یکی از آن دستاویزها گناهانی است که انسان در گذشته انجام داده است. البته انسان باید به یاد گناهان خودش باشد و همواره توبه کند؛ اما گناهان باید عاملی برای آشتی و توبه باشد، نه برای خودکم ­بینی و تحقیر و آلوده دیدن خود و قهر ماندن با خداوند تبارک و تعالی؛ ولی شیطان همیشه این ترفند را دارد که گناهان گذشته ما را به رخمان می کشد که ما خود را همیشه آلوده ببینیم و لایق یک ارتباط صمیمی و قوی با خداوند تبارک و تعالی نبینیم. این به رو آوردن گناهان گذشته ی ما را هم شیطان های جنی انجام  می دهند و هم شیطان های انسی. دستاویز دیگر شیطان، یادآوری کدورتهاست. اگر با اعضای خانواده­ مان، دوستان مان یا کسان دیگر درگذشته درگیری و کدورتی داشته باشیم، شیطان آن خاطرات تلخ و کدورتها را زیاد به رخ ما می‌کشد تا هیچ وقت نتوانیم دلی شاد و آرام داشته باشیم و خیرات و برکاتی که از وحدت،  همدلی، مهربانی و توافق می تواند نصیب انسان شود، را از انسان می گیرد. حقد و کینه­ توزی، یک بیماری مسری است؛ یعنی انسان این کینه را به دوستان، خانواده، هم ­محلیها، هم شهریها و حتی هم­ میهن های خودش میدهد. تاریخ پر است از جنگها و خونریزی هایی که در اثر حقد و کینه یک یا چند نفر ایجاد شده است. شکست هم از عواملی است که شیطان زیاد به رخ ما میکشد تا ما را تحقیر کند و جلوی قدرت و سرعت کاری ما را بگیرد. دنیا محل کینه و دل چرکینی نیست انسان باید بداند در عالمی زندگی میکند که داشتن کینه در مجموع به ضررش تمام میشود. امیرالمؤمنین(علیه السلام) میفرماید: «الدُّنیا أصغَرُ وَ أحقَر واَنزَرُ مِن أن تُطاعَ فیهَا الحقاد»[1]= دنیا کوچکتر و حقیرتر و ناچیزتر از آن است که در آن، ازکینه­ها پیروی شود». یعنی دنیا جای کینه نیست و خیلی حقیرتر و کوچکتر از آن است که انسان بخواهد وقت، آرامش، شادی و پیشرفت خودش را قربانی کینه­ و حقد کند. همانطور که قبلاً گفتیم رابطه دنیا با آخرت مثل رابطه رحم مادر با دنیاست. واقعاً حقارت دنیا در مقابل زندگی ابدی انسان، حقارت یک رحم است در مقابل فضای باعظمت دنیا؛ خود دنیا هم نسبت به آخرت همینطور است. دنیا خیلی کوچکتر از آن است که بخواهی دلت را آلوده کنی و از انسانها دل­چرکین باشی و حس انتقام به تو دست دهد. اگر مورد ظلم واقع شدی، بدان که خداوند تبارک و تعالی نظام عالم را طوری خلق کرده که هیچ کس نمیتواند از شر ظلمی که به دیگران کرده فرار کند و هیچ کس بی­نتیجه و بی­جزا نمی ماند. بنابراین شما چه انتقام بگیری و چه نگیری، خودبه­خود عملیات انتقام در ساز و کار عالم گنجانده شده است. پس دلت را آلوده نکن. چون اگر بخواهی معطل این کار بشوی، از بسیاری پیشرفتها، سازندگیها، زیباییها و آرامشها محروم میشوی و با کینه جویی، اولین کسی که قربانی می شود خودت هستی؛ زیرا آسیب های شدید جسمی و روحی به تو وارد میشود. چگونه روح خود را بزرگ کنیم؟ اگر بخواهیم روحمان بزرگ شود و آلوده نشویم و مورد حملات شیطان  قرار نگیریم باید به بزرگی خودمان فکر و توجه کنیم.  حضرت علی(علیه السلام) میفرماید: «لا یَکونُ الکَریمُ حَقُودا»[2]= انسان کریم و بزرگوار کینه ­توز نیست. دل­ چرکینی و کینه، مال کوچکی انسان است؛ با دل چرکینی، انسان زود آلوده می شود؛ اما اگر انسان روحش بزرگ شود، هرگز دچار کینه نمی شود. زودرنجی، حساسیت، کینه ­توزی و برگشتن به گذشته و دائماً با گذشته ور رفتن و به گذشته فکر کردن و خاطرات گذشته را مطرح کردن باعث می شود هم حال ما و هم آینده ما خراب شود. هر چقدر تلاش کنیم روح خودمان را بزرگ کنیم از شر چنین  بیماری جسمی و روحی خطرناک و آفت دنیایی و آخرتی خطرناک نجات پیدا می کنیم.  ما اساساً بزرگ و بینهایت خلق شده ایم. خداوند تبارک و تعالی در قرآن ما را حامل نفخه الهی می داند؛ پس ما روح الهی و انسانی داریم؛ روحی که می تواند مظهر همه صفات خداوند تبارک و تعالی باشد. ما اگر حقیقت بزرگی خودمان را بشناسیم و به بزرگی خودمان، بزرگی  مسیر زندگی، ابدیت و محبوب و اله­ و معشوق مان خداوند فکر کنیم، هرگز ذهن و دلمان آنقدر کوچک نمی شود که بخواهیم مدتها از عمر، آسایش و  شیرینی زندگی مان راکه فوق­ العاده ارزش دارد را صرف کینه ­های گذشته کنیم. وقتی می گوییم دنیا با آخرت، مثل رحم مادر با دنیا است، یعنی زمان، ارزشش فوق ­العاده زیاد است. ارزش دنیا و عمر دنیا معادل ابدیت است. این که می گویند وقت طلاست، این مال کسانی است که شناخت درستی از انسان ندارند. زیرا شما با یک ساعت از دنیا می توانید میلیونها سال آخرت را بخرید؛ یعنی با یک ساعتش میلیونها سال خوشبختی بخرید. عمر دنیا خیلی پای ما گران حساب می شود. اگر کسی بداند عمر چقدر گران است و چقدر قیمت دارد؛ هرگز حاضر نیست دلش را با کینه، حسادت و عُقده آشوب کند؛  او می تواند کاملاً نجات پیدا کند و بگوید «من بزرگتر از این هستم و حیف هستم که دلم مشغول این امور شود». اگر کسی به من ظلم کرده من هم متنفرم و هم ناراحتم. در دل من هم عقده شده و میخواهم طرف به جزایش برسد؛ اما خدا هست و این کار را می کند؛ شما چه بخواهید و چه نخواهید، ظالم گرفتار ظلم خودش خواهد شد. اینطور نیست که فکر کنید یکی زد و رفت؛ سیستم و نظام این عالم بزن و در رو نیست که کسی  به کسی ظلم کند و فرار کند و برود و به هیچ جا هم بند نباشد. یک نمونه اش این است که در قرآن فرمود: ان الله یدافع عن الذین آمنوا= خدا از کسانی که ایمان آورده اند، دفاع می کند. کینه توزی و انتقام حماقت است خداوند در قرآن می فرماید: «أیُّهَا النّاس إنَّما بَغیُکُم عَلی أنفُسِکُم»[3]= ای مردم شما هر ظلم و ستم کنید، منحصرا به نفس خویش می کنید». ظلم شما به دیگران، اول به خودتان برمی گرد  و دامن خودتان را خواهد گرفت. بنابراین، نیاز نیست ما همیشه دلمان را آلوده کنیم به اینکه اگر فلانی در حق ما ظلمی کرد، ما خودمان دست به کار شویم و هزار و یکجور آلودگی برای روح خودمان درست کنیم تا انتقام بگیریم. کینه مثل این است که انسان یک میلیون تومان پول هزینه کند تا پنج تومان را نجات دهد. فکر کنید یک سکه یک ریالی از یک نفر در یک لجن افتاده، حالا بیاید کنار این لجنزار بایستد و لباسهایش را در بیاورد و در این لجنها برود و بگردد و ساعتها وقت بگذارد تا بخواهد یک سکه یک ریالی را نجات دهد. بعد باید چقدر پول حمام و شستشو و خیلی چیزهای دیگر را بدهد که یک ریال را نجات داده است. کینه داشتن و کینه ­توزی دقیقاً یک چنین حماقتی است؛ یعنی انسان زحمت زیادی می کشد؛ اما نتیجه ­ای که به دست می آورد هیچ است. مومن برخلاف کافر، دچار کینه نمی شود انسان مومن بزرگ است؛ اما ممکن است موقعی دل­چرکین شود و لحظاتی از کسی دلش بگیرد؛ اما چیزی در دلش باقی نمی ماند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید:«حِقدُ المُؤمِنِ مَقامُه ثُمَّ یُفارِقُ اَخاهُ فَلا یَجِدُ عَلَیهِ شَیئا وَ حِقدُ الکافِرِ دَهرُهُ»[4]= كینۀ مؤمن، یك لحظه است و زمانى كه از برادر خود جدا شد، در دل خود كینه اى نسبت به او نگه نمى دارد؛ اما كینۀ كافر مادام العمر است». ممکن است در جلسه ­ای از یک نفر یک ذره دل­ چرکین شود؛ اما همین که بلند شد و رفت، تمام است. جلسه ختم شد و همدیگر را ندیدند و از هم جدا شدند یا گوشی را گذاشتند، دیگر با همدیگر کاری ندارند. چند لحظه ممکن است در دلش آشوبی بشود؛ ولی دیگر ادامه ­دار نیست و چیزی از کینه در دلش پیدا نمی کنی. اما کافر اینطور نیست، چون همه چیز او همان ساعتها و عمری است که الان دارد. کافر برای خودش ورای مرگ، هیچ زندگی سراغ ندارد. بنابراین، شما در این فیلم هایی که متأسفانه خیلی  نشان می دهند می­ بینید که یک نفر 20 سال تلاش می کند تا از  نفر دیگر، انتقام بگیرد؛ حتی خودش و خیلی از کسان دیگر کشته می شوند؛ این کار خیلی احمقانه ای است؛ تازه قهرمان فیلم هم هست. خیلی از قهرمان های فیلم هایی که به رخ ما می کشند، آدمهای خیلی احمقی هستند.  یک نفر می خواهد انتقامی بگیرد و چیزی را نجات بدهد؛ می­بینی که دهها نفر در این فیلم کشته می شوند. البته اگر بحث مبارزه با ظلم و یک بحث جهادی و ارزشی باشد،  بحث دیگری است. شکست باید عامل پیشرفت باشد ما اگر نظام قیمتی خودمان دستمان باشد، هیچگاه در شکستها احساس حقارت و له شدگی نمی کنیم. انسان به جای اینکه از شکستها برای پیشرفت خودش خوب استفاده کند، گاهی دچار خودکم­بینی می شود و چنان در این شکست تحقیر و له می شود که 20 سال وقت می خواهد که آن له­ شدگی را جبران کند. در حالی که اصلاً نیازی به این همه دویدن و وقت تلف کردن نیست؛ چون ممکن است شما 20 سال زحمت بکشید و بخواهید حقارت خیالی و وهمی که توسط شیطان در ذهن شما ایجاد شده را جبران کنید؛ ولی 20 سال، در نظام ابدی ما خیلی گران تمام می شود. 20 سال عمر در نظام ابدی، دهها و صدها میلیون سال می شود و ما یک ابدیت را باخته ایم. مانند کسی که وقت بگذارد با مادرشوهر، عروس، مادرزن، داماد، باجناق، جاری، خواهر، همسایه و دوست، درگیر باشد و بخواهد یک انتقام بگیرد و به نحوی عقده گشایی کند. نداشتن قیمت الهی و انسانی، باعث تحقیر و له شدگی می شود  اساساً خداوند نظام خلقت را طوری خلق و طراحی کرده که یک شخصیت و یک انسان حقیقی تحقیر نشود. آنجایی که ما احساس حقارت و کوچکی می کنیم و احساس می کنیم که باخته ایم، درست همانجایی است که ترجمه غلطی از خودمان کرده ایم؛ یعنی خودمان را بد می­ بینیم و بد معنا می کنیم. زیرا خود حقیقی ­مان را نمی­بینیم، در نتیجه خود غیر حقیقی هم پست و کوچک می شود. اگر انسان درست در مهندسی عالم روابطش را تنظیم کند و خوب خودش را بشناسد و نظام قیمتی الهی و انسانی دستش باشد، می ­بیند که هیچ کس قادر به تحقیرش نیست. این که حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: نصف شخصیت عاقل تحمل است و نصفش بیخیالی[5]؛ چون عاقل است و عاقل یعنی کسی که تمام اندازه ­ها دستش هست و خوب می تواند فکر کند. اینطور نیست که اگر خواستگاری رفت و به او جواب منفی دادند، احساس کند باخته است؛ یا از یک نفر خوشش آمد و او از انسان خوشش نیامد یا اصلاً کسی آمد و گفت من از تو بدم می آید، با اعلام تنفر صدها نفر هم این شخص کوچک نمی شود. کسی که فکر می کند اگر به او جواب منفی بدهند و قبولش نکنند و پیشنهادش را نپذیرند و دوستش نداشته باشند، کوچک و له شده، کسی است که اساساً قیمت دستش نیست و همیشه خودش را از نگاه دیگران معنا می کند؛ یعنی اگر او من را دوست داشته باشد و به من توجه شود و معروف شوم، قیمتی هستم. اما اگر کسی من را نشناسد و دوست نداشته باشد، من دیگر قیمتی ندارم. وقتی با این نگاه غلط جلو می رویم، همیشه گدا و محتاج هستیم؛ یک روحی داریم که  گدا است؛ روح محتاج تأیید دیگران، محتاج نگاه دیگران، محتاج تعریف دیگران، محتاج محبت دیگران، محتاج نوازش دیگران، محتاج دوست داشتن دیگران، محتاج تماس دیگران. اما اگر کسی خودش را بشناسد و قیمت دستش باشد، اصلاً اینطور نیست. امام باقر(علیه السلام) می فرماید:« اگر یک گوهر دستت بود وهمه دنیا گفتند، گردو است؛ بگو نه، گوهر است و اگر یک گردو دستت بود و همه گفتند، گوهر است، بگو گردو است. ما باید واقع­ بین باشیم و قیمت خودمان دست خودمان باشد و با کینه و حسادت و خودکم­ بینی خودمان را له و کوچک نکنیم. نباید فقط عیب دیگران را دید، حسنها را هم ببینیم شما با بعضیها دوست و رفیق هستید؛ یا همسر، خواهر، مادر، همکلاسی­، برادر هستید و هیچ انسانی کامل نیست؛ جز چهارده معصوم و همه یک ضعفها و نقصهایی دارند. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید:«إحتَمِل أخاکَ عَلی ما فیه وَ لا تُکثِرِ العِتابَ فَإنَّهُ یُورِثُ الضَّغینَه»[6]=  برادرت را با همان وضعى که دارد، تحمل کن و زیاد سرزنشش نکن، زیرا این کار کینه مى آورد». خانمی برای مشاوره ازدواج آمده بود و می گفت از پسری که خواستگاری من آمده خوشم نمی آید. ضعف هایی دارد و چند ضعف را گفت. گفتم حالا خودت این ضعفهایی که گفتی داری یا نداری؟ غیر از این، ضعفهای دیگری هم داری. گفت بله. گفتم؛ حالا اگر او بخواهد این عیبها را ببیند و برایش بزرگ شود، اینطوری خوب است؟ بعضی از عیبها و ضعفها در دختر یا پسر هست که خط قرمز است و در مباحث میثاق مقدس توضیح دادیم که اگر دختر یا پسری این علامات را داشت خط قرمز است و اصلاً نمی شود طرفش رفت و با او ازدواج کرد ولی خیلی از ضعف ها و ایرادها قابل جبران است و در زندگی و دوران نامزدی و عقد حل می شود. اینطور نیست که ما عیبهای دیگران را ببینیم و بعد فکر کنیم که خودمان آن عیبها را نداریم. اگر دیگران هم بخواهند با ما این رفتار را داشته باشند خیلی بد می شود. حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:«مَن لَم یَحتَمِل ضَلَلَ أخیه ماتَ وَحیدا»[7]= کسی که نمی تواند لغزشهای دیگران را تحمل کند، همیشه تنهاست و تنها هم می میرد. می گوید: با فلانی قهر کردم چون اینطوری بود. با او هم قهر کردم؛ این را هم دوست ندارم. ما باید به زیباییها،  قشنگی ها و خوبی ها هم نگاه کنیم. ببینیم که خیلی از انسانها دوست­داشتنی هستند؛ حتی اگر ضعفها و عیبهایی دارند، حالا هر کس می خواهد باشد. وقتی زن و شوهرها می آیند؛یا بچه ها می آیند و از پدر و مادرشان گله می کنند؛ فهرستی به آنها میدهم که 50 عیب و50  حسن در آن نوشته شده است؛  می گویم عیبهایش را علامت بزن ببینیم چه هست. اول دلش خیلی پر است و کینه دارد؛ دو سه تا علامت می زند و به زور خودش را به ده تا می رساند. بعد خوبیها را که علامت می زند،  40 ـ 50 تا می شود. انصاف بدهید؛ اگر خدا هم بخواهد با ما اینطوری رفتار کند و بخواهد آلودگیها و لغزشها و گناهان و بی ­ادبی های ما را ببیند که یک آدم هم روی زمین نمی ماند. خدا ما را همینطوری دوست دارد، با تمام عیب هایمان و در خانه­ اش را هم به روی ما نمی ­بندد و با ما قهر هم نمی کند. سرزنش زیاد موجب لجاجت میشود انسان نباید ضعفهای دیگران را ببیند و مچ شان را بگیرد. عیب هایشان را ببیند و تذکر دهد و دیگران را اصلاح کند. روش زبانی ضعیف­ترین نوع روش است. خیلی وقتها ما بطور عملی می توانیم کاری کنیم که دیگران عیبشان جبران و برطرف شود. نسبت به بچه ها زیاد عتاب نکنید و غر نزنید و زیاد سرزنش نکنید. بچه از پدر و مادر انتظار محبت دارد. می­بینی مادر ده جور مچش را می گیرد و در کارش ریز می شود، آزادش نمی گذارد. دیگر کلافه می شود. حضرت میفرماید کم کم لجوج هم می شود. خیلی باید با احتیاط و با احترام و ادب و محبت انتقاد کنیم و ضعف را بگوییم. یعنی طرف اول بفهمد کسی که دارد از او انتقاد می کند کاملاً دوستش دارد و قبولش دارد و او را می خواهد و خیال قهر کردن با او را ندارد تا بعد بپذیرد. راه برطرف شدن کینه از دل دیگران، پاک کردن دل خود است حضرت علی (علیه السلام) میفرماید:«إحصِدُ الشَرَّ مِن صَدرِ غَیرِک بِقَلعِهِ مِن صَدرِک»[8]= قلب خود را از کینه دیگران پاک کن،‌ تا قلب آنها از کینه تو پاک شود. می دانی پدر و مادر، دوست و همسرت نسبت به تو دل­چرکین هستند، در این دل­ چرکینی هایی که اتفاق میافتد، یک حالت های خاصی به انسان دست میدهد؛ گرفتگی های خاصی به انسان دست می دهد که فلانی از دست من ناراحت است. خود این هم یک دل­ چرکینی برای انسان ایجاد می کند. گاهی وقتها بین دو نفر کدورتهایی ایجاد می شود و از دست هم ناراحت می شوند که زیاد هم در زندگی ها اتفاق می افتد. می فرماید؛ لازم نیست طرف را توجیه کنید که من منظوری نداشتم یا اینکه بخواهی به زور او را راضی کنی؛ اولین قدم برای اینکه کینه طرف مقابل را برطرف کنید، این است که دل خودت را پاک کنی. تو کاملاً در درون خودت نسبت به او صاف شو وکینه را از دل خودت بکن. این اثر ذاتی است؛ یعنی شما به محض اینکه کینه را از دل خودت بکنی؛ نگاهت و نزدیک شدن تو به طرف مقابل و لحنی که با او حرف میزنی، چشمانت، الفاظت، بویت، امواجی که داری، انرژی که از تو ساطع می شود، همه قشنگ است. دیده اید بعضیها معذرت­خواهیشان از چندتا فحش بدتر است؛ طوری معذرت می خواهد که طرف می فهمد دلش پر از کینه است و از شدت کینه دارد معذرت­خواهی می کند؛ یعنی معذرت خواهی او فقط یک بازی است. حضرت میفرماید؛ خداوند سیستمهای درونی انسان را طوری هوشیار قرار داده که وقتی به یک نفر نزدیک می شوید و همدیگر را بغل می کنید و به هم دست می دهید و روبوسی می کنید و به همدیگر نگاه می کنید و کنار هم می­نشینید و با هم حرف می زنید، کاملاً می فهمد که دل تو چه وضعیتی دارد. دوطرفه بودن رابطه باعث دوام آن می شود همیشه یادمان باشد هر طور که دوست داریم دیگران با ما رفتار کنند و با ما باشند، ما هم باید همانطور باشیم. نمی شود ما بخواهیم محبوب دیگران باشیم، بدون اینکه محب دیگران باشیم. بخواهیم طرفمان دوستمان داشته باشد، هر کس که میخواهد باشد؛ اما خودمان سرمایه­ گذاری محبتی و عاطفی نکنیم. خیلی ها هستند که خودخواهانه می خواهند که دیگران آنها را دوست داشته باشند و به آنها توجه کنند، برای دیگران عزیز و محترم باشند، حرفشان ارزش و اعتبار داشته باشد؛ ولی خودشان اصلاً سرمایه­ گذاری نمی کنند. یعنی می خواهند یک رابطه یکطرفه، دوستی یکطرفه، محبت یکطرفه باشد و این غلط است. اتفاقاً خیلی وقتها هم هست که یک نفر واقعاً این کار را می کند و سرمایه­ گذاری برای طرف مقابل می کند؛ حتی می داند ممکن است او هم دوستش نداشته باشد؛ یا احساسی نداشته باشد؛ اما سرمایه ­گذاری می کند و مهرورزی و محبت می کند، رابطه را به جاهایی هم می رساند؛ ولی این وضعیت نمی تواند ادامه داشته باشد؛ یک جایی این ساختمان می ریزد. یک رابطه، زمانی قدرتمند و موفق است که هر دو طرف سرمایه ­گذاری کنند.  توجه به گذشته ی نامناسب، عبادت شیطان است شیطان خیلی روی کدورتها سرمایه ­گذاری می کند و صحنه­ های بد را به ذهن ما می آورد، صحنه­ ها و کلماتی که گفته شده، کارهایی که انجام شده، همه را به ذهن ما می آورد و دائما جلوی چشم ما می­ چیند. هم حال ما را خراب می کند و هم اجازه نمی دهد تصمیم درستی برای آینده بگیریم؛ در نتیجه، آینده و رابطه­ مان را خراب می کند و سر از گرفتاری در می آوریم. اکثر قریب به اتفاق طلاقها، جدایی ها، تنفرهای خانوادگی نسبت به اعضای خانواده، حالا لزوماً همسر نه، اکثر قریب به اتفاق شان مال این است که دائماً گذشته ی نامناسب، جلوی چشم مان رژه می رود و در ذهن مان می آید. توجه نداریم که یک نفر می خواهد بین من و همسرم، بین من و عزیز دیگری را به هم بزند. اما ما این پیامها را می گیریم و شیطان را اطاعت می کنیم که این همان عبادت شیطان است. کسی که به این فکرها در وجود خودش توجه می کند و اهمیت می دهد و اصالت میدهد و  منشأ اثر قرار میدهد؛ در واقع در حال عبادت شیطان است؛ چون دارد حرف او را گوش می کند. لبخند کینه را رفع می کند یکی از چیزهایی که در حمله از عقب در بحث کینه خیلی مؤثر است و شیطان را رسوا و نا امید میکند، لبخند است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: «حُسنُ البِشر یَذهَبُ بِالسَخیمَه»[9]= چهره گشاده کینه ­ها را از بین میبرد». باید یاد بگیریم که نسبت به همدیگر در برخوردهایمان لبخند داشته باشیم.  اگر اینطور باشد، خیلی وقتها شیطان نمی تواند در ما آتش و هیجان و غلیان ایجاد کند. در روایت داریم که حضرت می فرماید: کمترین و اولین چیزی که یک نفر می تواند به یک نفر بدهد، لبخند است. یعنی در برخوردها صبح که از خواب بلند می شویم، نسبت به همه اعضای خانواده سلام با لبخند بکنیم. یادمان نرود که در سخت­ترین شرائط یعنی کار و خستگی هم لبخند روی لبمان باشد.  خیلی وقتها آدم دوست دارد به یک نفر لبخند بزند؛ حتی دوست دارد یک نفر را بغل کند و ببوسد، ولی می گوید کلاس است نمی شود؛ مثلاً ما امروز عزادار هستیم؛ باید اینطوری قیافه بگیریم و اخم و غم داشته باشیم. اینطوری خوب نیست که من به یک نفر لبخند بزنم. مثلاً باید پرستیژ و کلاس و ظاهر یک عزادار را بگیرم؛ در عزا هم می شود خندید؛ می شود به یک نفر لبخند زد؛ اتفاقاً  لبخند به کسی که خودش مصیبت ­زده است، خیلی هم به دیگران آرامش می دهد. بعضی عزاداری می کنند، حرم می روند و گریه می کنند؛ روابط خیلی قشنگی با حضرت داشته اند و خیلی حال خوبی هم کرده اند و حالا تمام شده. اگر گریه کردی، عزاداری کردی، روضه خواندید؛ دیگر لازم نیست خیلی خودت را بگیری؛ انسان می تواند همان لحظه اشک هایش را پاک کند و شوخی را شروع کند؛ ولی ما می خواهیم ساعتها این را کش بدهیم و این درست نیست. زیرا اولین درجه و اولین مرحله از یک چهره انسانی و باطن انسانی لبخند است. از این رو حضرت می فرماید: لبخند مهمترین و کمترین چیزی است که یک نفر می تواند به دیگران عطا کند؛ حتی اگر قرار است به یک نفر جواب منفی بدهیم و حاجتش را اجابت نکنیم، لبخند بزنیم. شما وقتی برای کاری وارد اداره می شوید، یک نفر با اخم نشسته؛ به او مراجعه کردید؛ اگر بگوید آقا نمی شود یا در اوج لبخند به شما همین را بگوید، این دو حالت خیلی با هم فرق می کند. جامعه ما اگر بخواهد شیطان را اسیر خودش کند و حجم عظیم حمله ­های شیطان را دفع کند و مقدار زیادی از هزینه ­های مادی و معنوی تلف نشود، باید لبخند را برای خودش نهادینه کند. باید افراد در ملاقات و دیدارشان با همدیگر، با اعضای خانواده، در محل کار؛ همه جا یاد بگیرند و تمرین کنند که لبخند بزنند. خیلیها اینطور تربیت نشده اند؛ برعکس، اخمو و غمگین تربیت شده اند. برای شیطان دستگیره درست نکنیم در دعوا و درگیریها نباید فکر کرد که همیشه حق با ماست. افکار منفی که نسبت به شخصی در دلمان ایجاد شده را باید چند بار جذر گرفت و زیر رادیکال برد تا حد معقول و منطقی­ اش به دست بیاید. اگر با کسی تماس تلفنی ناجور یا یک برخورد ناجور داشتید و فردا می خواهید همدیگر را ببینید، قطعاً شیطان کار می کند. یادتان باشد که ما معصوم نیستیم؛ شیطان حتی به معصومین هم حمله می کند؛ ولی معصومین بلد هستند با شیطان چه کار کنند. به آنها هم حمله می کند که اذیت و آزارشان بدهد؛ ولی آنها هیچ وقت شکست نمی خورند. به قول پیغمبر که می فرماید:«أسلَمَ بِیَدی= شیطان به دست من تسلیم و مسلمان شده»،یعنی به او اجازه نمی دهم که کاری علیه من بکند. ما هم اجازه ندهیم و یادمان باشد اینطور نیست که اگربا یک نفر درگیر شدیم؛ یا اگر کدورتی بین ما به وجود آمد، درست یک حد طبیعی از تنفر و ناراحتی و کدورت را نسبت به او در دلمان داریم؛ شیطان اصلاً بیکار نیست؛ مهندس عالم خداوند تبارک و تعالی می گوید شیطان روی دل شما کار می کند.گاهی وقتها شب تا صبح شخص خوابش نمی برد و در خیال خودش با آنها ور می رودکه بین او و دیگران چه اتفاقاتی افتاده است. اگر هم خوابش ببرد، یکسره خواب می­بیند. بعضیها که خوابشان میبرد، درجه بالایی از خوبی دارند؛ ولی اگر خواب می­بیند، یعنی هنوز جا دارد که شیطان بیاید قلقلکش دهد. اما بعضیها اصلاً برای شیطان دستگیره ایجاد نمی کنند و خیلی زیرک و زرنگ هستند. اگر کدورتی، ارتباطی، برخوردی بینشان به وجود بیاید، همان لحظه ­ای که از همدیگر جدا می شوند موضوع تمام شده است و اصلاً اجازه نمی دهند که شیطان آن را پرورش دهد. یعنی میگوید ذهن من خیلی محترم­تر و پاکتر از آن است که تو بتوانی در آن بیایی و نجاست ­پراکنی کنی. کینه، نجاست روح و آلودگی روح است. من خیلی حیف هستم که کسی بیاید روح من را آلوده و نجس کند. اجازه نمی دهم چنین کاری بکند. این خیلی زیرک است و خیلی خوب از خود مراقبت می کند. شکستها و جاهایی که موفق نبودیم و زمین خوردیم هم زمینه ­ای است برای اینکه شیطان بتواند در ما احساس حقارت، عدم اعتماد به نفس، عدم شجاعت و عدم آرامش ایجاد کند و از  شکستها استفاده کند، برای اینکه ما هیچ وقت تصمیم های خوب و قشنگ نگیریم.   [ 1] غررالحکم/ ج۲ / ص 2 / ح  ۱۸۰۴  [2] غررالحکم / 6 / 368      [3] سوره یونس / آیه 23  [4] بحارالانوار/ ج72 / ص 211          [5] غررالحکم / 2378   [6] تحف العقول / ص۸۴ [7] غررالحکم / 9079 [8] الامالی / ج2 / ص 174  [9] مستدرک الوسایل / ج 8 / ص 104

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: «اَلحِقدُ اَلأمُ العُیُوب، اَلحِقدُ اَلأََمُ الخُلق»[1]= پست­ترین عیبها و پست­ترین اخلاق کینه ­توزی است. نگه داشتن دل­چرکینی در دل، آسیبهای جسمی و روحی خیلی زیادی  به انسان میزند. کینه نه تنها به روح آسیب می زند، بلکه سلامت جسم را نیز به خطر می اندازد. فرد در حالی که سالم است، خوب غذا می خورد، ورزش می کند، اما می بیند  پوستش  دارد خراب میشود و موهایش دارد میریزد. دکتر تشخیص می دهد علت عصبی است. بیشتر بیماریهای دستگاه گوارش ، قلب و ... منشا روحی دارند. اختلال در یادگیری و  تمرکز برای این است که عوامل ضد تمرکز بسیار خطرناکی مثل حسادت، رقابت، چشم و هم­چشمی،  تنفر و کدورت و کینه در روح باقی می ماند. کینه در امور موهوم، نشانه منیت و نادانیست در مباحث قبل، امور را به محسوس، مخیل، موهوم، معقول تقسیم بندی ریاضی کردیم. یکی از مصادیق بحث حق ­الناس همین است که ما به خاطر منافع شخصی نسبت به انسانها کینه درست کنیم، غیبت کنیم، تهمت بزنیم و تبلیغات منفی کنیم. مثل بداخلاقی هایی که در انتخابات زیاد می شود. بیچاره طرفدارهای نادان تیم های ورزشی که سر چیزهای موهوم کینه به دل می گیرند؛ در صورتی که دیگری می خواهد ریاست را بگیرد و پولش را بخورد و محبوبیتش را داشته باشد؛ یا مثلاً طرفدارهای یک تیم فوتبال نسبت به طرفدارهای تیم فوتبال دیگر؛ گاهی وقتها تا سکته، زد و خورد و چاقو چاقوکشی  هم پیش میروند. شخصی می گوید:  بازی شطرنج را برای تفریح انجام دهیم یا نه؟  میگویم: میدانی تفریح یعنی چه؟ یعنی فرح وارد کردن به روح؛ یعنی شادی. اما تو که وقتی شطرنج بازی میکنی اعصابت به هم میریزد و عرق میکنی و  بالا و پایین میشوی.  وقتی بچه تکان میخورد؛ داد میزنی که  تکان نخور! حواسم را پرت نکن! سر مادر، پدر و همسرت داد میزنی؛ برای این که میخواهی یک بازی شطرنج که موهوم است را ببری؟ تو زمانی میتوانی شطرنج بازی کنی که فقط برای کار فکریش این کار را انجام دهی، و لذتت همین بازی باشد؛ برد و باختش مهم نباشد. بازی فوتبال برای  قوی کردن بدن مفید بوده و عبادت محسوب می شود. ولی به شرط اینکه در آن فحش، عصبانیت، خطا و دعوا با دیگران نباشد. ببینید چقدر گناه در آن وجود دارد؛ فحش دادن، تحقیر کردن، له کردن، دل شکستن و... . در بازی فوتبال نباید برد و باخت مهم باشد؛ از بازی فوتبال باید از گُل خوردن و گُل زدن آن لذت برد و  خندید. نباید آنقدر منیت داشته باشیم که از این امر موهوم حرص بخوریم؛ در رانندگی و چیزهای دیگر هم همینطور است. انسانهای کوچک اهل کینه هستند نگه داشتن کینه در دل، باعث نجاست روح میشود و نشانه کوچکی و ظرفیت کم انسان است. حضرت زینب(سلام الله) را ببینید! چقدر ایشان عزیز است که بعد از کشته شدن آن همه عزیزانش، بعد از اسارت  و کتک خوردن مفصلش؛ چون قیمت دستش هست میفرماید: «و ما رأیت الا جمیلا» جز زیبایی چیزی ندیدم. اصلاً احساس کوچکی نمیکند. تازه به یزید میگوید: «لَاَستَصغِرُک= من تو را کوچکت می کنم؛ ای یزید! تو پیش من تحقیر شده­ای. یعنی آدمی که بزرگ است قیمت دارد و با فحش  و تحقیر و تهمت و غیبت دیگران  له نمیشود. در روایت هم داریم آدمهایی که ظرفیتشان کم است و کوچک اند؛ اهل کینه هستند. هرگز آدم بزرگ و قیمتی،آدم اشرافی و ثروتمند از نظر روحی  کوچک نمی شود. او مثل آب کُر است. شما نجاست در آب کُر بیندازید رنگ و بو و مزه­اش تغییر نمیکند، بلکه نجاست پاک میشود. این آب قلیل است که اگر یک ذره نجاست به آن برسد، هم رنگ و بویش ممکن است عوض شود،  هم نجس شود. ما نباید آب قلیل باشیم. نحوه صحبت کردن در قرآن و روایات آمده است بکاربردن بهترین و قشنگترین کلمات در ارتباط های کلامی؛ در قرآن وروایات  توصیه شده  است.   قرآن این حمله شیطان را چندین بار به ما تذکر داده که او میخواهد بین شما را به هم بزند و شما باید بلد باشید جواب بدهید. اینها پیشرفته ­ترین، عالیترین مباحث روانشناسی است و باید پای درس معصومین نشست  و روانشناسی یاد گرفت. در کتابهای روانشناسی اصلاً خبری از موجودی به نام شیطان داده نشده،  موجودی که حقیقت دارد و خود خدا مهندس عالم میگوید؛ شیطان هست با شما نجوا دارد و در شما تولید فکر میکند. واقعاً انسان باید در مقابل خداوند تبارک و تعالی،  قرآن و آیات با همه وجودش سجده کند. هر وقت در قرآن «قُل» آمد  بعد از قُل، شاه­کلید، فرمول اساسی و کلی؛ یک حرف خیلی مهم است. در این آیه نیز خداوند به پیامبر میفرماید: «قُلْ لِعِبادِیَ»  به بندگانم بگو؛ « یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ»[2] = که همیشه سخن بهتر را بر زبان آرند، که شیطان میان آنان دشمنی و فساد برمی‌انگیزد».  یعنی وقتی میخواهند با هم حرف بزنند، حتی کلمات قشنگ نه، بلکه قشنگترین کلمات و بهترین کلمات را انتخاب کنند. چون «إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ» اگر نوع حرف زدنتان و کلماتی که به کار می برید بد باشد، شیطان بین شما اختلاف می اندازد. چقدر از طلاق ها، فتنه ­ها، اختلافات، تنفرها، قهرها، حتی جنگهای بین کشورها که هزاران و صدها هزار نفر مُردند به خاطر این بوده که بزرگان آن کشورها بلد نبودند حرف بزنند. برای همین  حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «طعن اللسان أمض من طعن السنان»[3]=  زخم زبان از زخم نیزه عمیق تر است». خیلی باید زبان را کنترل کرد. امام زین العابدین(علیه السلام) نیز تمثیل زیبایی برای ما دارند و از باطن و برزخ خبر میدهند و میفرمایند: هر روز زبان به اعضای بدن میگوید حالتان چطور است؟ میگویند: خوب هستیم اگر تو بگذاری[4].ولی متأسفانه ما هیچ وقت نمیرویم یاد بگیریم که چه کلماتی را باید بکار ببریم و چه کلماتی را نباید بکار ببریم. ما در مباحث مهارتهای زندگی اینها را توضیح دادیم. در سه سال، 40% رشد طلاق داریم 17% رشد ازدواج؛ این را می بینیم و اصلاً باورمان نمیشود. بیشترشان هم کسانی هستند که اتفاقاً سطح تحصیلاتشان بالاست. بنده خدا دکترو مهندس است؛ استاد است؛ ولی گرفتار میشود و واقعاً نمی تواند جلوی از هم پاشیده شدن خانواده ­اش را بگیرد. با دختر، پسر، خواهر و برادر نمی تواند درست ارتباط برقرار کند. زن و شوهر با هم نمیتوانند ارتباط درستی برقرار کنند. یک سوم طلاقها سال اول زندگی است که خیلی بد است. وقتی ما پیش مشاور میرویم، مشاور میگوید؛ ای پدر مادرها! با هم خوب باشید، اخلاقتان را خوب کنید، زبانتان را کنترل کنید، حرف بد نزنید، بی­موقع حرف نزنید. یک موقع هست شما حرفی را اگر الان بزنید؛ با یک ساعت دیگر خیلی فرق میکند. شوهر از سر کار آمده خسته و عصبی است؛ حال خوشی ندارد و گرسنه و تشنه است. یک موقع زن بی­ موقع حرفی میزند و مرد آتش میگیرد، منفجر می شود؛ نطفه ­ای برای طلاق، برای زد و خوردها، برای درگیری های حتی فامیلی بسته می شود. آموزش ارتباط کلامی ضرورت دارد هر چه رابطه ما با دیگران صمیمی تر باشد، احترام و ادب نیز بیشتر باید رعایت شود که لازمه اش یادگیری فرمولهای عشق و فرمولهای زندگیست.   اگر چیزی خوب، زیبا و لازم است و ما نداریم باید وقت بگذاریم و بدستش بیاوریم؛ مثل خوشبختی، شادی، عشق، مودت، تبدیل یک تنفر به عشق. ما نصیحت کنیم؛ خوش­زبان باشیم، خوش­اخلاق باشیم؛ خیلی مفید است. اینها درس دارد؛ مثل زبان، کامپیوتر، گلسازی، گلدوزی،  تایپ،  رانندگی،  ادبیات فارسی،  شعر؛ ما باید کلاس ببینیم. ریز ارتباطات کلامی، فرمول ارتباطات کلامی را در قرآن و روایات داریم. اما کلاسهای علمی و تخصصی برای ما گذاشته نشده که وقتی یک زن و مرد میخواهند با هم حرف بزنند، به همدیگر نگاه کنند ، لباس برای هم بپوشند، برای هم از عطر استفاده کنند. خانم میخواهد یک ظرف و یک سفره را بچیند؛ آقا میخواهد هدیه بخرد؛ این ظهورش چطور باید باشد. کلمات چطور باید  بکار برده شوند، اصلاً چه کلماتی منفی و قرمز است و نباید مطلقاً استفاده شوند. میگوید: چه کار کنم، پدرم همیشه با مادرم اینطور حرف زده، مادرم با پدرم اینطور حرف زده. حالا آنها هم شاید اشتباه کردند.  شوهر تو و زن تو غیر از پدر مادر تو هستند. این کلمات را شاید نپسندند. در خانواده و فرهنگ آنها نیست. یا نه؛ اصلاً خودش نمیتواند این نوع کلمات را بپذیرد. یک سلسله از شوخیها اصلاً نباید باشد. این حرف شیطان است که ما هر چقدر صمیمی­تر باشیم،می توانیم به هم حرفهای رکیک­تر و بدتر بزنیم. مثل اراذل و اوباش و لاتها که هر چه صمیمی­تر می شوند، بیشتر به همدیگر فحش میدهند. امیرالمؤمنین (علیه السلام) میفرماید: « كُلَّمَا طَالَتِ اَلصُّحْبَةُ تَأَكَّدَتِ اَلْحُرْمَة [5]=  هر گاه همنشینى به درازا کشد، رعایت حرمت یکدیگر تأکید مى گردد. هر چقدر مصاحبت همسری و رابطه دوستی بیشتر میشود؛ حرمت ،احترام و ادب نسبت به همدیگر  باید بالاتر برود. قبل از اینکه با هم نامزد شوید، تو به او میگفتی خانم فلانی، او به تو میگفت آقای فلانی، حالا که محرم شدید، اسمهای کوچک هم را صدا میکنید. بعد که با هم صمیمی تر شدید نگویید؛ هو، ببین، اسمها را خراب نکنید. اگر صمیمی­تر شدید کلمات عاشقانه، پسوند و پیشوند اسمش بگذار. اصلاً اسمش را هم حذف کن کلمات عاشقانه بکار ببر. میگوید من به او ۶ ماه فرصت دادم، هر چه تلاش کردم آدم نشد. وزنه­ برداری نیست که بگویی من زور زدم خوب نشد. قرار نیست وزنه بلند کنیم؛ قرار است تمرین کنیم؛ مهارت را اضافه کنیم و یاد بگیریم. قرآن در مورد  عشق میفرماید: وقتی شما شروع میکنید ۵ سال بعد، نسبت به همدیگر باید عاشق­تر و تازه ­تر باشید. این چطور شدنی است؟ باید دستوراتش را رعایت کنید. باید سعی و تمرین کنید و کلاس بروید، مطالعه کنید و وقت بگذارید. البته جوانان و بچه­ های ما کمتر مقصرند، بیشتر تقصیر با مراکز فرهنگی است. اینجا من از  صدا و سیما تشکر میکنم که زحمت میکشند اساتید و بزرگان را دعوت میکنند که فرمولهای زندگی را به مردم یاد دهند. ولی این خیلی کم است و روزبه ­روز باید بیشتر شود و جوانان باید بنشینند و یاد بگیرند. مثلاَ خواستگاری دوره دارد.  ما در مباحث میثاق، چهار تا 90 دقیقه در مورد خواستگاری بحث کردیم. یک  بی­ سلیقگی در خواستگاری، می بینی یک زندگی را به هم میزند. اصلاً نمیگذارند به هم برسند. اگر هم برسند نطفه یک کینه عمیق در خواستگاری کاشته میشود.  اگرکسی بگوید سبز باشید؛ آبی باشید؛ اینطور که نمیشود.حالا میخواهیم سبز باشیم؛ ولی چطور سبز باشیم. دوست داریم سبز باشیم؛ دوست نداریم روابط مان به تنفر کشیده شود. من دوست دارم ۱۰ سال بعد، بیشتر عاشق باشم؛ زنم برایم تازه­ تر باشد؛ من هم برای او تازه­تر باشم. از بچه ­هایم لذت ببرم و بچه ­هایم از من لذت ببرند. این دستور پیامبر است که بهترین شما کسی است که برای خانواده­ اش بهترین باشد. میگوید: من وقت ندارم؛ کلاس دارم و میخواهم لیسانس بگیرم، فوق لیسانس بگیرم، نمیرسم. این زندگی چه فایده ای دارد؟ میشوی یک مهندس شکست خورده، استاد شکست خورده، یک صنعتگر و هنرمند شکست خورده. اصلاً بعضی از شغلها آنقدر سر آدم را شلوغ میکند که میگویند این صنف ما اینطوری است که ما تا وارد میشویم دو سه سال اول، اولین کاری که میکنیم یا از شوهرهای مان طلاق میگیریم یا زنهایمان را طلاق میدهیم. مثل اینکه لازمه این شغل این است.  میگوید من در خانه­اش یک عمر کلفتی کردم؛ حالا به من توهین میکند. مگر فقط قرار بود کلفتی کنی؟ صرف کلفتی که معشوقیت نمیاورد. چیزهای دیگر هم هست. یک عمر من بیرون زحمت کشیدم و پول برای زن و بچه آوردم؛ حالا از من متنفرند. آقایی از خارج از کشور آمده بود برای من تعریف میکرد. گفت:  سالها تلاش کردم که پول و ثروت برای خانواده­ام به خارج از کشور بفرستم. بعد از مدتی دیدم اصلاً اخلاق آنها عوض شده. حالا که خوب پولهایم را کشیدند برای خودشان همه چیز تهیه کردند. این دفعه که رفتم؛ پلیس آمد و مرا گرفت، همسرم از من شکایت کرده که تو دیگر حق نداری به خانه بیایی،  نمی خواهیم تو را ببینیم و درخواست طلاق داده. به او گفتم اگر دوستت داشت، این کار را نمیکرد. فکر کردی فقط باید سه شیفت کار کنی تا طلا آویزان  زن و بچه­ات کنی؟ برایشان موبایل بخری، ماشین بخری، پول دانشگاه شان را بدهی؛ همین کافی است؟ آنها گمشده ­شان یک چیز دیگر است. خانواده­هایی داریم که مردهایشان هیچ کدام از این کارها را نمیکنند، اما همه اعضای خانواده عاشقشان هستند. آموزش ارتباط کلامی به فرزندان ضرورت دارد پیامبر رحمت(صلی الله علیه و آله)  لعنت کرده پدر و مادری را که بچه را بی­ادب بار بیاورند و اجازه دهند  به او و دیگران توهین کنند؛ یعنی پدر و مادری که محبت بیش از اندازه به بچه بکنند ملعون هستند. محبت بیش از اندازه بچه را فاسد میکند.  بعضیها به مادرشان توهین میکنند و می گویند تو حرف نزن؛ برو اعصابم را خورد کردی؛ دوباره این آمد؛ عصبانیم کردی. اگر نروی، یک چیزی به تو میگویم. رویت را زیاد کردی.  اینها به اسم مهربانی است.  بچه 6 ساله مادرش را نرگس صدا میکند و پدرش را اصغر صدا میکند. داییش را میخواهد صدا کند بد صدا میکند. بچه باید مؤدب باشد.آدمی که چند سال بزرگتر است را باید پسر خاله، پسر دایی، پسر عمو یا مثلاً محمد آقا، علی آقا صدا کنی. اینطور نیست که هر طور دلت خواست احساس رفاقت و صمیمیت کنی. به بچه باید فهماند که حق نداری با پدر و مادرت که من هستم بد حرف بزنی. نگاهت و لحنت نباید بد باشد. نباید به او اجازه بدهی اینطور حرف بزند. باید بترسد. این ترس خیلی خوب است؛ چون باعث میشود جهنمی نشود. شیطان در روابط بین انسانها تولید فکر منفی میکند موقع حرف زدن و هر نوع تجلی و ظهوری که میخواهیم برای کسی داشته باشیم، باید حواسمان باشد که کسی به نام شیطان با ماست که تولید فکر منفی میکند.  حتی در خلوت­ترین لحظات، وقتی هیچ کس غیر از تو و دوستت، برادرت، پدرت و همسرت نیست، وقتی خیلی عمیق و صمیمی نشستید؛ گل میگویید و می شنوید، شیطان آنجا حضور دارد و ممکن است از رفتارهای شما سوء استفاده کند. ممکن است دیگری از بوی بدنت حالش به هم بخورد و همین منشأ اختلاف شود. پاهایت را بشوی، جورابت را بشوی، عطر خوب استفاده کن. زنها حتماً باید برای شوهرشان آرایش کنند، مردها هم باید برای زنهای شان آرایش کنند؛ البته برای نامحرم و غیره نه. همانطور که من توقع دارم همسرم به خودش برسد من هم باید آنطور که مناسب است به خودم برسم. آن رنگ، لباس و مدلی که او دوست دارد، عطری که او دوست دارد  یا عطر مشترک که هر دو خوشمان بیاید استفاده کنیم و خیلی چیزهای دیگر که باید مراقبت کنیم. قرآن میگوید:« قُلْ لِعِبادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ[6]= به بندگان من بگو که بهترین کلمات را به کار ببرند چون شیطان بینشان اختلاف میاندازد. اگر کلمات نامناسب به کار ببرند، البته کلمات فقط یک نوع ظهور است ممکن است لباس نامناسب بپوشی، بوی نامناسب داشته باشی، قیافه نامناسب به خودت بگیری،  بد غذا بخوری و با خیلی چیزهای دیگر شیطان سراغت می آید. ارتباط بین انسانها در دین اسلام آمده است نحوه ارتباطات کلامی، عاطفی و جنسی خیلی جزیی و شیرین در دین اسلام بیان شده است که آموزش آنها ضرورت دارد. باید برای ارتباطات کلامی، ارتباطات عاطفی، ارتباطات جنسی وقت بگذاریم که متأسفانه ما در این بخش در جامعه خودمان ضعف داریم. کتابهای خیلی خوبی توسط دانشمندان ما در مورد توافقات جنسی نوشته شده که روابط جنسی چطور باید  باشد که منشأ اختلاف و کینه و تنفر نشود. ضعف در ارتباط جنسی خودش خیلی فسادآور است؛ غیر از کینه، هزار فساد دیگر ممکن است بیاورد که حتماَ باید تمرین شود  و یاد گرفته شود. اسلام میگوید مسائل مربوط به هر مرحله را قبل از آن مرحله باید یاد بگیرید. من میخواهم با یک دختر یا یک پسر ازدواج کنم. باید مسائلی که بین ما هست؛ مثل ارتباطات کلامی را قبل از ازدواج  و در دوره  نامزدی یاد بگیرم. میخواهم خارج از کشور بروم؛ اولین کار این است که زبان یاد بگیرم. میخواهم در یک اداره استخدام شوم. شرط آن اداره  این است که باید کار با رایانه و تایپ را بلد باشم. پس این دوره ها را باید ببینم، بعد بروم استخدام شوم. ما میفهمیم که باید برای اینها دوره ببینیم و وقت هم میگذاریم و با جان و دل پول هم می دهیم. ولی وقتی می خواهیم وارد زندگی مشترک شویم، از پدر مادرمان و از خانواده لذت ببریم، در یک اجتماع وارد شویم، در یک جا مدیر شویم؛ آیا دوره نمی خواهد؟ چرا دوره می خواهد. در آموزه­ های دینی بحث مفصلی در مورد ارتباطات جنسی، عاطفی و کلامی داریم. اینها را دقیقاً بزرگان دین به ما یاد داده اند. به چیزی هم خارج از دین احتیاج نداریم. کامل و ریز و خیلی خیلی جزئی، همه چیز را برای ما تعریف کرده اند.  قرآن در قالب داستان برای ما تعریف میکند؛ همه را داستان کرده که بدمان نیاید و شیرین بتوانیم یاد بگیریم. برای ورود به بهشت، دل باید پاک باشد دل آلوده به کینه، مانع بهره برداری از عبادات میشود. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: «اَلحِقدُ خُلقٌ دَنیٌ وَ مَرَضٌ مُردی[7]= کینه  و دل­چرکینی خلق پستی است». پس ما نباید اطاعت شیطان را بکنیم و اگر او خواست دلمان را نسبت به کسی آلوده کند، نپذیریم؛ چون «وَ مَرَضٌ مُردی» یک بیماری است که هلاکت می آورد؛ یعنی نمیگذارد  به  بهشت برویم. در حدیث داریم کسی که از دنیا برود و در قلبش کینه باشد؛ کینه نسبت به مؤمن، نسبت به انسان خوب، نسبت به مسلمان؛ امکان ندارد به بهشت راه پیدا کند. دل باید پاک باشد. اگر قلب پاک نباشد در بهشت شب قدر، در بهشت مکه، در بهشت مدینه، در بهشت امام رضا، در بهشت نماز هم که ورود میکنی، میبینی که از آن هیچ بهره ­ای نمیبری. تازه تو را کسل هم میکند. چون نجس داری سر نماز میروی. میگوید روی بدنت یک قطره خون است؛آن را پاک کن بعد برو نماز بخوان. دل چی؟ با هزار کینه در دل به زیارت امام رضا برویم، مدینه و مکه برویم؛ این نمیشود؛ این آلودگی کار را خراب میکند. نمیگذارد آن بهره ­ای را که باید، ببریم. میگوید نماز معراج است. قلب باید پرواز کند، عروج کند؛ اما کینه نمی گذارد.  تو بار سنگین کینه با خودت داری و نمی گذارد بالا بروی. کینه و حسادت اذیتت میکند. بعضی از عبادات حمله راست شیطان هستند عبادتهایی هستند که با انجام آنها مسیر گناه برای انسان بازمیشود. در حمله از سمت راست شیطان میگوید به مکه برو که دلت خوش باشد حداقل به خدا نزدیکی و مسلمان هستی. یک ذره حس مذهبی به تو میدهد که خودت را خیلی آلوده نبینی، خطرناک نشوی، بتوانی این مسائل مذهبی را پناهگاه بگیری؛ برای اینکه بعداً بتوانی هر غلطی دلت خواست بکنی. خیلی از گناهان هستند که آدم نمیتواند آنها را انجام دهد. ولی وقتی یک مکه و مدینه میرود؛ یک کربلا میرود؛ یک امام رضا میرود؛ قدرتش برای گناه کردن بیشتر میشود. میگوید ما این همه عبادت کردیم و چقدر ذخیره داریم؛ حالا چهار تا گناه هم بکنیم به جایی بر نمیخورد. ما یک عمر هیئتی هستیم هر کاری دلمان بخواهد میکنیم.  این بحث مفصلاَ در بحث «صور مقدس» توضیح داده شده است. کینه مانع محبت می شود انسان باید مثل خداوند باشد؛ دلش را از کینه پاک کرده و دیگران را دوست داشته باشد. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: «لا مَوَّدَۀَ لِحَقُود[8]= آدم کینه­ توز دوست و مودت ندارد». آدم کینه­ توز نه محبوب است و نه می تواند محبوب باشد. عرضه ندارد دیگران را دوست داشته باشد؛ چون قدر دیگران را نمی داند. همه به او محبت می کنند، اما اگر یک بدی ببیند، کینه به دل می گیرد. با این شوهر تو هزار تا لحظات شیرین و خنده داشتی، حالا یک ظلم هم کرده، یک اشتباه هم کرده، حتی اگر فاحش و بزرگ باشد؛ نباید کینه به دل بگیری. اما بعضی می گویند: نه! دیگر من  هر کاری می کنم نمی توانم ببخشمش. زنم را نمی توانم دیگر ببخشم؛ نه دیگر من دل­زده شده ام. دل­چرکین شده ام. اینها از کسانی هستند که می گویند: میازار دلم را کین مرغ وحشی              زبامی که برخاست به مشکل نشیند شاعر حرف خوبی نگفته؛ کین مرغ وحشی زمانی که برخاست، مشکل بنشیند. نه؛ بنشین و دوباره برگرد بیا بنشین. چطور تو می خواهی یک عمر خدا را از خودت برنجانی؛ بعد خدا دوستت هم داشته باشد. بغلت کند. نوازشت هم کند. پس تو هم نسبت به دیگران همینطور باش. می گوید نه؛ دیگر خیلی دل­چرکین شده ام و نمی توانم. اما ما می گوییم می شود. می شود دل پاک شود و تنفرها تبدیل به محبت و دوست داشتن شود. کدورت از دیگران باید سریع پاک شود ناراحتی نسبت به دیگران را باید مانند لکه روی لباس، خیلی زود پاک کرد تا باعث هلاکت نشود. فرمایشات معصومین(علیه السلام)  فرمول های زیادی دارد که باید یاد بگیریم. امام هادی(ع) میفرماید: «اَلعِتابُ خُیرٌ مِنَ الحِقد[9]= به همدیگر عتاب کنید بهتر از این است که کینه بگیرید. مثل لباس که تا یک لکه افتاد می رویم می شوییم. در خانه به چیزی اگر یک لکه افتاد، زود پاکش میکنیم. روی گاز یک چربی افتاد، خانم پاک میکند. میگوید خانه ­ام خراب میشود، اینطوری زشت می شود. در روحتان هم همینطور؛ اگر نسبت به کسی کدورت پیدا شد، نگذارید بماند، زود حرفهایتان را به هم بزنید و عتاب هم بکنید، این می ارزد که عتاب کنید، ولی کینه نگیرید. اگر ناراحت هستی  زود بگو. شکایتت را بکن. غر هم بزن. بگو من از این کارت ناراحت شدم. توضیح بده و بگو چرا این کار را کردی؟اما نگه ندار. نگو خجالت کشیدم. حالا ولش کن. اگر ذخیره کنی، این نجاسات روی هم انباشته میشود و یک دفعه سرطان میشود و آدم را میکشد. «مَرَضٌ مُردی» آدم را هلاک میکند. حالا بعضیها که آب کُر هستند و وجودشان خیلی پاک است رد می شوند و میروند. ولی اگر واقعاً اذیتت میکند یا دوست نداری آن کاری که او میکند تکرار شود،  بی­ادبی کرده که نباید تکرار شود، بچه است، همسر است، دوست است؛ به او بگو که امیدوارم این تکرار نشود. من نمیخواهم در روابط ما، در زندگی ما این کلمات، این رفتارها و این اتفاقات بیفتد و تمامش کنیم.     [1] . (1) غررالحکم/ 966 و2917 [2] . سوره اسرا آیه 57 [3] . غررالحکم/ صفحه 223. [4] . ثواب الاعمال/ صفحه 237 [5] . غررالحکم و دررالحکم/ جلد 1، صفحه 554  [6] . سوره اسرا آیه 57. [7] . غررالحکم ودررالکلم / جلد1 ،صفحه 388 [8] . غررالحکم و دررالکلم / جلد 6 صفحه 346 [9] . بحارالانوار (ط – بیروت)جلد 75 ، صفحه369 ، ح 4

موضوع «شیطان­ شناسی» و «دشمن­ شناسی» در دنیا مورد غفلت واقع شده و به صورت جدی به آن توجه نمی‌شود. ما یک موجود بسیار مرموز و مؤثر به نام شیطان داریم که همه ادیان واقعیت آن را قبول دارند، اما هیچ جا در آموزش‌های تربیتی، روانشناختی و آموزش‌هایی که مربوط به تعادل روح است، جایی برای این موجود باز نشده است. تمام ادیان اعتراف کرده و قبول دارند که موجودی به نام شیطان وجود دارد و به سراغ انسان می‌آید و در او تولید فکر های می‌کند تا او را گمراه کند. هیچ سیستم روان شناسی در دنیا وجود ندارد که برای افکار آزاردهنده و خودخوری ها و هزاران مشکل روانی انسانها که ناشی از همین شیطان می شود، پاسخ درستی داشته باشند.   برگرفته از مباحث استاد محمد شجاعی با موضوع «دشمن شناسی» 

نبی اکرم (صلی الله علیه و آله ) در باب روسیاهی شیطان می فرماید:«اَلا اُخبِرُکُم بِشَیءٍ اِن اَنتُم فَعَلتُمُوهُ تَباعَدَ الشَّیطانُ مِنکُم کَما تَباعَدَ المَشرِقُ مِنَ المَغرِب ؛آیا به شما خبر بدهم به چیزی که اگر آن را انجام بدهید، شیطان همانطور که مشرق از مغرب از دور است»... مشرق از مغرب یعنی بینهایت دوری. فاصله مشرق و مغرب، هرگز به هم نزدیک نمی شود. از هم بینهایت دور هستند. می فرماید همانطور که مشرق از مغرب دور است، شیطان هم از شما دوری کند؟ آیا به شما خبر بدهم؟ «قالُوا بَلی»، بله یا رسول الله! خبر بدهید. می فرماید: «اَلصَّومُ یُسَوِّدُ وَجهَه...» روزه صورت شیطان را سیاه می کند. شیطان روسیاه می شود. یعنی می گویند فلانی در این قضیه روسیاه شد، روسیاه شد. یعنی به کام خودش نرسید. یعنی نتوانست به هدف خودش برسد. حدیث می گوید شیطان در این نیت خبیثی که نسبت به تسلط بر شخص و کشاندن او به سمت حیوانیت و جهنم دارد، ناکام می ماند. وقتی شخص روزه می گیرد، یعنی به همه کشش ها می گوید نه! یاد گرفته که بگوید نه. می گوید من آدمم، من حیوان نیستم، من گیاه نیستم. . می گوید نه! من عبد نیستم. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: بنده شهوت، بنده میل، پست تر از برده ای است که در خانه یک نفر کار می کند. یعنی این اشیاء خارجی هستند که به وجود شخص کمک می کنند. یعنی حرکات، رفتار، فکر و حرف زدن شخص را دیگران باید به او دیکته کنند. چیزها، امور و اشیاء بر او حاکم هستند. میل ها، حیوانیت وگیاهیت بر او حاکم هستند. خودش صاحب خودش نیست. حر نیست. آزاده نیست و واقعاً هم عجب ذلتی است، وقتی میل انسان بر او حاکم می شود از درون احساس ذلت می کند. انسان وقتی روزه می گیرد به همه چیز نه می گوید. من آدم هستم. بنده نیستم. فقط بنده یک نفر هستم. به یک نفر می گویم چشم. آن هم به خداست و به همه کس می گویم نه و چقدر کیف دارد که انسان فقط بنده یک نفر باشد و آزاد باشد، حر باشد، عزیز باشد. اما خیلی ها از عبادت این یک نفر یعنی خداوند تبارک تعالی، طفره می روند و ذلیل، عبد و بنده صدها امر حیوانی و گیاهی می شوند. پست! بعد هم که به خودش مراجعه می کند، ممکن است بدن خیلی قوی داشته باشد بتواند مثلا صدتا، پنجاه تا، بیست تا، سی تا سنگ را خرد کند، با یک مشتش مثلا چنین و چنان بکند، اما ذلیل است. وقتی به خودش نگاه می کند، می بیند اسیر است. خودش از خودش خجالت می کشد که مرد نیست. کسی که انسانیت بر او حاکم است یا گرایش به مسائل انسانی دارد؛ خوشحال است از اینکه نفسش را در فشار می گذارد و دست و پای شیطان را می بندد.   مباحث مراقبات ماه رمضان جلسه 2