یاد خدا و تقویت ایمان از دیگر عوامل موثر در ترک خودارضائی است. حتی سایر بیماری های نفس هم با ایمان درمان می شود. شخص می تواند با یاد خدا و اراده محکم کلید موفقیت را به دست بگیرد. ادامه مطلب را در فایل صوتی زیر بشنوید. آرشیو مباحث استاد

امام سجاد (علیه السلام) می فرماید :«اللهم صل علی محمد و اله ، و اکفنا حد نوائب الزمان ، و شر مصائد الشیطان ، و مرارة صولة السلطان = خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و ما را از شدائد و سختی های زمان و شر دامهای شیطان و تلخی غضب و ظلم سلطان حفظ کن». این دعا در فراز پنچم دعای صحیفه ی سجادیه آمده است. عالم دنیا عالم تزاحم، تضاد ها و برخوردهاست. ما در رویدادهای زندگی و حوادث طبیعی، با یک سلسله مصائب و گرفتاری ها مثل تصادفات، بیماری ها، تلخی ها، برخوردها و سختی ها مواجه هستیم که هر یک امتحانی است که ما به خدا می دهیم. یعنی رشد انسان بدون تحمل سختی ها ممکن نیست. خداوند می فرماید:« یَا أَیُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِیهِ= ااى انسان حقا كه تو به سوى پروردگار خود بسختى در تلاشى و او را ملاقات خواهى كرد» (انشقاق/6). یعنی مسیر انسان به سوی خدا، یک مسیر پر تضاد و پر دردسر و توأم با سختی است. بنابراین، مؤمن برای رشد خود نیاز دارد به درگیر شدن با آدمهای منفی و قلدر و بد، حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله، آتش سوزی، بیماری و تصادف و زمین خوردن و شکست خوردن و.... ممکن است کسی سوال کند که این چه دنیایی است که خدا درست کرده که پر از مشکلات است و چرا انسان هر چقدر ایمانش بالاتر می رود، فقر و غصه و گرفتاریها و سختی هایش هم بیشتر می شود؟ علتش این است که فرمود: «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ= قطعا شما را به چیزى از [قبیل] ترس و گرسنگى و كاهشى در اموال و جانها و محصولات مى ‏آزماییم و مژده ده شكیبایان را» (بقره/155). یعنی مَنِ خدا حتماً حتماً شما را با این چیزها آزمایش می کنم. پس این صحنه ها صحنه هایی است که در زندگی انسان پیش می آید و انسان برای این که قوای انسانی اش فعال شود و بر وجودش حاکمیت پیدا کند، به این چیز ها احتیاج دارد. سختی ها و گرفتاری ها در جنبه های حیوانی، وهمی و خیالی ما، پیش می آید. اما اگر انسان بتواند با آنها درست برخورد کند، جنبه های عقلی و فوق عقلی او فعال می شود. مثلا اگر کسی نباشد که ما را اذیت کند یا مخالف نظر ما نباشد، اسمهای خدا مثل حلیم و غفور و...چگونه در ما تجلی کند. ما می گوییم کمال انسان قرب به خداست. قرب به خدا یعنی انسان شبیه به خدا شود. اگر قرار است انسان مثل و شبیه خدا بشود، باید صفات الهی در او تجلی کند. خدا همه صفات خودش را به صورت استعداد به انسان داده است. ولی اگر «استعداد» بخواهد شکوفا شود، احتیاج به محیط و زمینه دارد و کره زمین بهترین و مناسبترین جا برای شکوفایی استعداد های انسان است. تاریکی ها، ظلمتهای گوناگونی که در زمین هست، برای شکوفایی استعداد های اوست. چون سختی ها نیاز ماست، خداوند آنها را قرار داده تا با آنها استعدادها، ظهور کند و انسان به بزرگی برسد. یعنی مثل ورزشکاری که در جام جهانی برنده می شود. او بیش از همه ورزشکارها توانسته موانع را از بین ببرد. اما کسی که نتوانسته در جام جهانی برنده شود، در مقابل مشکلات کم آورده، چه کسی قهرمان جهان می شود؟ کسی که بار و سختی بیشتری را حمل کند، قهرمانی و بزرگی منوط به تحمل سختی هاست. اگر شبیه خدا شدن را گنج بدانیم، رنچ آن بر ماهموار می شود.  نابرده رنج گنج میسر نمی شود. معرفت انسان به خدا موجب می شود که انسان در امتحانات الهی از خداوند یاری بطلبد خوب حالا وظیفه ما این است ضمن این که می دانیم بطور طبیعی اینها بر سر راه ما قرار می گیرد. اینها اصلاً قانون خلقت است، بدانیم که این هست وقتی دانستیم می گوییم خدایا حالا که این سختی ها هست تو تنها کسی هستی که یاور مایی. « انت المستعان=تو کمک کاری». تو تنها کسی هستی که می شود به تو پناه برد و از تو کمک گرفت. برای همین زیاد بگوییم: « لا حول و لا قوته الا بالله». حتی در زمان معصیت بگوییم: «الَهِی لَمْ یَكُنْ لِی حَوْلٌ فَأَنْتَقِلَ بِهِ عَنْ مَعْصِیَتِكَ إِلا فِی وَقْتٍ أَیْقَظْتَنِی= خدایا برایم نیرویى نیست كه خود را بوسیله آن از عرصه نافرمانی ات بیرون برم، مگر آنگاه كه به محبّتت بیدارم سازى» خدایا من نمی توانم جلو گناه کردنم را بگیرم. تو به من کمک کن. وقتی تو مرا با محبت خودت زنده می کنی، من به عشق تو می توانم از گناه دوری کنم. به محبت و رفاقت و صمیمیت با تو می توانم از گناه دوری کنم. تو به من قدرت بده. اگر شیطان به من حمله می کند، تو به من کمک کن. در درگیری با منافق و کافر تو به ما کمک کن. «ربّنا ثبّت اقدامنا= خدایا قدم های ما را ثابت بدار». «لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمه=خدایا گرایش با باطل در قلب ما مگذار»، «ربنا افرغ علینا صبراً و ثبّت اقدامنا وانصُرنا علی القوم الکافرین=خدایا برما صبر را فرو بریز و ما را ثابت قدم کن و ما را یاری کن و در برخورد با کافران ما را یاری کن». اینها یعنی توحید در استعانت. همین معرفت به خدا باعث می شود که انسان در تمام این صحنه ها به خداوند تبارک و تعالی پناه ببرد. برخی افراد برای این که یک چِک آنها برگشت نخورد، به بندگان خدا التماس می کند. برای حل یک مشکل نزد بندگان خدا هزار جور التماس و گریه می کند. خوب انسان باید واقعاً بترسد و پناه به خدا ببرد. یعنی از صمیم قلب گریه بکند و با ذلت از خدا بخواهد خدایا من ناتوانم و هیچ ادعا و قدرتی ندارم. منم منم نمی کنم. حضرت یوسف سلام الله علیه می گوید: « و ما اُبَرّءٌ نفسی= خدایا من اصلاً نفسم را تبرئه نمی کنم که من گناه نمی کنم و آلوده نمی شوم». «انّ النفس الاماره بالسُّوء الاّ ما رحم ربّی=نفس من به بدی امر می کند، مگر خدا به من رحم کند». این پیغمبر خدا چقدر معرفت و ترس دارد.  زیرا خدا به او یاد داده که: «قُل ربّی اعوذ بک من همزات الشیاطین=   بگو پروردگارا من به تو پناه می برم از حمله های شیطان» این پیغمبر خداست. قویترین انسانها التماس شان به خدا بیشتر بود. ترس شان بیشتر بود. ما ها، نه. ما نرفتیم تا به حال در خانه خدا التماس بکنیم که خدایا من از تو خواهش می کنم کمکم کن. یا قوی! یا عزیز! به عزتت، به قدرتت نگذار من بیافتم. عایشه می گوید من دیدم پیغمبر در رخت خواب نیست، تعقیبش کردم دیدم یک گوشه ای سرش را به سجده گذاشته، رسول خدا، اشرف مخلوقات، با چه سختی و چه حالتی گریه می کرد و می گفت: خدایا مرا به خودم وا مگذار. اما ما اصلاً ترسی نداریم. ما یک شب نشده در خواب، از شدت ترس بلند شویم برویم در خانه خدا وضو بگیریم و دو رکعت نماز بخوانیم. سر مان را به سجده بگذاریم و بگوییم خدایا من واقعاً از شر خودم و از دست خودم می ترسم و از خودم بیزارم؛ من خطرناکم؛ من بی عرضه و ضعیفم. خدایا به دادم برس از شر شیطان و از شر وسوسه ها، از شر خواهش های نفس، از شر نفس اماره، از شر منافقین، از شر حسود ها. خدایا پناهم بده. تو کمکم کن؛ سختی های زمانه را تو کاهش بده؛ تو مشکلات من را حل کن. آبروداران را وسیله ببریم در خانه خدا و بگوییم خدایا به حق این شخص به من رحم کن. ما خیلی خیال مان راحت است، خیلی مغروریم. چرا ترس نداریم؟ چون ما معرفت نداریم گناه را آسیب نمی دانیم. وقتی که علی علیه السلام می فرماید به خاطر یک گناه انسان در جهنم ۱۰۰ سال گرفتار می شود، انسان باید تکان بخورد. یک اخلاق بد، زودرنجی، حساسیت، تکبر، بی منطقی، بی عاطفگی، می تواند به اندازه قرن ها، انسان را در جهنم نگه دارد. پس هنر ما باید پناهندگی به حق تعالی باشد. مؤمن برای رشد و شکوفایی استعدادهایش در معرض ۵ نوع شداید قرار داده شده است نبی اکرم صلی الله و علیه و آله و سلم می فرماید: «المؤمن بین خمس شداید= مؤمن با 5 نوع شدت درگیر است». این ۵ نوع شدت و سختی، برای رشد و خدا گونه شدن انسان بسیار مفید است.  ۱- «مؤمن یحسده= گرفتار مومن حسود می شود». مومن های درجات پایین، حسود و کم ظرفیت هستند. از طرفی مومن اند و از طرفی درک درستی ندارند. بدبینی، حسادت، نیت های بد آنها باعث می شود که برای انسان دردسر درست بشود. آدمهای بدی نیستند. اما به علت ضعفهایی که دارند، می توانند برای انسان دردسر بسازند. ۲- «کافر یُقاتِلُه= کافری که باید با او مبارزه کند». گاهی مؤمن گرفتار کافر می شود که با او باید بجنگد. کفار برای مؤمنین همیشه در طول تاریخ دردسر ساز بوده اند و هیچ وقت فشار ها، توطئه ها و مشکلات فراوانی که کفار برای مؤمنین ایجاد کرده اند، قطع نشده است. کفار به پیغمبر خدا هم حمله و او را اذیت می کردند. امیرالمومنین هم همین طور. آقا امام زمان علیه السلام هم بیاید با کفار درگیری دارد تا ان شاءالله پیروزی نهایی حق بر باطل، این فشار کفار و توطئه های شان همیشه وجود دارد. کشور ما را نگاه کنید الان آماج هزاران توطئه از سوی کفار است، نظام استکباری، صهیونیسم جهانی این همه گرفتاری ها برای ما درست می کنند. ۳- « منافق یبغض= منافقی که به مؤمن غضب می کند». ما گرفتار منافق هم می شویم. نفاق یک بیماری همیشگی است. همیشه در جامعه اسلامی آدمهای منافقی وجود داشته اند که نفع شان در نفاق بوده و تظاهر به ایمان می کردند، اما در درون بی اعتقاد بودند. این هم یک بیماری بسیار خطرناکی است که مثل خوره به جان جامعه اسلامی و به جان مؤمنین می افتد. مؤمن با آدمهای اهل سالوس و ریا مواجه است که در ظاهر به مؤمنین خیلی ابراز علاقه و محبت می کنند، ولی در باطن کینه و نفرت و حسادت و بدبینی دارند. ۴- «و شیطانٍ یُضّلُهُ= شیطانی که او را گمراه می کند». مؤمن گرفتار شیطان و حمله های شیطان هم هست. حمله شیطان از جلو و عقب. قرآن می فرماید: شیطان در صراط مستقیم، وقتی انسان تصمیم می گیرد آدم خوبی باشد به او حمله می کند. حمله از جلو، حمله از عقب، حمله از راست، حمله از چپ. چهار جهت که قرآن فرموده اینهاست: «قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِیمَ ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِینَ=گفت پس به سبب آنكه مرا به بیراهه افكندى من هم براى [فریفتن] آنان حتما بر سر راه راست تو خواهم نشست، آنگاه از پیش رو و از پشت‏ سرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آنها مى‏ تازم و بیشترشان را شكرگزار نخواهى یافت» (اعراف/۱۶و 17).  یعنی مؤمن گرفتار افکار شیطانی می شود و افکار شیطانی به مؤمن حمله می کند. حمله هایی که انواع و اقسام حالتهای منفی و بد در انسان ایجاد می کند. دلسردی، ناامیدی، احساس پوچی و بی هدفی و بی غایتی، ترس، اضطراب، غم و غصه. همه جور حمله ای شیطان می کند تا روی روح انسان اثر بگذارد.  ۵- « و نفس ینازعه= و نفسی که با او منازعه می کند». یعنی نفسی هست که دائماً با خود انسان درگیر است. شیطان او را تا سخت ترین درجات جهنم می برد. اگر بتواند یک بار ما را عصبانی کند، مدتها جشن می گیرد. چون جبران یک بار عصبانیت، یک حرف بی ربط زدن، یک حرف خلاف محبت زدن، یک حرف تلخ زدن، خیلی سخت است. وقتی خطا می کنی، باید از دل طرف دربیاوری؛ باید شجاعت معذرت خواهی داشته باشی؛ اما فرمودند مؤمن نباید کاری کند که محتاج معذرت خواهی باشد. این برای مؤمن سخت است. این آتشش می ماند برای انسان. اگر شیطان بتواند و کافر و منافق و نفس انسان بتوانند به مؤمن ضربه بزنند و او را آلوده کنند، به راحتی جبران نمی شود کرد. انسان با خودش هم درگیر است. نفسش اذیتش می کند. با نفس قرار هایی می گذارد. نفس فشار هایی می آورد و خواهشها و تمناهایی دارد؛ بهانه هایی دارد. مؤمن دائماً با نفس خودش درگیر است. اما آدمهای بی حال، بی انگیزه، سست، آدمهای تنبل، آدمهای اهمال کار، آدمهایی که شدن را جدی نمی گیرند. تشبه به حق تعالی و تخلق به اخلاق الهی را جدی نمی گیرند. اینها آدمهایی هستند که اهل مسامحه هستند و خیلی زود در هر صحنه ای به شیطان می بازند. از این رو، یک آدم هشیار، عاقل و با معرفت، دائماً از موارد ۵ گانه یادشده ترس دارد. حتی از مسائل طبیعی هم ترس دارد و می گوید: خدایا این لقمه را می خورم، در گلویم گیر نکند و خفه ام کند. دارم الان راه می افتم بروم، خدایا تصادف نکنم. اینقدر این مسئله مهم است که خدا چنین پیامی را فرستاده که بگو:«اعوذ بربّ الناس= بگو پناه می برم به رب مردم. مَلِک النّاس=پادشاه مردم. اله النّاس= معبود و معشوق مردم و پناه می برم به اینها. من شرّالوسواس الخنّاس=از شروسوسه کننده ی خناس به او پناه می برم». «الذی یوسوس فی صدرالناس= از شر شیطانی که وسوسه می کند». شیطان نه، وسواس و خنّاس انسانی هم داریم. من الجنة و الناس= از شر آدمهای وسوسه گر پناه می برم به خدا». مؤمن مرتب می گوید: خدایا اطراف مرا آدمهای وسوسه گر و ضعیف نگیرند، آدمهایی که دائماً هی تو گوش من چیز هایی می خوانند که مرا ضعیف و بی ایمان کنند. اینها مرا از مراکز قدرت الهی دور می کنند.  از مراکز علمی، از مراکز معنویت دورم می کنند. ما چقدر آدمهای خوب داشتیم که با وسوسه این و آن گذاشتند و رفتند خارج از کشور و بدبخت شدند. چقدر آدمها داشتیم شرایط کاری حلال را رها کردند و رفتند دنبال شغل و لقمه حرام. آدمهای زیادی بدون آگاهی وارد آلودگی های شغلی شدند. «قل اعوذ برب الفلق= بگو پناه م یبرم به پروردگار فلق»، «من شر ماخلق= از شر هر چیزی که خدا آفریده به خود خدا پناه می برم». اینها را خدا برای کی گفته؟ باید پناه ببری به خدا. اگر بخوانیم، پناهندگی و فرار نداریم، پناهندگی یعنی فرار، یعنی تنظیم رابطه، یعنی تصمیم، ما از نعمت پناهندگی استفاده نمی کنیم. برگرفته از مباحث «شرح صحیفه سجادیه» 

محتوایی که در نوروز است و قبل از نوروز محتوای زیبایی است که از اسفندماه شروع می شود. تمیزی و خانه تکانی و نظافت و نو شدن و تنوع همراه با تنوع طبیعت. بزرگان فرمودند، که همراه با تنوع طبیعت خودتان هم متنوع و جدید شوید و ثابت نباشید.

سؤال اول: رهایی از ظلمتِ «من»، چگونه انسان را به سوی نور می برد؟ اولین سؤال با این مضمون مطرح شد: در آیه شریفه «یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ= آنان را از تاریكی ها به سوى روشنایى به در مى ‏برد» (بقره/257). آیا خارج شدن از خود، هم همان حرکت به سوی نور است؟ یعنی رهایی از ظلمتِ «من» انسان را به سوی نور می برد؟ پاسخ: «نور» یعنی این‌که انسان عالم را همان‌گونه که هست، ببیند. «ظلمت» یعنی این‌که عالم را عوضی ببیند. حالا عالم را عوضی دیدن یعنی چی؟ عالم یک کارخانه است، برای این‌که بالقوه مخلوقی به نام انسان در این کارخانه به فعلیت و کمال برسند. انسان عالم را کارخانه انسان سازی ببیند و بداند که این حوادث برای ساختن انسان است. چون خدا رحمان و رحیم است. خدا محبت دارد و می‌خواهد بین او و بنده اش دوستی دائم برقرار شود. اگر انسان عالم را این گونه ببیند، روشن می بیند. یعنی این عالم صاحب دارد.  ذرات عالم همه مال اویند و به فرمان او کار می کنند. وقتی انسان این عالم را محل تربیت و آموزش دید، این نور است. هر چقدر اعتماد و ظن انسان به خدا بیشتر باشد، بیشتر می تواند از ظلمت به سوی نور برود. اما اگرهرچه به خودش اهمیت بدهد و مغرور شود، ظلماتش بیشتر است. مهم این است که انسان بداند ظلمت چیست. دشمنی با دشمنان خدا نور است. دوستی با دشمنان خدا ظلمت است. دوستی با دوستان خدا نور است. شکرگذاری و راست گویی نور است. «قرض دادن» نور است و ربا ظلمت است. سؤال دوم: بزرگترین بلا و گرفتاری ما، غیبت امام زمان (علیه السلام) است در دعای ندبه می خوانیم:«فأغث یا غیاث المستغیثین عبیدک المبتلا». آیا منظور از گرفتاری و ابتلایی که انسان باید از آن به خدا پناه ببرد و از خدا کمک بگیرد، مشکلات و مسائل دنیایی است؟ یا همان دوری و رنجِ فراق امام زمان (علیه السلام) است؟ یعنی به همین دلیل است که بلافاصله می گوید: «فاره سیده یا شدید القوی»؟ پاسخ: «عُبَید» مصغر«عَبد» است. پاسخِ‌ این سؤال، قسمت دوم می باشد. بله، ما به این غیبت مبتلا شده‌ایم ‏و خدا ما را از این بلا نجات دهد. سؤال سوم: چرا محبت امیرالمؤمنین (علیه السلام) بزرگترین امانت است؟ در زیارت امین الله آمده:«السلام علیک یا امین الله فی ارضه». ما چه کنیم که بتوانیم، همراه امیرالمومنین(علیه السلام) امین سِر خدا بر روی زمین باشیم؟ پاسخ: «امین الله فی ارضه» که می‌گویند، شأن خاص حضرت است و سایر ائمه اطهار هم «امین الله» هستند. یعنی خدا زمین و اهل زمین را به اینها امانت داده است. یعنی این قدرت ها بر تمام امانت های الهی امین الله هستند. علم وسیعی که به علی (علیه السلام) دادند، قدرت و تأثیری که دادند، «امین الله فی الارض» است. به همین دلیل است که برای امام رضا «علیه السلام» هم می شود زیارت امین الله خواند. ما باید در تبعیت از ایشان، الگوی متقین باشیم. این انسان اگر امانتِ عقلش را درست ادا کند، امانتِ امیرالمومنین (سِر خدا) را هم به او می دهند. چون ایشان حجت الله ظاهره هستند و عقل انسان حجت الله باطنه است. اگر انسان در حجت باطنه امانت دار باشد، خدا امانت ظاهره را هم به او می دهد. محبت امیرالمومنین بزرگترین امانت است. اما شرطش این است که انسان درمورد نعمت های نقدی که دارد، امانت داری کند. وقتی امین شد، اقتدا کننده به امیرالمومنین می شود. مثلا چشم و دست پا و بدن ما امانت خداست. نباید دراین امانتها خیانت کنیم. سؤال چهارم: چرا وقتی دعا می کنیم، باید به اجابت آن ایمان داشته باشیم؟ آیا اگر با این باور دعا کنیم که دعای ما حتما مستجاب می شود، این نوعی شرک محسوب نمی شود؟ اگر پاسخ این باشد که دعا از ماست و استجابت از خدا، پس باز هم بنده نقش دارد؟ پاسخ: ابداً، این گونه نیست. طوری دعا کن، مثل این که حاجتت را دم در گذاشته اند و می‌خواهند بدهند. هر چه اطمینانت به این که اجابتت می کنند، بیشتر باشد، دعایت مستجاب‌تر می‌شود. مثال: ‌شهرداری یک جا که بلوار می کشد، اول هزینه بلوار را از مردم می گیرد، یعنی مردم خودیاری می دهند. رطوبت، باران می آورد. اما در کویر که رطوبت ندارد، باران هم نمی بارد. دعا هم همین گونه است که اگر انسان باور داشته باشد که خدا دعایش را اجابت می‌کند. ایمانی که انسان دارد، موجب مستجاب شدن دعا می شود. کسی در جنگ دستش قطع شد. دستش را گرفته بود و علی (علیه السلام) گفت، بیار و دستش را سرجایش گذاشت و چیزی خواند و دست وصل شد. این شخص به حضرت گفت: چی خواندی؟ حضرت فرمود: «حمد» خواندم. او گفت: حمد. تا گفت، حمد. دستش کنده شد. او باورش این بود که دست را وصل کرده بود. با باور بروید، حاجت بخواهید که دست پر برمی گردید. سوال کننده پرسید: اساسا این ذهنیت که چگونه دعا کنیم و چه بگوییم که دعا مستجاب شود، باورِ نقشِ من و دیدنِ خود در فرایند استجابت است. پس می توان نتیجه گرفت، بهترین حالت دعا این است که دعا کنیم در حالی که از دعای خود قطع امید کنیم. پاسخ: عکسِ تمام حرف هایی که گفتید، درست است. باید انسان به نتیجه دعا مؤمن باشد تا دعا مستجاب شود. به همین دلیل، انسانی که مضطر است و از خودش قطع امید کرده و از روی دل دعا می کند. شدت اضطرار در انسان، ایمانِ به غیب ایجاد می کند که نتیجه اش استجابت دعاست. سؤال پنجم: چرا «نماز» تنزیه انسان از «تکبر» است؟ آیا می توان گفت، شکرگزاری در نعمت، یعنی نعمت را از خود ندیدن و از خدا دیدن‏؟  بله. شکرگذاری، یعنی انسان خوبی ها و نعمت ها را از خدا ببیند. هنگامِ روز زمین روشن است و در شب تاریک است. تاریکی زمین مال خودش است. زمین در سایه خودش قرار می گیرد. نور زمین از خورشید و تاریکی زمین از خودش است. هر حسنه که از ما سر بزند از خداست و هر بدی که از ما سر بزند از خود ماست. اگر کسی نماز شب بخواند و به عیوب خودش مطلع تر شود، توفیق نماز شب از او گرفته نمی شود. اما اگر نماز شب خواند و فکر کرد، آدم خوبی شده، توفیق از او گرفته می شود. کسانی که احساس می کنند، برای نماز شب بیدار نمی شوند باید بروند اصلش را درست کنند. هر چه انسان نماز شب خواند و خودش را بدهکارتر دید، توفیقش بیشتر می شود. اما اگر خودش را طلبکار دید توفیق از او گرفته می شود. نماز تنزیه انسان از تکبر است. تو با نماز تکبر خودت را برطرف می کنی. تکبر مثل میخ کفشت می ماند. یک «میخ کش» از پینه دوز عاریه می گیری و میخ کفشت را در می آوری. تو به پینه دوز بدهکار می شوی. نمی توانی به پینه دوز بگویی، مزد دست مرا بده. او می گوید مال الاجاره ی ابزار من را بده. تکبر میخ است و ما را اذیت می کند. ما با این دست و پا و زبان نماز می خوانیم. اینها میخ کش های خدا هستند. با ابزار و وسایل خدا، مصائب خودمان را حل می کنیم، پس بدهکاریم. سؤال ششم: چگونه از مِلکِ خدا برای رضای خدا استفاده کنیم؟ در برخی جلسات توضیح دادید که انسان، مالکِ خودش نیست و در اصل، انسان مِلکِ خدا و در اختیار خداست. آیا می توان از همین نگاه برای ترک گناه کمک گرفت؟ حالا که مالک گوش و چشم و زبان نیست، پس باید آنها را باید طوری که مالک دستور داده استفاده کند ؟ پاسخ: کاملاً درست است، ملک خدا را باید در امتداد رضای خدا خرج کرد. انسان نباید چیزی را مال خودش بداند؛ باید بگوید همه چیز مال خداست. این دست هم مال اوست، امانت است. با آن کاری کنم که مالکش راضی باشد. سؤال هفتم: آیا رمزِ «نشاط دائمی» مؤمن، «عمل» به علمش است؟ آیا به دلیل حسن ظنی که مؤمن به پروردگار متعال دارد، خوف و بخل و حرص و نگرانی از او دور می شود و از این روست که می فرماید، مؤمن دائم النشاط است؟ یا این که این نشاط پایدار الزامات دیگری هم دارد؟ وقتی انسان احساس کند، مِلک خداست و در راه خدا خرج می شود و بندگان خدا دارند از نعمت خدا استفاده می کنند، نشاط پیدا می کند. الزامات دیگری هم دارد و آن این است که می‌گوید من مالکی دارم که هیچ کس چنین مالکی ندارد. دوستی دارم که هیچ کس چنین دوستی ندارد. گشته ام در جهان و آخر کار        دلبری برگزیده ام که مپرس اگر انسان احساس کند، من خدا دارم و خدای من عالم است. مهربان است. وقتی احساس می‌کند که در راه اوست، نشاط دائم پیدا می‌کند. زمانی مؤمن احساس می کند کاری از او سر زده که نباید سر می‌زد، غمناک می شود. علی (علیه السلام) می فرماید: اگر گناهی پیش آید و من فرصت پیدا کنم و دو رکعت نماز بخوانم، راحت می شوم. می دانم، نماز باعث آمرزش می شود. پس اگر انسان به علمش عمل کند، نشاط دائم پیدا می کند. سؤال هشتم: حسن ظن به کسانی که به خدا حسن ظن دارند، نشانه ی عقل است می توان حسن ظن پیدا کردن به خالق را با حسن ظن داشتن به مخلوقات و مردم تمرین کرد؟ و آیا حسن ظن داشتن به مردم نیز، از نتایج و برکات حسن ظن به پروردگار مهربان عالم است؟  پاسخ: بله. حسن ظن به بندگان خوبِ خدا داشته باشیم؛ نه به دشمنان خدا. در روایت داریم، وقتی عالَم بد می شود، عاقل آن است که حسن ظن نداشته باشد. وقتی عالَم خوب می شود، عاقل آن است که حسن ظن داشته باشد. میان کسانی که زندگی می کنید، نگاه کنید که چه کسانی به خدا حسن ظن دارند. شما هم به آنها حسن ظن داشته باشید. «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ = در آن روز، بعضی‏ از دوستان، دشمن بعضى دیگرند، بجز متقین» (زخرف/67). «متقین» وقتی اظهار دوستی می کنند، واقعا دوست هستند. زلیخا متقی نبود و به یوسف اظهار دوستی می کرد. چون متقی نبود، پس دشمن یوسف بود. دلیلش هم این بود که او را به زندان انداخت. دشمنِ دینِ یوسف بود. دشمن ارتباط یوسف با خدا بود. می خواست این ارتباط را قطع کند. پس به مردمی که به خدا حسن ظن دارند، حسن ظن داشته باشید.