ایمان یعنی وقف شدن برای معصوم، به ویژه برای امام زمان علیه السلام. یعنی کنار گذاشتن شک و تردیدها و اینکه اعتقاد داشته باشی که تصرف آن کس در تو جز به مصلحت تو نیست. یعنی معصوم هیچ نیازی به مال و جان و ناموست ندارد. اگر یک جایی برای تو یک شرائطی فراهم می‌کند که از مالت، جانت، ایل و تبارت، ناموست، شخصیت و آبرویت هزینه کنی، به نفع تو این کار را کرده، نه به ضرر تو. طمعی در مال تو ندارد. چون خودش همه چیز دارد. اصلش دست خودش است. خزائن غیب دست معصوم است. امام نیازی به ما ندارد. ایمان یعنی اینکه الگویی غیر از خدا و اهل بیت برای زندگیت انتخاب نکنی. بگویی من حیف هستم. چون قیمت هر آدمی الگویش است. وقتی آرزوی یک جور بودن می‌کنی که غیر از الگوی ایمانی توست، یعنی هنوز نفهمیده ای چه کسی هستی و قیمتت چیست. نفهمیده ای که چه چیزی داری. ایمان یعنی وقتی فهمیدی امام لایق توست، تو هم لایق این امام هستی، آن وقت معنای «ابواب الایمان» بودن را می فهمی. «ابواب الایمان» یعنی تو اصلاً دوست نداری از هر در دیگری غیر از معصوم به خدا برسی. چون درهای دیگر تو را به خدا نمی‌رسانند. روایت زیبایی از امام صادق علیه السلام نقل است که حضرت فرمودند: تمام اعضای بدن و قلب شما ایمان دارند. چشم ایمانی دارد که باید حدودش مشخص بشود. گوش ایمانی دارد که باید حدودش مشخص بشود. دست و پا ایمان دارند و ایمانشان را باید مشخص کرد، یعنی نمی‌توانید با چشم، گوش، دست و پا هر کاری را انجام بدهید. چشم و گوش مؤمن با چشم و گوش فاسق فرق می‌کند. چشم مؤمن می‌داند که باید چه کار کند و چه چیزی ببیند و چه چیزی نبیند. گوش مؤمن می‌فهمد که چه چیزی باید بشنود و چه چیزی نشنود. ایمان کم و زیاد می‌شود و درجات دارد. ولی آنچه مهم است، این است که ما برای تعیین ایمان هر عضوی از اعضای بدنمان و این همه حیطه‌های عملی، یعنی شریعت، اخلاق و اعتقاداتمان، نیاز به مربی و استاد داریم. نیاز به امام داریم. بدون او به هدف خلقتت نمی‌رسیم. برگرفته از مباحث استاد محمد شجاعی، مبحث «شرح زیارت جامعه کبیره» جلسه 104

بحثمان در مورد عوامل جهنمی شدن به موضوع غفلت رسید. در این جلسه به آخرین روایت باقی­مانده از آن می‌پردازیم. خدا همه‌چیز را در این عالم ریاضی و منظم آفریده. وقتی‌ شما از این ریاضیات غفلت می‌کنید، آن سیستم کار خودش را می‌کند. مثلاً بدن با شرایط خاصی زنده است. حالا اگر کسی اشتباهاً به جای آب، یک‌چیز مسمومی را بخورد، این سم در بدن او تأثیر خودش را می‌گذارد. حتی انسان را تا پای مرگ می‌برد. چون سیستم بدن قانون­مند و ریاضی است. با خواست و ذهن ما تغییر نمی‌کند؛ بلکه ثابت است. غفلت یعنی انسان جدیت و تذکرش را رها می‌کند. اگر انسان حواسش نباشد، آسیب می‌بیند. در رانندگی ده ها هزار نفر در طول مسیر، به خاطر غفلت کشته می‌شوند. در پزشکی چقدر آدم­ ها به خاطر غفلت پزشکان کشته می‌شوند. چون سیستم کاملاً تعریف‌شده و ریاضی است. وقتی درست با آن رفتار نکنید، نتیجه ­اش مرگ می‌شود. پس غفلت اثرپذیر و اثرگذار است. در نظام ریاضی روح هم همین‌طور است. هر کسی یک ساختار معنوی، ایمانی و انسانی دارد. ما الآن متوجه نیستیم، اما یک معصوم یا یک ولیّ خدا وقتی نگاه می­ کند، می‌تواند دقیقاً ما را مثل یک بدن سالم ارزیابی کند. حتی می ­تواند به ما بگوید که کجای ایمان شما خراب است. این را بعداً برای شما بیشتر باز می‌کنم. در ایمان اگر کسی غفلت کند، ممکن است بخشی یا همه ایمانش را از دست بدهد. آن‌وقت شکل و باطنش عوض می‌شود. پنج گروه عامل غفلت مومن هستند بنابر روایت نبی اکرم صلی الله علیه و آله مؤمن در بین ۵ مانع و غفلت قرار دارد: « اَلْمُؤْمِنُ بَیْنَ خَمْسِ شَدَائِدَ مُؤْمِنٍ یَحْسُدُهُ وَ مُنَافِقٍ یُبْغِضُهُ وَ كَافِرٍ یُقَاتِلُهُ وَ شَیْطَانٍ یُضِلُّهُ وَ نَفْسٍ تُنَازِعُهُ فَبَیْنَ أَنَّ اَلنَّفْسَ عَدُوٌّ مُنَازِعٌ یَجِبُ مُجَاهَدَتُهَا= مؤمن درگیر ۵ مشكل است: مؤمنى كه به او حسد مى‌ورزند؛ منافقى كه با او دشمنی می کند؛ و كافرى كه با او در ستیزد؛ و شیطانى كه او را گمراه مى‌كند و نفسى كه با او در كشمكش است». هر کسی باید این موانع را در طی مسیر رد کند. پس زحمت زیادی باید بکشد.  1 ـ اولین مشکل مؤمن این است که در بین آدم‌های خوب، ولی حسود قرار بگیرد. این مشکل سختی است که مؤمنان به شما حسادت کنند. یعنی بین آدم‌های حسودی باشی که از نظر ایمانی، همسنخ تو هستند؛ ولی پیشرفت و موفقیت تو اذیتشان می‌کند. در اینجا باید بتوانی موضع‌گیری مناسبی در مقابل حسادت مؤمنین انجام بدهی. تصمیم‌های درستی بگیری که حسادت آن‌ها به تو صدمه نزنند. پس غفلت در اینجا یعنی من حواسم نیست که دشمن من مؤمنینی هستند که حسود هستند. این اولین غفلت است. دومین غفلت، منافقین هستند. منافقین یعنی کسانی که واقعاً اهل ایمان نیستند؛ اما در لباس مؤمنین، روحانیت، مرجع تقلید و مجتهد، با دشمن ساخت‌وپاخت دارند. منافقین به قول امام (رحمه الله) از کفار بدترند. اینها خیلی وحشتناکند. چون منافق خودش را به رنگ تو درمی‌آورد و در رنگ تو آسیب می‌زند. سومین غفلت، کفار هستند که با ما دشمنی می‌کنند. یعنی من باید حواسم باشد که کفار با من و کشورم مخالفند و می‌خواهند ما را نابود کنند. قرآن می‌فرماید: «ما یَوَدُّ الَّذِینَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ وَ لاَ الْمُشْرِكِینَ أَنْ یُنَزَّلَ عَلَیْكُمْ مِنْ خَیْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ[1]= هرگز کافران اهل کتاب و مشرکان مایل نیستند که بر شما (مسلمین) خیری از جانب خدایتان نازل شود». اصلاً اهل کتاب آن‌ها که مسلمان نیستند (مسیحی یا یهودی هستند) یا مشرکین دوست ندارند به شما هیچ خیری برسد. بنابراین، با شما دشمنی می‌کنند تا مرز نابودی شما. پس یک آدمی که شعور سیاسی ندارد و اصلاً حواسش نیست که یک دشمن به این بزرگی دارد، دین، کشور، ناموس، منابع اقتصادی، استقلال و شخصیتش را از دست می‌دهد. چهارمین عامل غفلت، شیطان است. شیطان هم حمله‌های چهارگانه دارد: «راست، چپ، عقب، جلو» که مؤمن را گمراه می‌کند. پنجمین عامل غفلت، نفس خود مؤمن است. «و نفس ینازعه». این نفس اماره، هوس‌های بی‌قیدوشرط و آرزوهای زیادی دارد. عده زیادی از مؤمنین با همین سفارش‌های نفسشان در بخش های «جمادی، گیاهی، حیوانی و عقلی» نابود می‌شوند. گاهی یک مؤمن خوب و متدین، یک‌دفعه کافر می‌شود. چون نمی‌تواند جلوی هوس‌های مادی­ اش را بگیرد. یکسره به دنبال تنوع‌طلبی است. بهشتی شدن کار سختی است. اینکه حضرت می‌فرماید که رد شدن یک شتر از سوراخ سوزن راحت‌تر از رفتن یک ثروتمند به بهشت است. چون ثروتمند باید آن‌قدر ایمانش زیاد باشد که سوار مال و سفارش‌های دائم بخش نفسانی‌اش در بخش کمالات جمادی باشد. این هم کار راحتی نیست. دو گروه از عوامل غفلت، کافرین و منافقین بودند. انسان باید در مقابل کفار و منافقین شعور سیاسی و بصیرت داشته باشد. باید بداند با دشمنش چه کار کند و چگونه موضع‌گیری کند. نداشتن بصیرت سیاسی دلیل اصلی غیبت و غربت امام زمان ع است یک عده از آدم ­ها خوبند. در غلبه بر نفس شان هم بد نیستند. در مبارزه با شیطان هم تا حدودی موفق‌اند؛ اما در بعضی از جهات ناموفق ­اند و آن نداشتن بصیرت در مقابل دشمن است. مثلاً شخصی معلم اخلاق یا استاد عرفان یا مرجع تقلید است، اما بصیرت سیاسی ندارد. در این راستا، امیرالمؤمنین علیه السلام می ­فرمایند: «مَا بَالُ مَنْ خَالَفَكُمْ أَشَدُّ بَصِیرَةً فِی ضَلَالَتِهِمْ وَ أَبْذَلُ لِمَا فِی أَیْدِیهِمْ مِنْكُمْ ما ذاكَ إلّا أنَّكُم رَكَنتُم إلَى الدُّنیا فَرَضیتُم بِالضَّیمِ وشَحِحتُم عَلَى الحُطامِ وفَرَطتُم فیما فیهِ عِزُّكُم وسَعادَتُكُم لاَ مِنْ رَبِّكُمْ تَسْتَحْیُونَ وَ لاَ أَنْفُسَكُمْ تَنْظُرُونَ وَ أَنْتُمْ فِی كُلِّ یَوْمٍ تُضَامُونَ وَ لاَ تَنْتَبِهُونَ مِنْ رَقْدَتِكُمْ وَ لاَیَنْقَضِی [تَنْقَضِی] فَتْرَتُكُمْ مَا تَرَوْنَ دِینَكُمْ یَبْلَى وَ أَنْتُمْ فِی غَفْلَةِ اَلدُّنْیَا قَالَ اَللَّهُ عَزَّ ذِكْرُهُ: وَ لاتَرْكَنُوا إِلَى اَلَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ اَلنّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اَللّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ= چه شده است كه مخالفانِ شما در گمراهىِ خویش بیناترند و در آنچه دارند، بخشنده­ تر از شما هستند؟ این نیست مگر از آن روى كه شما به دنیا تكیه كردید و به بی‌عدالتی و ستم رضایت دادید و بر كالاى بی‌ارزش دنیا، آزمند شدید و در آنچه سربلندى و خوشبختى شما در آن است، كوتاهى نمودید. نه از پروردگارتان در آنچه به شما فرمان داده است [و آن را به­ جا نمى ­آورید]، شرم مى­ دارید و نه به فكر خویشتن هستید. هر روز با شما بدرفتارى و ستم مى­ شود؛ ولى شما از خواب [غفلت] خود بیدار نمى­ شوید و سستى ­تان به سر نمى­ آید. آیا به سرزمین تان و دین تان نمى نگرید كه هر روز كهنه مى­ شود و شما همچنان در غفلت دنیازدگى به سر مى ­برید؟! خداوند عز و جل مى ­فرماید: «و به كسانى كه ستم كرده ­اند متمایل مشوید كه آتش به شما مى­ رسد و در برابر خدا براى شما دوستانى نخواهد بود و سرانجام یارى نخواهید شد». این حدیث بیشتر جنبه اجتماعی– سیاسی دارد که البته از بی‌تقوایی و غفلت­ های افراد نشأت می­ گیرد. اگر شما کتاب‌های پروتکل‌های صهیونیست‌ها را مطالعه کنید، می‌بینید این‌ها در دشمنی با ما چقدر شب و روز وقت گذاشته اند، چقدر فکر کردند که این ملت را نابود کنند. صدها بنیاد فرهنگی زدند، هزاران نخبه دانشگاهی را جذب کردند که با پول‌های کلانشان، ایران و شیعه را چطور نابود کنند؟ چطور می‌شود به آن‌ها داروهای قلابی و مواد ترا ریخته داد؟ چطور می‌شود نازایی را در این‌ها زیاد کرد؟ چه قوانینی بگذاریم که این ملت نابود بشود و در اقتصادشان پیشرفت نکند؟ «مَا بَالُ مَنْ خَالَفَكُمْ أَشَدُّ بَصِیرَةً فِی ضَلَالَتِهِمْ»، مؤمنین اهل بصیرت آن‌هائی هستند که این تحریم­ها را به نفع خودشان تمام می‌کنند. ولی یک عده هم این وسط ایمان شان از بین می‌رود و آسیب می‌بینند. چون بصیرت ندارند. امیرالمؤمنین تأکید می­ کند که در مقابل دشمن تان بصیرت سیاسی داشته باشید. بفهمید دنیای تان چه خبر است. ولی در کشور ما هم یک عده‌ای از مردم و یک عده ­ای هم از مسئولین غفلت می‌کنند. فکر می‌کنند یک عده رفتند شهید شدند تا این‌ها رئیس‌جمهور، وزیر، وکیل یا نماینده مجلس بشوند. وقت و انرژی، استعداد، بودجه و اقتصاد، شرافت و استقلال کشور را مسخره گرفتند برای اهداف شهوانی خودشان. «وَ أَبْذَلُ لِمَا فِی أَیْدِیهِمْ مِنْكُمْ» چرا آن‌ها در طراحی باطل بیشتر از شما پول می‌گذارند و حاضرند برای اهداف شان هزینه ‌کنند؛ ولی ما حاضر نیستیم برای امام زمان­ مان که تنها و در غربت به سر می‌برد، خرج کنیم؟ این غفلت است. «مَا ذَاكَ إِلَّا أَنَّكُمْ رَكَنْتُمْ إِلَى الدُّنْیَا»، حضرت در اینجا عامل بی‌بصیرتی را گرایش به دنیاگرایی‌ و دنیاطلبی معرفی می کند. «فَرَضیتُمْ بِالضَّیْمِ= و به ستم و خواری رضایت داده‌اید». واقعاً خیلی از افراد، حتی در مسئولین بالا مقام راضی هستند که دشمنان به ما غلبه کنند. ما کسانی را داریم از همین خواص که به دشمنان علامت می‌دادند که تحریم را بیشتر و سخت‌تر کنند. طوری صحبت می‌کردند تا دشمن بداند نقاط ضعف ما کجاست و همان‌جا را بیشتر فشار بیاورند. واقعاً خیلی از خواص که در لباس انقلابی و اسلامی هستند، حضور دشمن را بر حکومت مقدمه‌ساز ظهور امام زمان علیه السلام ترجیح می‌دهند. قبله‌شان آن‌طرفی است. «وشَحِحتُم عَلَى الحُطامِ وفَرَطتُم فیما فیهِ عِزُّكُم وسَعادَتُكُم= به حطام دنیا حریص گشته‌اید و در آنچه مایه عزت، سعادت و قدرت شما در برابر کسی است که بر شما سرکشی و تعدی کرده کوتاهی ورزیده‌اید». «لَا مِنْ‏ رَبِّكُمْ‏ تَسْتَحْیُونَ‏ فِیمَا أَمَرَكُمْ بِهِ= از خدا حیا نمی‌کنید در دستوراتی که به شما ‌داده، و در انجام وظائف اجتماعی، سیاسی و فردی بی‌حیا هستید». «وَ لَا لِأَنْفُسِكُمْ تَنْظُرُونَ= اصلاً فکر خودتان هم نیستید». یعنی شما فکر می‌کنید اگر دشمنان بیایند و بر شما غلبه کنند، فکر می‌کنید به خود شما هم رحم می‌کنند؟ ندیدید با کسانی مثل شما در کشورهای دیگر که همکاری داشتند، چه بلایی سر آن‌ها آوردند؟ ندیدید با دوستانشان چه کار کردند؟ فکر می‌کنید به نفع شماست؟ «وَ أَنْتُمْ فِی كُلِّ یَوْمٍ تُضَامُونَ وَ لَا تَنْتَبِهُونَ وَ لَاتَنْتَبِهُونَ مِنْ رَقْدَتِكُمْ = شما هر روز مورد تجاوز دشمن قرار می‌گیرید، با شما بدرفتاری می‌کنند، به شما ستم می‌کنند، ولی شما درست نمی‌شوید و از خواب غفلت بیدار نمی‌شوید». این مثل همین کاری است که امروز ابرقدرت‌ها با ما می‌کنند، باز مسئولین ما می‌روند و چاپلوسی می‌کنند و به آن‌ها احترام می‌گذارند.  «وَ لَا یَنْقَضِی فُتُورُكُمْ= سستی و بی تفاوتی شما تمام نمی‌شود». کتک می‌خورید و به شما ظلم می‌شود، باز هرروز شما سست‌تر و شل‌تر می‌شوید. «أَ مَا تَرَوْنَ إِلَى بِلَادِكُمْ وَ دِینِكُمْ كُلَّ یَوْمٍ یَبْلَى وَ أَنْتُمْ فِی غَفْلَةِ الدُّنْیَا= آیا به سرزمین‌تان و دین‌تان نگاه نمی‌کنید که هر روز کهنه‌تر و فرسوده‌تر می‌شود؟». در ادامه حضرت می‌فرمایند: «یَقُولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ‏ وَ لاتَرْكَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ‏[2]= و (شما مؤمنان) هرگز نباید با ظالمان همدست و دوست و بدانها دلگرم باشید و گرنه آتش (کیفر آنان) در شما هم خواهد گرفت و در آن حال جز خدا هیچ دوستی نخواهید داشت و هرگز کسی یاری شما نخواهد کرد». «وَ لاتَرْكَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا= به افراد اهل ظلم متمایل نشوید». این چیزی است که ما متأسفانه در تعدادی از مسئولین‌مان می‌‌بینیم. ما مسئولینی داریم که زن و بچه‌شان در ایران زندگی نمی‌کنند، نه اینکه رفته درس بخواند، اصلاً در ایران نیستند. خانواده کاملاً آن‌طرف زندگی می‌کنند. آن هم با سبک و ارزش‌های آنجا. آیا این تمایل به دشمن نیست؟ این آیه قرآن برای امروز ماست که مایل به ظالمین و دشمنان نشویم. هر نکبتی هم که الآن در این کشور نصیبمان می‌شود، به خاطر بی‌عرضگی‌ و غفلت‌های خودمان است. پس غفلت در ابعاد سیاسی ـ اجتماعی، در درجه اول برای امام زمان علیه السلام فاجعه درست می‌کند. غفلت اجتماعی ـ سیاسی امام زمان علیه السلام را 1180 سال آواره کرده و تنها، و طردشده، و آواره قرار داده. کسی که در دل و ذهنش غصه امام زمان را نمی‌خورد، اصلاً برنامه‌ای در زندگی‌اش برای حضرت ندارد، چطور می‌شود گفت او آدم متدین است!؟ درحالی که اصل و محور دین امام زمان علیه السلام است؛ ولی ما از او غافل هستیم. بنابراین، غفلت یعنی اینکه تو از امام زمانت غفلت کنی. بدترین غفلت، غفلت از امام زمان علیه السلام  است. قا/218 جهنم/غفلت از امام زمان [1] . سوره بقره/ آیه 105 . [2] . سوره هود/ آیه 173.

امام صادق علیه السلام فرمود:«حیات الارض بالانسان= حیات زمین به وجود انسان است». این دوتا معنا دارد: یک معنا این است که خداوند عالم را به طُفیل وجود انسان کامل آفریده است. در شب معراج خداوند تمام هستی را به تعبیر من کادو پیچ کرد و یک کارت ویزیت هم زد بر رویش و همه را تقدیم به پیغمبر کرد و فرمود: «یا احمد! لو لاک لما خلقت الافلاک= ای پیغمبر! اگر تو نبودی، عالم را نمی آفریدم». یعنی من هستی را به طفیل وجود تو خلق کردم. امروز هم عالم هستی به طفیل وجود آقا امام زمان برقرار است. برای همین است که فرمودند: «لو لا الحُجّه لساخت الارض بأهلها= اگر یک زمان حجت حق بر روی زمین نباشد، زمین اهل خود را فرو خواهد برد». اما معنای دیگرش این است که اشرف مخلوقات و گل سر سبد عالم هستی، انسان است. انسانی که از جامدات و نباتات و حیوانات و حتی فرشتگان برتر است. در برتری اش همین بس که وقتی خداوند آسمان ها و خورشید و ستارگان و کهکشان ها و دریاها را آفرید، نگفت «فتبارک الله احسن الخالقین»، ولی موقعی که انسان را آفرید، این را گفت. خدا به خودش احسنت و بارک الله گفت. خداوند فرمود: «خَلقتُ الاشیاءَ لاجلک= ای انسان! هرچیزی را آفریدم، برای تو آفریدم». «و خَلقتُک لأجلی=و تو را برای خودم آفریدم». تعبیر من این است که گویی خداوند در میان تمامی موجوداتی که آفریده، فقط می خواهد با انسان مأنوس باشد؛ از این رو، او را خلیفه و جانشین و مظهر تام و تمام و کمال صفات خودش قرار داد. در قرآن می خوانیم: «هو الّذی خلَقَ لکم ما فی الارضِ جمیعاً=  او خدایی است که هرچه روی زمین است را برای انسان آفرید. در آسمان ها هم همینطور است. فرمود:«و سَخَّر لکم ما فی السّماواتِ و ما فی الارض= خدا هرچه در آسمانها و زمین است را برای انسان آفرید». شاعر هم دراین مورد می گوید: ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند    تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردارند         شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری انسان فنا ناپذیر است باید بدانیم که «انّا لله و انّا الیهِ راجعون=ما برای خداییم و به سوی او بر می گردیم»، یعنی من باید بدانم که از نزد خدا آمده ام و به نزد خدا هم برمی گردم. باید بدانم وطن من، خانه ی خدا و پیش خدا و آغوش حق است و هرجای دیگر بروم گم شده ام. این آیه را متاسفانه در مجالس ختم و مردگان می خوانیم؛ در حالی که از این آیه بوی حیات و جاودانگی انسان می آید. «انّا لله و انّا الیه راجعون» یعنی از نزد خدا آمده ایم و به نزد خدا هم برمی گردیم. اینهایی که می گویند انسان فناپذیر است؛ دروغ می گویند. انسان فنا نمی پذیرد، مرگ ما را نمی خورد؛ بلکه ما مرگ را می خوریم. درود بر آیت الله جوادی آملی که فرمودند: قرآن می گوید «کلُّ نفسٍ ذائقه الموت=هرکسی مرگ را می چشد». نمی گوید: «کل موت ذائقه النفس= هر مرده ای نفس را می چشد». پس مرگ ما را نمی خورد؛ بلکه ما مرگ را می خوریم. یعنی مرگ نابود می شود؛ اما انسان نابود نمی شود. کسی که از پیش خدا آمده، به جانب خدا برمی گردد. فرمود:«و نَفَختُ فیهِ من روحی= از روح خودم در کالبد انسان دمیدم». همانطور که روح خدا نابود شدنی و فناپذیر و از بین رفتنی نیست، انسان هم از بین رفتنی نیست. پس انسان باید خیلی قدر خودش را بداند. زنده بودن انسان، به عقل اوست این که خداوند فرمود: «خَلقتُ الاشیاءَ لأجلک و خَلقتُک لأجلی= اشیاء را برای تو آفریدم و تو را برای خودم»، و بعد فرمود: «حیاتُ الارض باِلانسان= حیات زمین به انسان است»، خوب اگر زمین حیات دارد و حیاتش به انسان است؛ انسان هم باید حیات داشته باشد و حیاتش به عقل است. «و حیاتُ الانسان بِالعقل=حیات انسان به عقل است». حالا این عقل را با چه ملاکی می شود فهمید؟ یک ملاک مهم این است که انسان عاقل، تابع عقلش است و نه احساسش. مثلا شما خانم ها در این دو ساعتی که برق نبود، در این هوای گرم نشستید تا سخن خدا و اهل بیت ع را بشنوید. کی به شما گفت بنشینید؟ کی شما را تشویق کرد بمانید؟ این یک نشانه ی عقل است. حالا اگر برق هم نباشد و برق هم نیاید؛ خدا شاهد است من تصمیم گرفتم که باییم و صحبت کنیم.  بزرگانی همچون آقا شیخ جعفر شوشتری، آقا شیخ عبّاس قمی، مقدس اردبیلی آیا بلندگو و این تشکیلات صوتی را داشتند؟ نه. اما مجالس را اداره می کردند. نه پنکه بود و نه کولر و نه آبسردکن و این همه امکاناتی که الآن داریم. اما همین محافل و مجالس خیلی پرشورتر بود. شخصی به امام صادق ع عرض کرد: آقا عقل را به من معرفی کنید. ببینید چقدر قشنگ امام صادق تعریف کردند! فرمودند: «العقلُ ما عُبِدَ به الرّحمان و اکتُسِبَ به الجنان= عقل آن است که به وسیله ی آن، خدای رحمان عبادت می شود و به وسیله ی آن، بهشت کسب می شود». یعنی عقل دست آدم را در دست خدا می گذارد و بهشت را نصیب انسان می کند. شاعر گفت: یک دوست خوبی دارم              خیلی دوستش می دارم همیشه او با منه                     حرفهای خوب می زنه گفته که با صفا باش                 همیشه با خدا باش عقل من را به آسمان می بره        پیش خدای مهربان می بره هر کس که از عقل بشه فراری      نمی گیره تو زندگیش قراری عقل است که به من می گوید نماز اول وقت؛ عقل است که به من می گوید بندگی خدا؛ عقل است که می گوید دستگیری از ضعفا؛ عقل است که می گوید انفاق و کمک به دیگران؛ عقل به من می گوید دروغ نگو؛ عقل به من می گوید غیبت نکن. اگر من و شما دو رکعت نماز مان را عمداً نخوانیم در آن زمان کافریم. اما دیوانه در عمرش حتی دو رکعت نماز نخوانده و چوب هم نمی خورد؛ چرا که به او واجب نیست. اما به من واجب است. به خاطراین که من عقل و حجت درونی دارم. فرمودند که هر کس دوتا حجت دارد: یک حجت درونی دارد و یک حجت بیرونی. حجت درونی هر کس عقل اوست. حجت بیرونی هم پیغمبر، امام، ‌هادی، راهنما و پیر و مرشد و مراد. انسان دوتا دشمن هم دارد: دشمن درونی که نفس اماره است و دشمن بیرونی که شیطان رجیم است. این دوتا با هم می سازند تا من را زمین بزنند. آن دوتای مربوط به عقل نیز، با هم می سازند تا من را بالا ببرند. حالا قدرت خدا بالاتر است یا قدرت پیغمبر؟ یا قدرت امام بالاتر است یا قدرت شیطان؟ من در دانشگاه در جمع دخترخانم های دانشجو این آیه را خواندم که شیطان به خدا می گوید: «فبعزتک لاغوینهم اجمعین= ای خدا! به عزتت قسم که همه ی آنها را اغوا می کنم». شیطان گفت: خدایا تمام بچه های آدم را بیچاره می کنم. یک دخترخانمی دستش را بلند کرد و گفت اجازه بدید من بروم دیگر. شیطان با این قداری اش قسم به عزت و جلال خدا هم خورده که ما را گمراه کند، پس کاری از من بر نمی آید. گفتم بنشین دخترجان. بگذار دنبال آیه را بخوانم. اگر بنا شد برویم، همه با هم می رویم. چرا تو تنها بروی؟ شیطان ناشی گری کرد که گفت «فبعزتک لاغوینهم اجمعین». او خودش را لو داد که گفت :«الا عبادک منهم المخلصین= مگر بندگان مخلص تو را». شیطان گفت: من مخلصین را نمی توانم کاری بکنم. شیطان و یارانش حریف یاران خدا نمی شوند ترامپ که مفت است هیچ؛ این دوره گرد صهیونیست «نتانیاهو» هم هیچ؛ اگر تمام قدرت های اهریمنی دنیا هم دست در دست هم بگذارند، آیا می توانند انقلاب اسلامی را شکست بدهند؟ به خود خدا و به این خانه قرآن نمی توانند. اما شرطش این است که ما دست مان را در دست خدا بگذاریم و دست مان را از دست خدا  بیرون نکشیم. اگر دست ما در دست خدا باشد، هیچ کس حریف ما نمی شود. این را قرآن می گوید؛ من نمی گویم. می فرماید: «والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا= کسانی که در راه ما تلاش می کنند، از راههای خود، آنان را هدایت می کنیم». «ان تنصرالله ینصرکم و یثبت اقدامکم=اگر خدا را یاری کنید، خدا هم شما را یاری می کند». «ان ینصرکم الله فلا غالب لکم=اگر خدارا یاری کنید، خدا شمارا یاری می کند و قدمهای شما را استوار می کند». روزی شاه خودش را سردمدار نه ایران، بلکه منطقه می دانست. ژاندارم آمریکا و قدرت های اهریمنی در اینجا بود. اما چه شد؟ حاج آقا روح الله چی داشت؟ کسی را نداشت. یک قبا و عمامه و نعلین داشت. شب 15 خرداد گفتند تو به پشتیبانی کی قیام کردی؟ گفت بچه هایی که در گهواره اند. آنها همین شماها بودید. همین ماها بودیم. او اعتماد به خدا داشت. من در مسجد فیضیه بودم که گفت ای محمد رضا! می زنم تو گوشت و بیرونت می کنم. اما در آن زمان، این حرف برای بعضی ها خنده دار بود. می گفتند چه کسی را بیرون می کنی؟ چاه های نفت مال این است؛ خزانه های طلا و جواهر و پولها مال این است؛ حمایت های خارجی مال این است؛ با چی می خواهی او را بیرون می کنی؟ من معتقدم امام دست پرقدرت خدا را دیده بود که در مسجد فیضیه گفت: با دست خدا می زنم و زد. در آن زمان، تمام دنیا می گفتند ای روح الله! بنشین سر جایت و به شاه می گفتند نترس که داریمت. اما چی ماند برای شاه؟ درود بر شهید بهشتی عزیز و بزرگوار که گفت «ما راست قامتان جاودانه تاریخ خواهیم ماند». من به مصر رفتم بر سر قبر محمد رضاشاه و گفتم این کسی که تمام ایران را می خواست جام بکند و سر بکشد، خدا گفت دو متر جا در ایران را نمی دهم که تو را خاکت کنند. خاک ایران جای شهدا و امام شهداست. اما بالای سر قبرشاه، یک قرآن به صورت باز گذاشتند. به دوستم گفتم بیا برویم. قرآن بالای سر این باز است؛ اما از اول قرآن تا آخر قرآن بگردی آیه ای به این مناسبی برای این آدم نیست که در آیه 52 از سوره مبارکه نساء میفرماید: «اولئک الذین لعنهم الله؛ فمن یلعن الله فلن تجد له نصیرا=آنان کسانی هستند که خدا لعنتشان کرده و هرکس را که خدا لعنت کند، یاوری برای او پیدا نمی شود». گفتم خوب است که تمثال مبارک امام را اینجا بزنیم و این آیه را روی آن بنویسم: «ان ینصرکم الله فلا غالب لکم». و عکس نحس او را این طرف بزنیم و بالایش بنویسیم « وَإِنْ یَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا الَّذِی یَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ= و اگر خدا شما را خوار کند، بعد از آن، چه کسی شما را یاری خواهد کرد؟» یعنی اگر خدا شما را ول کرد، کی می خواهد شما را نگاه دارد؟ حیات عقل، به ایمان است گفتیم که ارزش حیات زمین، به انسان است؛ و حیات انسان هم به عقل او است. یعنی عقل هم حیات می خواهد. حالا حیات عقل چیست؟ فرمودند: «و حیاه العقل بالایمان= حیات عقل به ایمان است». حالا عاقلترین مردم کیست؟ کسی که ایمان داشته باشد. یعنی دلش برای نماز اول وقت، شور می زند؛ کسی که دلش برای آمدن به مسجد و حضور در جمع مومنین و انجام تکالیف و وظایفی که خدا برایش مقدر کرده، بیشتر عاشق است؛ کسی که از گناه و معصیت بیشتر دوری می کند. به این می گویند عاقلی که حیاتش به ایمان اوست. حیات ایمان، به عمل است ایمان هم باید حیات داشته باشد. حیات ایمان به چیست؟ فرمودند: «و حیاة الایمان بالعمل=حیات ایمان به عمل است».  همه حرفها در اینجاست. سعدیا گرچه سخندان مصالح گویی           به عمل کار برآید به سخندانی نیست یعنی به سخن دانی و سخنرانی کردن و سخنرانی شنیدن و این حرفها نیست. باید اهل عمل شد. جان من فدای امام هفتم  که فرمود:«المؤمن قلیل الکلام، کثیرالعمل؛ و المنافق کثیر الکلام و قلیل العمل= مومن کم حرف می زند و بسیار عمل می کند؛ و منافق زیاد حرف می زند و کم عمل می کند». مؤمنین کم سخن و پرکارند                   همه از سعی و عمل سرشارند  پر سخن گوید و کم کار کند                 آنکه قلبش تهی از ایمان است در میان این ۶ هزار و چند صد آیه قرآن، یک آیه قرآن شما پیدا نمی کنید که سخن از ایمان تنها به میان آمده باشد؛ بلکه همیشه بحث از ایمانی است که عمل صالح و کردار شایسته در دنبالش باشد. می فرماید: «ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات طوبی لهم و حسن مآب= محققا کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، خوش به حالشان و خوش سرانجامی دارند». حتی در یک سوره کوچک قرآن که بچه های خردسال ما هم از حفظ هستند می فرماید: «والعصر ان الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوالصالحات= قسم به عصر که انسان در خسارت است، مگر کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند». در آیاتی که عمل صالح درآن به فوریت و بلا فاصله قید نشده نیز، درآیات بعدی عمل صالح آمده. به عنوان مثال، این آیات را همانطوری که من می خوانم، شما هم بخوانید:« اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. قد افلح المؤمنون= محققا مومنین به فلاح و رستگاری می رسند. مؤمنین چه کسانی هستند؟ «الذین هم فی صلاتهم خاشعون= کسانی که در نمازشان خاشع هستند». «و الذین هم عن اللغو معرضون= کسانی که آنها از لغو اعراض می کنند»، «والذین هم للزکوة فاعلون=کسانی که زکات می پردازند»، «والذین هم لفروجهم حافظون والذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون و الذین هم علی صلواتهم یحافظون= کسانی که حافظ دامن خود هستند؛  وکسانی که امانت و عهد خود را رعایت می کنند و کسانی که بر وقت نمازشان محافقت می کنند». و بعد می فرماید:«اولئک هم الوارثون». یعنی یک «قد افلح المؤمنون» بیان می دارد و 7 تا خصلت و ویژگی را برای مؤمنین بر می شمارد و در آخر می گوید: اینها ارث می برند. چه چیزی را ارث می برند؟ «الذین یرثون الفردوس و هم فیها خالدون= آنان بهشت فردوس را ارث می برند و در آن جاودانه هستند». یعنی بهشت فردوس را هم به بهای عمل می دهند. برای همین بود که آن شخصیت بزرگ، شهید مظلوم آیت الله بهشتی گفت: «بهشت را به بها دهند، نه به بهانه و نه به حرف». این جمله ی زیبا از آن مرد بزرگ است که امروز توفیقی نصیب من می شود که نام این شخصیت بزرگوار را دوبار ببرم. بهشتی هم می گوید:«باید اهل عمل شد». خدا رحمت کند آقای دکتر «رامیار» را که قرآن را تدوین کرده و تمام واژه های قرآنی را کنار هم چیده و می گوید 282 بار لفظ «آمنوا» و مشتقاتش در قرآن آمده است. اگر در قرآن بگردیم، می بینیم که به همین مقدار هم سخن از کردار صالح و عمل شایسته آمده است. یعنی ایمان و عمل باید به اندازه هم باشد. معروف است که می گوییم: دو صد گفته چون نیم کردار نیست. یعنی باید اهل عمل شد. حیات عمل، به  اخلاص است اگر زمین حیات دارد که «انسان» حیات آن است؛ و انسان حیات دارد که «عقل» حیات آن است؛ و اگر عقل حیات دارد که «ایمان» حیات آن است؛ و اگر ایمان حیات دارد که «عمل» حیات آن است؛ پس عمل هم باید حیات داشته باشد. برای همین بود که فرمودند: «و الحیاة العمل الاخلاص=حیات عمل، به اخلاص است». بنابر این، همه حرفها در همین نکته نهفه است. قال علی علیه السلام: «علیک بالاخلاص، فانه سببُ قبول الاعمال=برشما باد به اخلاص که سبب قبولی اعمال است». یعنی آنچه که باعث می شود خدا عملی را از شما بپذیرد، عملی است که مهر اخلاص بر رویش خورده باشد. ما وقتی که می خواهیم یک کالای گرانقیمتی را بخریم، هی دور و برش می گردیم تا ببینیم مهر استانداردش در کجا خورده است. اگر دیدیم مهر استاندارد و ایزو 9002 داشت، می گوییم می شود پول گزاف بابتش داد؛ زیرا از نظر تولید و کیفیت قابل اعتماد است. عملی را که مهر «اخلاص» بر رویش نخورده باشد، خدا بر نمی دارد و بابتش حسنه نمی دهد. الآن این صحبت من در جمع شما چقدر قیمت دارد؟ آن مقدار که با اخلاص و از روی خداخواهی بگویم. ارزش حضور شما در این هوای گرم و آمدن و نشستن و رفتن چقدر است؟ آن مقداری که با اخلاص می آیید. درباره ارزش اخلاص فرمودند: «بالاخلاص یکون الخلاص= راه خلاص شدن و نجات یافتن، اخلاص است». یعنی آن چیزی که انسان را از وسوسه های شیطان و هواها و نفس اماره و خناسان و وسوسه گران و شایعه پردازان و حق بازان و قدرتمندان پوشالی دنیا نجات می دهد، اخلاص است. پس انسان باید دستش را در دست خدا بگذارد. یک موقعی این آیه را خواندیم. امروز یک بار دیگر بخوانیم. سوره چهلم قرآن، دوتا نام دارد: یکی غافر است و نام دیگرش مؤمن می باشد. آیه چهل و چهارم: «افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد= . خدایا! امورم را به تو واگذار می کنم؛ محققا خدا به بندگانش بصیر و آگاه است». وقتی با خدا سخن می گوییم، لازم نیست داد بزنیم. برای قلب خودم باید بخوانم و با قلب خودم بشنوم. خدا قبول کرده که ما کارمان را به دست او بسپاریم. خدا موقعی که گفت قبول دارم، حتما قبول دارد و زیر عهد و میثاقش نمی زند. «ان الله لا یخلف المیعاد= خدا خلف وعده نمی کند». مگر این که من دستم را از دست خدا بیرون بکشم. گفت:  با خدا باش، پادشاهی کن                     بی خدا باش هر چه خواهی کن بدون اخلاص، هر چه هم بروی، به جایی نمی رسی. انسان باید اخلاص داشته باشد. فرمودند: «ملاک الاعمال بالاخلاص= ملاک ارزش اعمال به اخلاص است». عمل ریا زده و عمل خودخواهی زده، عمل تکبر زده، عمل آفت زده است. ما یک سیب که مثل سوزن نشان می دهد کرم خوردگی دارد را بر نمی داریم. هرچه میوه فروش بگوید این فقط به اندازه ی یک سوزن است، ما می گوییم نه. خدا هم عمل ریازده را برنمی دارد و می گوید این عمل آفت خورده است. پس اخلاص پیشه کنید. ما در محضر آیت الله جوادی آملی بودیم، بحث اخلاص بود. فرمودند که یک کسی شب خواب دید فرشتگان زیادی از آسمان می آیند و طبق های نوری بر سرشان است. رفت و گفت این طبق ها چی هستند و آنها را کجا می برید؟ گفتند می بریم خانه فلانی. زیرا دیشب در نماز شبش یک سوره ای خوانده بابت هر آیه ای یک طبق نور ایجاد کرده. این آدم خیلی خوشحال شد، چون دید دارند می برند به خانه خودش. ایستاد و داشت سان می دید از طبق ها. دید که چندتا فرشته دارند می آیند و طبق روی سرشان هست، اما نور در آنها نیست. رفت گفت «ویل المطففین=وای بر گران فروشان». شما کم فروشی می کنید؛ نورش کجاست؟ گفتند تو چه کار داری؟ گفت آخر اینها را دارید به خانه من می آورید. گفتند دیشب که تو این آیه را داشتی می خواندی، صدای پایی را در کوچه شنیدی و تو صدایت را بردی بالا و در فکرت گفتی که بگذار بفهمند ما بیداریم و داریم با خدا مناجات می کنیم. آیه را خواندی و طبق هم آمده برای تو؛ اما چون اخلاص نداشتی، نور ندارد. عملی که ریازده باشد، نور و معنویت ندارد. طبعاً خدا بابتش حسنات عنایت نمی کند. خدمت آقای حسن زاده آملی بودیم؛ می فرمودند: اگر خواهی که گردی بنده ی خاص                    مهیا شد برای صدق و اخلاص به خدا قسم این عجیب است که حضرت امام ره قسم هم نمی خورد. اما ما باورمان می شد. فرمودند: «به خدا قسم یک قدم در دوران نهضت برای خودم برنداشتم». حلا باید گفت: ای کسانی که حقوق های نجومی و دزی و اختلاس و .. در پرونده هایتان دارید؛ یک نکته بگویم برای شما. فرزند شهید مطهری یک روز بقچه ای را به من نشان داد و از من پرسید داخل این چیست؟ گفتم نمی دانم؛ پارچه یا لباسی در آن هست؟ گفت بله. باز کرد یک پیراهن بدون یقه در آن بود. گفتم: این چیست؟ گفت: مادر من چند روز پیش با خانم حضرت امام دیدار داشته، ضمن صحبت هایی که می کردند؛ خانم حضرت امام گفتند پودر لباسشویی ما تمام شده و امام هم اجازه نمی دهد که برویم آزاد بخریم؛ می گویند هر موقع کوپن اعلام کردند، طبق کوپن می روید می گیرید. الان چند تا از لباس های امام چهل روز است که در دست ما مانده، مادر من گفته ما یک مقدار پودر لباس شویی داریم؛ شما آن چندتا لباسی که مال امام است را بدهید. لباس ها را دادند و مادرم شسته و الان می خواهم ببرم دفتر امام تحویل بدهم. شما حساب بکنید یک انسان اینطوری. یک انسانی که رهبر انقلاب است. یک انسانی که تمام مردم به عشق و ارادت نسبت به او جان و هستی شان را دادند و در طبق اخلاص و ایثار گذاشتند. در آن وقت، من در جماران بودم. جانبازان انقلاب با حضرت ایشان ملاقات داشتند. ایشان یک جمله ای گفتند که این جانبازان خیلی گریه کردند. گفتند که درود بر شما باد. شما در حمایت از اسلام سند در دست دارید. سند شما نخاع قطع شده ی شماست؛ سند شما چشم شماست. سند شما دست و پیکر و پای تان است. اما خمینی در حمایت از اسلام، سند ندارد. اینقدر اخلاص و تواضع و اینقدر فروتنی و اینقدر خود را ندیدن. خدا شاهد است اگر آن اخلاصی که امام داشت، حالا من نمی توانم آنطور داشته باشم اما در مسیر اخلاص و خدا خواهی امام، باشیم تحقق پیدا می کند؛ به خود وجود امام زمان قسم این تحقق پیدا می کند که می فرمودند یکی از آرزوهای بزرگ من این است که  یک روزی این پرچم را به دست صاحب اصلی اش یعنی وجود نازنین امام زمان ارواحنا لمقدمه التراب الفدا بدهیم. در حالی که امروز شاهد تحقق یافتن همه ی آن چه که امام خمینی ره گفته بود، هستیم؛ استاد نیکنام در پایان درس خود در خصوص «سلسله ی حیات» گفت: «من قسم یاد می کنم که این آرزوی امام ره نیز تحقق پیدا می کند که فرمود: «آرزوی من این است که روزی این پرچم (جمهوری اسلامی) را به دست صاحب اصلی اش یعنی وجود نازنین امام زمان ارواحنا لتراب مقدمه الفدا بدهیم».

انسان‌های زیادی را تربیت کرده ایم که دین را خوب می‌شناسند، اما «نسبت بین انسان و دین و معارف دینی را نمی‌شناسند». وقتی که این نسبت شناخته نشد، تعبداً و عقلاً دین را می پذیرند و به دستورات آن عمل هم می کنند؛ اما چون دین با ذات آنها پیوند نخورده و به دین از زاویه ی «ذات خودشان» نگاه نکرده و عمق آن را درک نکرده اند و دین با هستی و وجودشان پیوند نخورده است، خسارت های زیادی می بینند. برای همین است که ما می گوییم «معرفی دین، بدون معرفت نفس» خسارت بار است. افراد دین باوری که فاقد «معرفت نفس» هستند، نمی توانند از باور دینی خود بهره ی شایسته ای ببرند. اشتباه بزرگ این است که ما بدون این که انسان را به خودش معرفی کنیم، دین را به او معرفی کردیم. سرمایه ­گذاری زیادی برای معرفی دین به انسان کردیم، ولی توجه نداشتیم که دین و همه معارف آن، با «انسان» معنا پبدا می کند. بسیاری از مردم تا آخر عمر دیندار هستند و برخی از آنان دیندارهای خوبی هم هستند و حتی به بهشت هم می‌روند؛ اما به دین و معارف دینی، فقط به عنوان یک تکلیف و واجب الهی نگاه کرده اند که اگر عمل نکنند، به جهنم می‌روند. اما به عنوان یک نیاز و یک عشق به دین نگاه نمی کنند. برای همین، اساساً دینداری بدون معرفت نفس، به هیچ وجه درست نیست. ما در انسان­شناسی به این نکته می رسیم که تکالیف دینی، لطف الهی است به انسان. مثلا اگر نامزد کسی اجازه بدهد که با او باشد، او این را یک فرصت مهم تلقی کرده و تشکر می‌کند و خوشحال است از این که می تواند با نامزدش خلوتی داشته باشد. اسلام خواهی صرف کافی نیست، اعتقادات باید به دل و قلب بنشیند در کشورهای متعددی انقلاب اسلامی شده است، اما انقلاب مردم مصادره شده؛ مثل الجزایر و مصر و سایر کشورها. چرا در این کشورها وقتی انقلاب می شود و مردمش آن همه کشته می دهند، انقلاب آنها مصادره می شود؟ علتش نبود کار فرهنگی ریشه ای است که مبنایش همین بحث «شهودی شدن اعتقادات» است. وقتی چنین شد، مردم به گونه ای بیدار می شوند که می توانند تا آخر کار، مسیر انقلاب را طی کنند. اما مردمی که آگاهی، آرمان و خود شناسی ندارند و با اهداف غایی انقلاب اسلامی آشنا نیستند، صرف این که بگویند ما اسلام را می خواهیم، کافی نیست؛ آنها حتی اگر انقلاب کنند، کارشان به نتیجه نمی رسد. ما در الجزایر دیدیم که مردم انقلاب اسلامی کردند و یک میلیون کشته دادند، اما بعدا حکومتشان  سوسیالیستی شد و کشور به دست بی­دین ها افتاد. در ایران هم در ۱۵ خرداد سال 42 امام ره قیام می کند. اما چون مردم آمادگی کافی نداشتند، قیامشان به نتیجه نرسید. مردمی که با این قیام سنخیت داشتند، عده کمی بودند؛ یعنی از جمعیت  25 میلیون نفری آن زمان، فقط حدود 10 ـ 15 هزار نفر از مردم ری، ورامین و تهران بودند که پای کار امام ایستادند. دیدیم که با این جمعیت کم، کار انقلاب نتیجه نداد و بعداز این قیام، امام تبعید شد. کسانی هم که قیام کرده بودند، مجروح یا کشته یا زندانی یا فراری شدند. تا مدت ۱۵ سال بعد از آن، روحانیت معظم زحمت کشید و فعالیت کرد، تا سال 57 که مردم آمادگی ذهنی پیدا کردند و دلها آمادگی لازم را پیدا کرد، انقلاب پیروز شد.  اگر«اطلاعات» تبدیل به «دارایی» نشود، سازندگی ندارد خیلی از فعالیت های فرهنگی آب و رنگ مذهبی دارد؛ اما چیزی به اسم «دارایی» به افراد اضافه نمی شود. «دانایی» و سطح اطلاعاتی مخاطبان را بالا می برند؛ اما باید بدانیم که «بالا رفتن سطح اطلاعات» حل کننده مشکلات فرهنگی نیست. زیرا تا وقتی که اطلاعات، تبدیل به دارایی نشود و منجر به قدرت نشود؛ تولید شادی، آرامش و نورانیت نمی کند و آمار ناهنجاری هایمان پایین نمی آید. برای همین است که بیشترین ناهنجاری هایمان در تحصیل کرده ها و افراد دانای ما است. چه داناهای دانشگاهی، چه داناهای حوزوی و چه داناهای رشته های دیگر. برخی فکر می کنند اگر جوانان را مثلا به اردوی مشهد ببرند و هزینه های زیادی بکنندکه مثلا سر و شکل و ظاهر آنان را عوض کنند، یا حال معنوی موقتی به آنها بدهندکه یک گوشه بنشینند وگریه کنند، کار فرهنگی بزرگی کرده اند. من در این اردوهای دانشجویی، چند بار دیده ام که مثلا در حج عمره دانشجوها را میاورند و این خانمها حتی در مکه و مدینه هم آرایش می کردند و حجاب اسلامی را هم رعایت نمی کردند. بعد از این که اعمال و مناسک حج تمام می شد، از احرام خارج می شدند و می آمدند در هتل و با همان لباسها و همان بزک و آرایش قبل و همان خرید و چیزهای دیگر. بعد هم که سوار هواپیما می شدند و آمدند ایران؛ اما انگار هیچ اتفاقی نیفتاده بود. یک حال معنوی موقتی بود و یک اشکی و گریه ای و بعد همه چیز تمام می شد. باز همان آش و همان کاسه و سبک زندگی، همان سبک زندگی قبل از حج بود. این که مقام معظم رهبری دست گذاشته روی سبک زندگی، معنایش این است که باید سبک زندگی موجود، عوض بشود. شخص حج وکربلا و سوریه می رود و میاید. روزه می گیرد و ماه مبارک را می گذراند. این رحم زمانی قدرتمند ماه رمضان و شب قدر رد می شود؛ عرفه هم رد می شود؛ اما هیچ تغییری در سبک زندگی خیلی از  افراد اتفاق نمی افتد. می بینیم که همان آدم، با همان سبک زندگی و با همان ناراحتیها، غصه ها، نگرانی ها، افسردگی ها، ذلیل و خوار بودن ها سر جای خودش هست. من حتی الان با این که ۳۰ سال است در حوزه هستم، وقتی که به طلبه های عزیز یک برنامه می دهم، می گویند ما طلبه ایم و خودمان برنامه فرهنگی و مذهبی داریم. می گویم نه؛ این ها که شما دارید، برنامه فرهنگی و مذهبی نیست. «صرف و نحو و اصول و فقه و معانی بیان و منطق و فلسفه خواندن»، غیر از حرکت به سمت شادی و آرامش و نورانیت است؛ غیر از حرکت به سوی دارا شدن است؛ غیر از سمت خداست. آدم ممکن است مسیر علمی و طلبگی را طی کند، اما حرکتش به سمت خدا نباشد؛ یعنی ممکن است روز به روز که «داناتر» می شود، از خدا دورتر هم بشود. باید افراد را از درون برانگیزیم، فشار و اجبار لازم نیست در فعالیت های فرهنگی، به افراد از بیرون فشار آوردن و اجبار کردن فایده ای ندارد، بلکه باید انگیزه های درونی و دلهای آنان را بیدار نمود. زیرا موجود متحرک و زنده باید یک انگیزه درونی داشته باشد تا خودش بتواند خود را تأمین کند و تا آخر کار، پیش ببرد. در بسیاری از فعالیت های مراکز فرهنگی، مربی‌ها افراد را از بیرون می‌کشانند و از بیرون به آنان فشار می آورند؛ اما «اثاره» نمی‌کنند. «کشاندن» که یک عمل نادرست است، یعنی مخاطب را به اجبار به کار فرهنگی و دینی واداریم؛ اما «اثاره» یعنی مخاطب را به «ذوق و شوق» درآوردن، فعال کردن درون و از قدرت درونی آنها استفاده کردن. برخی فعالان فرهنگی می­ گویند من باید به زور افراد را دور هم جمع کنم تا به آنها دین یاد بدهم؛ به زور باید حجابشان را رعایت کنند؛ به زور باید نمازشان را بخوانند؛ همه­ کارهایشان به زور است. ولی شیوه پیغمبر این گونه نیست. روش حضرت «اثاره» است. پیغمبر معجزه ­اش این است که در کمترین زمان، یک امت را می­سازد. کسانی که به قول علی (علیه السلام) بدترین غذاها و خشن­ترین اخلاق را داشتند، در یک زمان کوتاه به انسان های شهادت­طلب، عاشق خدا و قدرتمند تبدیل شدندکه نورآنان تا به امروز هم ادامه دارد. همه انبیاء از «انرژی درونی» افراد استفاده می‌کردند و کمک هایی که از بیرون به آنها می شد، اندک بود. یک مادر یا یک پدر وقتی می بیند فرزندش توان ایستادن روی پای خود و دویدن را  ندارد، با صبر و حوصله، شرایط را فراهم می کند تا کودک بتواند روی پای خودش بایستد. اما بعد از آن، دیگر کاری با او ندارد. چون دیگر می تواند روی پای خودش بایستد و حرکت کند. همین الگو باید در یک برنامه فرهنگی دقیق علمی و محکم گنجانده شود. این الگو مبتنی بر آموزه های قرآن و معصومین است و منجر به بیداری فطرت و انگیزه های درونی انسان ها خواهد شد و بیشترین تأثیرگذاری را خواهد داشت. یک الگوی فرهنگی‌ دقیق و محکم آن است که مبتنی بر همین تعالیم الهی باشد. این الگو در واقع روش انبیاء است؛ روش انبیاء این بود که از دارایی‌های شخصی افراد، برای هدایت آنان استفاده می‌کردند. یعنی از درون افراد برای رساندن آنها به هدف، بهره می­ گرفتند. در کار فرهنگی وقتی بی­موقع سراغ مردم بروید و به خیلی از کارها وادارشان کنید، بدون این که محتوای مورد تبلیغ، درونی شده باشد و به پختگی و بلوغ برسد، نتیجه ی مطلوب، حاصل نخواهد شد. یعنی وقتی اتفاقی در حالت درونی مخاطب نیفتد و فطرتش فعال نشود و برایش به صورت فطری جا نیندازی که باید در رفتارش تغییری ایجاد کند، هر چقدر از بیرون دستور بدهی فایده ای ندارد. انسان فقط با خدا معنا می گیرد در بین همه موجودات، فقط انسان است که می تواند موجودی کامل و عاشق باشد و معشوقش هم خدا است. وقتی انسان معشوق حقیقی خود را شناخت و بخش «فوق عقلانی» اش فعال شد و از شناخت خودش به الله رسید، خود به خود، صفات معشوق را نیز «شهود» می کند و پی می برد به این که  اللهِ مطلقِ بی نهایت، «سبحان» هم هست. «سبحان» یعنی خداوند از هر گونه ضعف، نقص، اشتباه، جهل، کوتاهی و قصور مبرا است.  چنین انسانی وقتی در نمازش سبحان الله می گوید، درک و لذتی از نمازش می برد که دیگران از آن محروم هستند. با فعال شدن بخش «فوق عقلانی»، خودِ انسان «الحمدلله» را درک می کند و می فهمد که هر کمالی از آنِ خدا است. کسی که الحمدلله را شهود کند، حسود نمی شود. با فعال شدن بخش «فوق عقلانی»، ما می توانیم همه ی اسماء و صفات الهی از جمله صفات «رحمان»، «رحیم»، «حیّ»، «عطوف»، «رئوف»، «علیم» و... را درک کنیم. وقتی که ما همه ی اینها را از خدا بگیریم، می بینیم که در وجود ما مهربانی هست، اکرام هست، عفو و گذشت و....هست. هر چیزی را نگاه کنید، پر از اسم است. علی علیه السلام می فرماید: «وَ بِاَسمائِکَ الَّتی مَلَئَت اَرکانَ کُلِّ شَیء = و قسم به اسم هایت که ارکان هر چیزی را پر نموده است». از اتم یک مولکول، می شود ده ها اسم از الله استخراج کرد. «دل یا قلب» از ذهن لطیف تر است آیت الله صمدی آملی نیز دراین خصوص می گوید: راه فکر و ذهن خیلی طولانی است؛ اما راه «دل و قلب» نزدیک است. از راه دل و قلب زودتر می شود به خدا رسید تا از راه فکر و ذهن. دل خیلی رقیق است؛ اما فکر و ذهن خیلی لطیف و رقیق نیست. فکر و ذهن اگر از کسی بدی ببیند، زود برمی گردد و باز هم با او همراه می شود و او را می پذیرد؛ اما دل همینکه از کسی بدی ببیند، به این سادگی ها با او صاف نمی شود. راه دل هم نزدیک است و هم رقیق و دقیق که اندک چیزی که می بیند، حق می رود. خدا در فکر شریک برمی دارد؛ اما در دل شریک برنمی دارد. برای همین است که فرمودند: القلب حرم الله و لا تسکن غیره= دل حرم خداست؛ غیر او را در حرم مسکن ندهید». اما نفرمودند که «الفکر حرم الله=فکر و ذهن حرم خداست»؛ تا به محض این که غیر خدا وارد فکر و ذهن شد، خدا از فکر برود. انسان می تواند در مرحله ی فکر، هم با خدا باشد و هم با غیر خدا. اما در دل نمی شود که هم با خدا باشی و هم با غیر خدا. برای همین بود که خداوند فرمود: «مَا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ= خدا در وجود کسی دو دل قرار نداده است». این یعنی نمی شود کسی در دلش، هم با خدا باشد و هم با غیر خدا. کسی نمی تواند به دلش بگوید هم خدا راداشته باش و هم دشمن خدا را. خدا می فرماید اگر دلت را به ما دادی نمی توانی غیر خدا را هم در آن جای دهی. یعنی به محض این که غیر خدا را وارد دلت کردی، دیگر جای خدا در آن نیست. برای همین است که فرمودند: «اهل دل شدن، به ظاهر کار ساده ای است؛ اما در حقیقت خون دل خوردن دارد». یعنی باید چنان بیدار باشد و بر ورودی دل بنشیند و کشیک بکشد تا مبادا غیر خدا وارد آن شود. چون اگر غیر خدا وارد دل شود، خدا فورا از دل می رود و به این سادگی ها بر نمی گردد. فرمودند که خدا دراین مرحلی خیلی ناز دارد. یعنی باید آن قدر نازش را بکشی و با اعمال و اذکار فراوان، او را دوباره به دل بیاوری. چه بسا افراد مومنی که صد بار غیر خدارا به دل راه داده اند و باز توبه کرده و خدا را به دل دعوت کرده اند. اما جالب این است که خدا می فرماید: صد بار اگر توبه شکستی باز آ. صد بار هم مرا از دلت بیرون کنی و باز دعوتم کنی، باز هم می آیم. ایمان به دل و قلب است و نه به ذهن و فکر ایمان یعنی «دل و قلب» انسان باور کند که به پیامبران الهی وحی شده است. یعنی اینکه دل انسان آرامش داشته باشد که خدا هست؛ وحی هست؛ قرآن کتاب آسمانی هست. پیامبر و ائمه را قبول کنند. به این می گویند «ایمان». اینکه دل من، و نه عقل و ذهن من، بپذیرد، می گویند «ایمان». یعنی تا انسان با «دل و قلب» اینها را باور نکند، مومن نیست.