایم. محفوظات و اطلاعات ما زیاد شده، اما در خدمت سبوعیت و در خدمت درندگی ما آمده. چاقوی من را تیز کرده پنجه های من را خونریز کرده. گفت تیغ دادن در کف زنگی مست / به که افتد علم را ناکس به دست. زبان/ مؤمن [1] - بحارالأنوار 67 242 باب54. [2] - نور/21. [3] - نراقی، جامع السعادات ، نجف، مطبعه النعمان، ج 1 ، ص 220. [4] - ماعون/4. [5] - آل عمران/164.