اساساً بدگویی‌ها، تهمت‌ها، فشارها، ‌جسارت‌ها و بی‌ادبی‌ها معمولاً این‌طور است كه به فطرت تعلق نمی‌گیرد، بلكه به طبیعت تعلق می‌گیرد. ما در زندگی اهل بیت علیهم‌السلام هم زیاد داشتیم كه جسارت‌های زیادی به آن‌ها می‌كردند و این‌ها یا با سكوت یا تغافل و تجاهل، از مسئله عبور می‌كردند. گاهی می‌شد كه بعضی از افراد فحش‌های بسیار تند و ركیك به حضرت می‌دادند و حضرت جواب می‌داد: برو كه دیگر نبینمت. نهایت حرفی كه می‌زدند این بود و خود حضرت هم دارند «رب كلام جوابه السكوت= بسیاری از كلمات و چیزهایی كه انسان می‌شنود، جوابش سكوت است». این فرهنگ طبیعت است كه می‌گوید اگر هركس یک حرفی بزند، جوابش هم حرف است. حرف جواب حرف است. اما در فرهنگ فطرت، یعنی در فرهنگ انسانیت این‌طوری نیست كه حرف جواب حرف باشد واگر کسی یكی بگوید 10 تا بشنود. البته گاهی اگر انسان بنابر مصالحی لازم باشد که جواب بدهد، باید مثل خودش جواب دهد بیشتر نه. در قرآن این قاعده زیاد تكرار شده است. قرآن می‌فرماید: مواظب باشید وقتی می‌خواهید جواب ظلم دیگران را بدهید و یا انتقام بگیرید، از حد تجاوز نكنید. حدود باید رعایت شود، اساساً حدود برای تربیت ما گذاشته شده است كه با این حدود، ما تربیت شویم. بردباری و حلم با به کار بردن عفو و بخشش در قسمت دوم می‌فرماید: «وَ مَنْ شَتَمَكَ فَقُلْ إِنْ كُنْتَ صَادِقاً فِیمَا تَقُولُ فَأَسْأَلُ اَللَّهَ أَنْ یَغْفِرَ لِی وَ إِنْ كُنْتَ كَاذِباً فِیمَا تَقُولُ فَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ یَغْفِرَ لَكَ = اگر كسی به تو فحش داد و ناسزا گفت، جواب این است كه به او بگویی اگر آن‌چه كه تو به من می‌گویی راست باشد، من از خدا می‌خواهم كه مرا ببخشد؛ اما اگر دروغ باشد من از خدا می‌خواهم كه تو را ببخشد.» این می‌شود «حلم». نمونه خوب آن در شخصیت بسیار برجسته‌ای مثل مالک ‌اشتر سردار لشگر امیرالمؤمنین علیه السلام است. وقتی مالك در مسیری که می رفته به او جسارت می‌كنند، هیچ نمی‌گوید و می رود. هنگامی که شخص مالك را می‌شناسد، می‌ترسد و دنبال مالک راه می افتد و او را در حال نماز خواندن می یابد. به دست و پای مالک می‌افتد و عذرخواهی می کند. مالك می‌گوید من آمده‌ام از خدا بخواهم از گناه تو بگذرد. این روحیه یك انسان فطرت‌گرا است. حلم در فرهنگ فطرت در فرهنگ فطرت، كینه، عقده، قهر کردن، كوتاه نیامدن، نداشتن روحیه معذرت خواهی، لبخند نزدن، جبران نكردن وجود ندارد. این ها در فرهنگ طبیعت و حیوانیت است. زیرا فطرت، انتساب خود را به خداوند تبارک و تعالی می داند و هرگز در برابر فحاشی و جسارت و بی‌ادبی و یا علی الظاهر تحقیرهایی كه نسبت به او صورت می‌گیرد، خود را كوچك نمی‌بیند كه احساس حقارت بکند. بخش عظیمی از مشکلات روانی افراد، عقده هایی است كه در اجتماع می‌گیرند. آن‌جایی انسان عقده می‌كند و كینه به دل می‌گیرد و نمی‌تواند از طرف مقابل بگذرد كه خودش را له شده می‌بیند، به خودش می‌گوید من خیلی در این برخورد له شدم و شخصیت من لگدمال شد. این حس به این خاطر است كه خودش را نمی‌شناسد و با ناخود انس گرفته‌است، در صورتی که خود اصلی، همان فطرت است که انتساب به الله دارد. از مهرت ای خورشید جان / چون ذره‌ام هر سو روان / مجذوب حسن دیگران / ای ماه خوبان نیستم من اگر واقعاً ایمان به «لااله الا الله» بیاورم، به قدری بزرگ می شوم كه فقط خدا لیاقت مرا دارد و نه كسی دیگر و چیز دیگر. خداوند تبارک و تعالی در حدیث قدسی می‌فرماید: لَا یَسَعُنِی أرْضِی وَلا سَمائِی وَلکِن یَسَعُنِی قَلْبُ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنِ = زمین و آسمان من گنجایش مرا ندارند، ولی قلب بنده مؤمن من گنجایش مرا دارد.» نیازی نیست که ما سید هاشم حداد باشیم و به این تفکیک برسیم تا متوجه شویم که ما یک خودی داریم که نورانی و عالی است و خودِ دیگری داریم که تاریک است. همین که آن را بفهمیم و ایمان بیاوریم کافی است. فطرت قوی انسان را از خودگم گشتگی نجات می دهد  وقتی شخصیت من یك شخصیت الهی است و عزت من از خدا گرفته شده، پس من عزیزم، چون خدا عزیز است. من نفخه ی او هستم. حال هر كسی به من فحش بدهد، جسارت كند، بی‌ادبی كند، كوچك نمی‌شوم. اگر خودم را بشناسم عقده نمی‌كنم. وقتی انسان دچار خودگمگشتگی و خودفراموشی می‌شود و خود حقیقی خود را از دست می‌دهد، با خود طبیعی می‌خواهد در این جامعه زندگی كند، سر هر چیز تشنج ایجاد می کند. هر چیزی او را می‌تواند زمین بزند. مانند شیشه‌ای كه روی سنگلاخ ‌می‌غلطد، هر ضربه‌ای می‌تواند او را بشكند و از بین ببرد. چون خود را به مكان و وادی امن نیاورده. مثلاً شخص به خاطر كنكور خودكشی می‌کند. وقتی فطرت قوی می‌شود انسان آن‌قدر عزیز است كه اگر كسی او را تحویل نگرفت، انسان كوچك نمی‌شود. بنابراین، به این فرمایش حضرت علی علیه‌السلام بیشتر پی می‌بریم:« إِلَهِی كَفَى لِی عِزّاً أَنْ أَكُونَ لَكَ عَبْداً = برایم همین عزت بس كه بندة تو هستم» «وَ كَفَى بِی فَخْراً أَنْ تَكُونَ لِی رَبّاً = این افتخار برای من کافی است كه تو پروردگار من هستی.» حالا فلان کس تحویلت نگرفت، مهم نیست. مهم این است که خدا تحویلت بگیرد. خداوند در حدیث قدسی می‌فرماید: « هروقت فهمیدید من مُردَم، ناراحت شوید» من كه نمرده ام، من هستم. به قول یكی از بزرگان می‌فرمود: این اسم «هو الحی القیوم» یك مژده است،. یعنی این محبوب تو، حی و قیوم است، هم زنده است و هم پایدار و هرگز به او آسیبی نمی‌رسد. دیگر خوشحال باشیم كه محبوب ما با تمام كمالاتش بطور همیشگی هست. این‌ها چیزهایی است كه فقط فطرت آن را می فهمد و از آن‌ لذت می برد. طبیعت اصلاً نه تنها آن را نمی فهمد، بلكه وقتی اسم آن هم می‌آید متنفر می‌شود. انسان اگر عندالهی شد، دیگر از زمان و مكان نجات پیدا كرده است. هم از آینده نجات پیدا می‌كند یعنی از حمله‌های مقابل شیطان، و هم از گذشته نجات پیدا می کند؛ چون حزب‌الهی شده است. وقتی حزب الهی شد، عند الهی است. قلب چنین کسی به وادی امن می رود. وقتی رفتی در وادی امن، آن می شود که حافظ گفت: « نگار می فروشم عشوه‌ای داد/ که ایمن گشتم از مکر زمانه». یعنی با یك جلوه ی خدا، انسان دیگر ایمن می‌شود و دیگر هیچ‌كس نمی‌تواند او را بترساند و تحقیر كند. فطرت گرا، تحقیرپذیر نیست شخصیت کسی که فطرت گرا است تحقیرپذیر نیست. هر بلایی سر او بیاوری تكه‌تكه‌اش هم كه بكنی در اوج عزت است. این را طبیعت‌گرا هم می‌فهمد. می‌فهمد كه این عظمت دارد و آن خوار است و كوچك است. معاویه وقتی از علی علیه‌السلام گزارش می‌دهد، می‌فهمد كه خودش پست است و علی خیلی بزرگ است. طلحه و زبیر وقتی با علی علیه‌السلام درگیر می‌شوند، می‌فهمند كه علی علیه‌السلام خیلی اوج دارد و آن‌ها پست هستند. اتفاقاً یكی از نقاط مهم حسادت و كینه كه در بین افراد به‌وجود می‌آید این‌جاست. در حسادت است که شخص در مقابل افراد بزرگ، احساس كوچكی می‌كند. آن لحظه ای که حسادت به سراغتان آمد و رابطه شما با یک نفر درحال خراب شدن است، مطمئن باشید خود حقیقی تان را از دست داده اید. برای این که این کنار برود، زود یادتان بیفتد که: «انا لله و انا الیه راجعون». در مصائب هم مؤمن برای همین قاطی نمی‌كند. «الذین اذا اصابتهم مصیبه قالو انا لله و انا الیه راجعون= مومنان کسانی هستند که وقتی با مصیبتی برخورد کنند می گویند ما از خداییم و به سوی او باز می گردیم». مومن محکم است و مصیبت نمی تواند به او صدمه بزند. نمی تواند خود حقیقی اش را از او بكند و یك خود قلابی جای آن بنشاند. هرگاه سایه شوم حسادت كه عذاب‌های عظیمی در آخرت دارد، سراغمان آمد، باید حواسمان باشد كه بین خود و ناخودمان اشتباه شده است. زود برگردیم و با دو ركعت نماز در اوج عزت بنشینیم. تو وقتی می‌توانی دو ركعت نماز بخوانی و بنشینی پیش خدا، تو وقتی می‌توانی با خدا و قرآن رفیق باشی، پس چیزی كم نداری كه یك دفعه دچار حسادت شوی. این قدرت به‌وجود نمی‌آید، مگر این‌كه انسان خود حقیقی‌اش را پیدا كند. وقتی انسان این گونه قدرت پیدا می کند، به فرمایش امام صادق علیه السلام عمل می کند که هر وقت کسی به او فحش می دهد می‌گوید: اگر حق با تو است، خدا من را ببخشد، اگر حق با من است، خدا تو را ببخشد. من وقتی با خدا هستم، همه چیز دارم، «چون که صد آمد نود هم پیش ماست». اگر کسی به من فحش داد من عقده نمی کنم که بخواهم با یک فحش متقابل، آتش دلم را خاموش کنم. برای همین بزرگان راحت می توانند عفو کنند و دشمنان خود را ببخشند. برای همین داشتن روحیه ی گذشت است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وقتی وارد مکه می شوند، یکی از سربازهایش داد می زند امروز روز انتقام است، حضرت فرمود نه. «الیوم، یوم المرحمه= امروز روز رحمت است. » گاهی اتفاقی می‌افتد که تفکیک خود حقیقی و طبیعی سخت می‌شود انسان همیشه باید فکر و اندیشه کند. زیرا گاهی حوادثی اتفاق می‌افتد که باعث می‌شوند، «دو خودِ فطری و طبیعی» با هم مخلوط شده و تفکیک شان سخت شود. در این لحظه نباید تصمیمی گرفت و عصبانی شد. وقتی دشمن به صورت علی علیه السلام آب دهان می اندازد، حضرت بلند می شود و از کشتن او صرف نظر می کند و بعد از اینکه خشمش فرو می‌نشیند، بر می‌گردد و دشمن را می‌کشد. با خشم این کار را نمی‌کند، چون خدا می‌خواهد که سرش بریده شود، پس به خاطر خدا سر او را می‌برد. این که علی علیه السلام بلند می‌شود، یعنی انسان احتیاج به اندیشه و فکر دارد. انسان باید مواظب باشد. زیرا بعضی افراد گاهی در حوادثی، این دوتا خود را باهم قاطی می‌کنند. در آن لحظه تصمیم نگیر و عصبانی نشو. زود فکر کن و یک جابه جایی انجام بده و فقط با یاد خدا این دو را تفکیک کن و سرجای خود بنشان. با دو رکعت نماز، روزه، مسجد، زیارتگاه، یک دور تسبیح، نگاه به عکس یکی از اولیاء یا یک آدم پیروز میدان، قوی و قهرمان، دوباره قدرت بگیر. با نگاه کردن به عکس یک قهرمان از او مردانگی و قدرت یاد می گیری، نه عکس های آدم های ضعیف که همه شکست خورده ی طبیعت هستند. تا به این ها نگاه کنیم، ضعیف می شویم و هیچ قدرتی در ما ایجاد نمی کنند. قدرت بدنی جزء كمالات گیاهی است. حتی كمال حیوانی هم نیست، كمال گیاهی و خیلی كوچك است و  نمی‌تواند به فطرت، قدرت بدهد. حلم در روابط الهی در معرفت نفس گفتیم که انسان مساوی با معشوقش است. انسان مساوی با اندیشه‌اش است. بحث حلم در روابط شخصی است. در روابط الهی این‌گونه نیست. شهید مطهری درمورد یكی از بزرگان نقل می کند: به او گفتیم که آقا ما غیبت شما را كردیم. او گفت: اگر به من از جهت روحانیتم غیبت كردید که وای به حال شما. اما اگر به جهت خودم غیبتم را کردید، حلال. البته اگر كسی تكبر دارد، باید پوزه‌اش را به خاك مالید و كوتاه نیامد. تشخیص هم خیلی راحت است. یک موقع است که اگر کوتاه نیایی، خیلی چیزهای دیگر بهم می ریزد، پس باید کوتاه نیایی. باید خون بدهی. ضرورت خون دادن در جبهه ی فطرت برای این است که ابهتِ جبهه ی طبیعت بریزد. باید بایستی و سیلی بخوری. تو را به خاک و خون بکشانند و لهت کنند تا عظمت طبیعت ریخته شود. یک جایی باید بایستی و بخوری، اما جای دیگری اگر بایستی و بخوری اساس به هم می خورد، پس باید تقیه کنی. باید سکوت کنی و عقب بکشی. باید بیایی و تجدید قوا کنی. جواب بدی را با بدی نده در مورد سوم هم حضرت در حدیث «عنوان بصری» فرمود: «وَ مَنْ وَعَدَكَ بِالْخَنَا فَعِدْهُ بِالنَّصِیحَةِ وَ اَلرِّعَاءِ اَلْخَبَرَ= اگر کسی تو را تهدید به فحش کرد، تو به او وعده خیرخواهی و رعایت بده.» اگر گفت: فحشت می‌دهم. بگو: نه، ما تو را دوست داریم، رعایتت را می‌کنیم. بزرگان هم این گونه بودند. وقتی یک نفر با آن ها این گونه برخورد می‌کرد، اساساً موضوع را عوض می‌کردند. طرف به پدر و مادر امام حسن مجتبی علیه‌السلام فحش داد. حضرت می‌گوید: چرا عصبانی هستی؟ تشنه هستی، سیرابت کنم. گرسنه هستی سیرت کنیم. مرکب نداری به تو بدهیم. خانه نداری جا به تو بدهیم. چه می‌خواهی؟ آن شخص گفت: این حسن! تو منفورترین آدم ها در نزد من بودی، اما الان محبوب ترین افراد در نزدم هستی. باید در زندگی تمرین کنیم. از خانه هم باید شروع کنیم، چون تمرین های ضعیف از خانه شروع می شود، زنت و بچه ات برایت محبوب هستند. از محبوب هایت شروع کن، که وقتی به تو جسارت و بی‌ادبی می‌کنند و حریمت را می‌شکنند، ببین می‌توانی جور دیگری جواب بدهی یا نه؟ این تمرین می‌خواهد، این یکی از تمرین های قشنگ است. برای جوان، میدان «مبارزه بین فطرت و طبیعت» بهترین هیجان و لذت است بعضی می‌پرسند، آیا اسلام برای جوان­ها هیجان قرار داده است؟ اسلام هیجان جوانی را چگونه می‌تواند ارضاء كند؟ آیا برای جوان‌ها میادینی قرار داده است که از آن لذت ببرند؟ می گوییم بله. یکی از این میادین زیبا، میدان مبارزه بین فطرت و طبیعت است و انسان به این میدان مبارزه خیلی احتیاج دارد. علت این که خیلی ها به مبارزات موهوم پناه می برند، مثلاً مسابقات ورزشی، یک مبارزه موهوم اند. مبارزه حقیقی نیست. یکی از قشنگ ترین مبارزات جوان این است که از آن مبارزه موهوم دست بردارد، بیاید در درون خودش. اینجا خیلی صحنه تماشایی است. بهترین نمونه، پیغمبرصلی‌الله‌علیه‌وآله چه‌قدر قشنگ با جوان‌ها ارتباط برقرار می‌كند. امام امت را ببینید. جبهه یك میدان واقعی بود. امام این میدان واقعی مبارزه را ایجاد کرده بود. هیجان یك جوان را اسلام این‌گونه ارضاء می‌كند. خیلی میدان بزرگی است. در دنیا سابقه ندارد كه این حجم از جوان‌ها میادین حقیقی پیدا كنند. آن‌هایی كه شعار جوان جوان سر می‌دهند، چه‌كاری برای جوان‌ها كرده اند؟ جوان‌ها را از مبارزات حقیقی محروم کردند و در مبارزات قلابی گذاشتند. در لباس، مُد، مو و مسابقه ورزشی و... جوان­های ما را از خودشان گرفتند. امام كسی بود كه خود حقیقی جوان‌ها را به خودشان داد. آنها را درست با بلندای ابدیت دید و با بلندای ابدیت با آن‌ها رفتار كرد. به دنیای آن‌ها نشاط ابدی داد. 13 – 14 ساله است، اما آنقدر بزرگ است که دارد با امپریالیسم مبارزه می‌كند. مبارزه‌ای جدی، حقیقتاً با آمریكا درگیر است. جوانها با صدام، شوروی سابق، آلمان، انگلیس درگیر بودند. یک جوان می­ بینی دارد مبارزه حقیقی می کند و در همین مسیر، نیرو، حس جوانی­ اش، حس ماجراجویی و جهادش اشباع و ارضاء می­ شود. برای همین پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «جهاد، تفریح امت من است». این یک مبارزه حقیقی است و از این قشنگ‌تر مبارزه ­ای است که در درون، بین خود و ناخودت داری. آدم باید خیلی بی‌عرضه و ضعیف باشد كه این میدان عظیم را از دست بدهد و دلش را مثلاً پای تلویزیون نشستن خوش كند که چه كسی گل زد چه کسی گل نزد؟ عشق ­های الکی. رهبر معظم انقلاب به عنوان رهبر فطرت­گراها دقیق می‌گویند: «اگر قرار باشد شور جوانی جایی تخلیه شود، كجا بهتر از بسیج؟ كدام میدان سالم‌تر و پاك‌تر از بسیج؟» چرا؟ چون وقتی جوان وارد بسیج می‌شود، میدان حقیقی پیدا می‌كند، میدان قلابی و سركاری نیست. بسیج، هم باب جهاد اكبر را و هم باب جهاد اصغر را باز می‌كند. آن موقع یك بسیجی 13 _ 14 ساله، خودش را واقعاً با آمریكا و ابرقدرت­ها طرف می‌دانست. در پایگاه‌های بسیج می‌دیدیم، شب‌های دوشنبه و پنج‌شنبه سحری آماده می کردند که روزه بگیرند، نماز شب داشتند، مبارزه ­ی حقیقی و جدی با شیطان بود. این یك مبارزه ­ی شیرین است، مبارزه ­ای است که اسلام به این قشنگی در مقابل ما قرار داده است. جوان‌هایی كه اسلام دارند، همیشه شادترین، با نشاط‌ترین و قوی­ترین جوان­ها هستند. اما به محض این‌كه آب را گل­ آلود کنیم، جوان خود را از ناخود تشخیص نخواهد داد و گم خواهد کرد و به مبارزه می­ رود. باید یک جا ارضاء شود. مثلاً می­ نشیند پای شطرنج، حریف را مات می‌کند و پا می­ شود سه متر بالا می پرد، گل گردنش می­ اندازند و... نه که این­ها بد باشد، ازنظر یک کمال گیاهی که قدرت داشته و یک گل زده کار قشنگی است، ولی قلابی است. برای همین طرفداران یک تیم حماقت می­ کنند و بعدش نسبت به یکدیگر کینه به دل می­ گیرند، روحشان را آلوده می­ کنند، اجتماع را فاسد می ­کنند، خودشان هم فاسد می­ شوند. اگر جگر داری وارد مبارزه حقیقی شو. یک مبارزه ­ای که مابه ­ازای ابدی دارد. اگر قرار است مبارزه­ ای هم بشود، جوان باید بداند که بعد 5 سال، 3 سال، 10 سال مبارزه یک ما­به ­ازای ابدی دارد. مثلاً توانسته 5 میلیارد سال آتش آخرت را خاموش کند. توانسته 4 میلیارد سال صراط را طی كند. صراطی كه 3 هزار سال راه است، بگوید من حداقل با 5 سال، 10 سال مبارزه از این 3 هزار سال راه 1 هزار سالش را رفته‌ام. 2 هزار سالش را رفته‌ام. تمامش را رفته‌ام. این مبارزه حقیقی است. تمرین حلم را باید از خانواده شروع کرد تمرین‌هایی كه عرض می‌کنم از خانه شروع کنید، با خانم، با بچه، بخصوص بخصوص با والدین. ببین بابا وقتی عصبانی می ­شود و چهارتا حرف درشت به تو می­ زند می­ توانی بروی او را ببوسی یا نه؟ به او بخندی یا نه؟ می ­توانی همان لحظه بروی رو کت و کول مادرت و با او شوخی کنی؟ وقتی دارد با تو شدیدترین تندی­ها را می کند. عرضه داری او را بخندانی؟ تمرین حلم را همان‌طور كه حضرت فرمودند، از خانه شروع كنیم با عزیزترین كسانمان. بعد از آن کم کم سراغ غریبه‌ها و بعد سراغ كسانی که با ما بد هستند، برویم. می­ دانیم دشمن هستند. ببینیم چگونه می­ توانیم با آن­ها تا کنیم؟ وقتی می ­دانیم کسی سال­ها سابقه­ ی غیبت کردن و تهمت زدن پشت­سر ما را دارد، باید ببینیم که آیا می­ توانیم او را بپذیریم و آغوش مان را باز کنیم و با او رفیق شویم؟ اهل بیت علیهم‌السلام چه شكارچی‌های خوبی بودند، داستان زندگی­ شان را بخوانید و ببینید که چه كسانی را شكار كردند. شکارچی­های قوی. استاد خوابیده در خانه‌اش، دزد می‌آید دزدی می‌كند می‌بیند چیزی نیست، بعد همین‌طور كه داشته دست می‌زده، یک قرآن پیدا می­کند، باز می­کند و می­بیند قرآن است، می‌خواسته برود كه استاد پایش را می‌گیرد و می‌گوید شما كه به این خوبی قرآن را ماچ می‌كنی، كجا می‌روی؟ بیا بنشین. باهم رفیق می‌شوند و دزد می‌شود شاگردش، شكارچی این‌گونه است. نمونه ای از حلم پیرمرد رئیس قبیله در چادرش نشسته، منتظر پسرش است، می بیند پسرش نیامد. پسری زیبا، نازنین، باوقار. دو نفر می آیند و می‌گویند ما غریبه هستیم، گرسنه و تشنه و خسته که به شما پناه آورده ایم. اجازه بدهید مدتی را اینجا استراحت کنیم. پیرمرد می بیند، زین اسب پسرش با آن‌هاست، چیزی نمی­ گوید. وقتی صحبت می­ کنند متوجه می­ شود كه پسرش را كشته‌اند و وسایلش را برداشته­ اند. شوخی نیست. دو دزد کافر هستند و پیرمرد مسلمان است. از آن‌ها پذیرایی می‌كند. دزدها می‌فهمند که این پدر آن پسری است که اینها کشته‌اند و رئیس قبیله است. الان هم در محاصره قبیله و در چادر رئیس قبیله نشسته ­اند، کجا می‌توانند فرار کنند؟ پیرمرد می‌گوید، شما میهمان من هستید، اسلام ما دستور داده كه از میهمان پذیرایی كنیم. اكرام شما بر من واجب است. دزدها می‌گویند اسلام شما چه‌قدر قشنگ است و مسلمان شدند. با حلم رئیس قبیله دو نفر احیاء شدند. فطرت انسان هوشیار است. فطرت، انسان را به بلندای ابدیت دوست دارد. چون خودش هم به خدا وصل است. هیچ وقت عقده نمی‌کند و آسیب هم نمی‌بیند. اگر می­توانی با گذشتن از طبیعت یک نفر، فطرتش را زنده کنی، حتماً این کار را انجام بده. این را بدان هر کسی را که احیاء کنی و هر فطرتی را كه هوشیار و زنده کنی او شأن خودت می­ شود. دیگر از این به بعد او هركار خیری انجام بدهد، در نامه­ی اعمال تو هم می‌نویسند. فطرت همیشه حاضر است كه این كار را انجام دهد، اما طبیعت این كار را نمی‌كند. تکلیف برای ناخود است، تا خود رشد کند خدا نمی خواهد که ما جلویش تحقیر شویم یا کوتاه بیاییم. خدا در تربیت ما با خودِ ما كار ندارد، با طبیعت ما، یعنی با ناخود ما كار دارد. ناخود باید این کار را انجام دهد تا فطرت بالا بیاید. چند روز پیش یك جوانی آمده بود و می‌گفت: من گاهی نماز می‌خوانم، اما خدا را هم فحش می‌دهم. می‌گویم آخر تو چه عقده‌ای داشتی كه نماز را برایم گذاشتی؟ می‌گویم كه چه چیز از تو جبران می‌شود كه من نماز بخوانم؟ آخر تو از این گریه كردن من، دولا شدن من، این ركوع و سجود ما، کیف می­کنی؟ روزه بگیریم و یك ماه چیزی نخوریم، چه عشقی می­کنی؟ به خاطر همین چون عده‌ای نمی‌فهمند، می‌گویند دین چیست؟ دین همیشه از ما فداکاری می‌خواهد. مگر دین برای انسان نیست؟ دین باید در خدمت انسان باشد، چرا ما باید همه‌اش در خدمت دین باشیم؟ چرا ما باید در خدمت مكتب باشیم؟ دین باید به انسان برسد. چرا ما خودمان را فدا کنیم؟ آیا دین ارزش این را دارد كه ما جان خودمان را برایش از دست بدهیم؟ جوابش این است که بگوییم جان چه كسی را می‌خواهی از دست بدهی؟ خدا از ما جان نخواسته، اسلام از ما كِی چیزی خواسته است؟ ‌اسلام آمده كه به ما بدهد، یكسره آمده ما را بالا ببرد، اسلام آمده ما را آزاد كند. اگر خدا یك‌جا از شما از آن جهت که انسان هستید، چیزی خواسته، گفته پول بدید که برای طبیعت شماست. خمس،‌ زكات، جهاد، همه­ اش از بدن است و طبیعت ما دارد سرمایه­ گذاری می­ کند. خدا می‌گوید تو اگر می‌خواهی بالا بیایی، باید طبیعت را رها كنی و بالا بیایی. اگر انسان درست نتواند بین خود و ناخود تشخیص دهد، این‌گونه گیر می‌كند، مثلاً از یک طرف نماز می‌خواند، از طرف دیگر هم عقده می‌كند. این دین چه‌كار دارد؟ یكسره دارد به پر و پای ما می‌پیچد؟ یکسره مزاحم ما است و هرکاری می­ خواهیم انجام دهیم، باید و نباید، واجب و حرام و مستحب است. همه كسانی كه از دست اسلام بی‌حوصله می­ شوند، به خاطر این است که فطرتشان سرجای خودش ننشسته است. خود حقیقی و انسانی­ اش بر وجودش حاکم نشده ­است. ع ل 191 حلم مباحث حلم در قالب سی دی و کتاب کار 

خدا برای بخش‌های پایینی روح‌ های خاصی در ما گذاشته. برای پولدار شدن و ثروتمند شدن، بخش جمادی را گذاشته. برای غذا خوردن و بچه‌دار شدن و هیکل و اندام و ورزش و مسائل اینطوری بخش گیاهی را به ما داد. برای ازدواج و عشق‌های زمینی و کار اجتماعی ـ سیاسی، به ریاست و مقام رسیدن، روح حیوانی را به ما داد. برای دکتر و مهندس شدن، عالم شدن، پژوهش و تحقیق و اختراع و اکتشاف، روح عقلی و فرشته‌ای به ما داد. ولی خداوند یک روحی از خودش در ما دمیده است: «نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی= از روح خودم در او دمیدم‏». یعنی من یک روح ویژه از خودم در تو دمیدم که تو به وسیلۀ آن دمش، می‌توانی شبیه من بشوی. می‌توانی به مقام من برسی. می‌توانی به مقام اهل بیت برسی. عمرتان را هم به اندازۀ عمر خودم قرار دادم. یعنی یک موجود جاودانه. پس باید توانائی چنین موجودی را داشته باشیم. از همین رو، بلاها و مصائب را سر راه انسان قرار داده است. بلاها و مصائب زندگی انسان، اعم از مادی و معنوی، کفارۀ گناهان ما هستند. اینها ما را قدرتمند می‌کنند. این یک روال طبیعی است و هر موجودی بخواهد قوی بشود، باید این مسیر را طی کند. بنابراین، کینه احمقانه‌ترین کارهاست. مثل اینکه به شخص بگویند: درس بخوان! بعد کتاب فارسی‌اش را پاره کند، کتاب ریاضی‌اش را پاره کند و بگوید من از این بدم می‌آید و متنفر هستم. او نمی‌فهمند برای چی باید مدرسه برود. ساختار زندگی انسان این گونه است که انسان در تضاد رشد ‌‌کند. پس از این تضادها نباید متنفر باشید. وقتی متنفر باشید، مثل دانش‌آموزی می‌شوید که از درس متنفر است و آن رشد لازم، حاصل نمی­‌شود. بخشش دیگران با رهایی از کینه و دشمنی با دیگران حواست باشد که اگر دشمنی، حسادت، بدجنسی از سوی پدر و مادر، همسر، فرزند، اقوام، دوستان، شاگرد، معلم رسید، برای این است که شما جلا پیدا کنید. اولین کسی که در حسادت، خودش را هلاک می‌کند، خود حسود است. روایت است که من تعجب می‌کنم از حسود که نمی‌فهمد با بدن خودش چه کار می‌کند. حالا مدام دکتر هم برود، فایده ای ندارد. حضرت می‌گوید اگر یک حسود می‌دانست با بدن خودش چه کار می‌کند، هیچ وقت حسادت نمی‌کرد. آدمی که حادثه‌ها، برخوردها و رفتارها در ذهن و دلش می‌ماند، جالب است وقتی خودش نسبت به کسی این کار را می‌کند، دوست دارد اگر گفت: ببخشید یا معذرت می‌خواهم، طرف کاملاً ببخشد؛ یا اگر معصیت خدا را کرد، انتظار دارد که خدا او را ببخشید. خدا می بخشد؛ ولی به این شرط که او هم دیگران را ببخشد. خدا در قرآن این را به ما تذکر می دهد که اگر می‌خواهید من گذشته و گناهان شما را ببخشم، شما هم بی‌خیال گذشته و گناهان دیگران نسبت به خودتان بشوید. «وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَكُم[1]‏= عفو و گذشت پیشه کنند و از بدیها درگذرند، آیا دوست نمی­دارید که خدا هم در حق شما مغفرت و احسان کند».  کسی که در زندگی از سوی خیلی از افراد اذیت شده، باید احساس خوشبختی کند. چون ثروت دارد. خیلی از خدا طلبکار است. مگر قرار است ما فقط همین چهار روز رحمی دنیا را زندگی کنیم؟ ما تا خدا زنده است، زنده هستیم. چون قرار است با خدا زندگی کنیم. از رحم دنیا باید به اندازۀ دوران رحمی توقع داشته باشید. عالم دنیا محدود است. اینکه شما هر چه دلتان بخواهد انجام بدهید، نمی شود. این برای آن طرف است، نه برای اینجا. آن هم در مقیاس قیامت تا ابدیت. بنابراین، دائم اینجا سخت نگیرید، روح‌هایتان کوچک نباشد، بزرگ باشید، بزرگ نگاه کنید. کینه­ توزی، مانع آرامش روح و جسم انسان است  کینه، دنیا و آخرت و همه چیز انسان را به هم می‌ریزد، هم در دنیایش عذاب می‌کشد، هم در آخرت. حسادت، بدبینی، حساس بودن‌ها، ریز شدن در کار مردم، ریز شدن در اخلاق مردم، ایراد گرفتن از این و آن، اینها همه شکنجه و خودآزاری است، یک حماقت خودآزاری است. «الْحَقُودُ مُعَذَّبُ‏ النَّفْسِ مُتَضَاعَفُ الْهَم= جانِ كینه ­توز در عذاب است و اندوهش دو چندان‏». شخص کینه‌توز، جانش در عذاب است. این آدم گرفتاری، اندوه و دغدغه‌هایش چند برابر می‌شود. ما برای کسی که ظلم می‌کند یا برای کسی که حسادت می‌کند، بیشتر باید دل‌مان بسوزد و دعایش کنیم که او گرفتار چنین جهنمی است. اگر انسان نمی‌تواند از همسرش لذت ببرد؛ نمی‌تواند از فرزندانش لذت ببرد؛ نمی‌تواند از پول لذت ببرد؛ نمی‌تواند از مسافرت لذت ببرد؛ نمی‌تواند از بهترین غذاها لذت ببرد؛ نمی‌تواند از خدا لذت ببرد؛ از ملائکه لذت ببرد؛ از آسمان لذت نمی‌برد؛ نمازش برایش یک مصیبت می‌شود؛ عبادت‌هایش برایش یک مصیبت می‌شوند؛ دلیلش این است که بیشتر به فرمان شیطان است تا فرمان خدا. شما اگر غیبت کردی، گناهان طرف را به شما می‌دهند و ثواب شما را به او می‌دهند و این احمقی است. آدم با دشمن خودش هم این کار را نمی‌کند. غیبت یعنی بارکشی. حسادت و کینه یعنی بارکشی. بداخلاقی و زودرنجی یعنی بارکشی، حساس بودن یعنی بارکشی، او نمی‌تواند با همسرش خوش باشد. نسبت به هر چیزی نق و غر می‌زند و حساس است. هر چیزی را می‌بیند ریز است.به هر چیزی ایراد می‌گیرد و خدا نکند که بددهانی یا تحقیر هم بکند. این دیگر خیلی وحشتناک است. این هم در دنیایش عذاب دارد و هم از آن طرف به بعد گرفتار است. پیامدهای منفی کینه ­توزی «الْحَقُودُ لَا رَاحَةَ لَه= آدم كینه ­توز راحتى و آسایش ندارد»، «مَا أَنْكَدَ عَیْشَ‏ الْحَقُود= چه سخت است زندگی کینه‌­توز»، یعنی این از صبح که بلند می‌شود ذهنش درگیر این است که فلانی با من چه کار کرد؟ پارسال چه کار کرد؟ شب عروسی‌ام چه کار کرد؟ الان 20 سال از عروسی‌شان گذشته، اما این هنوز یادش است. علی علیه‌السلام می‌گوید که چقدر زندگی چنین کسی سخت است. آدم باید دلش برای او بسوزد. چقدر زندگی یک آدم کینه‌ای سخت است، چون دنیا که ندارد، آخرت هم ندارد، دیگر از این بدتر نمی شود. «مَنِ اطَّرَحَ الْحِقْدَ اسْتَرَاحَ‏ قَلْبُهُ‏ وَ لُبُّه‏= هر كس كینه را از خود دور كند، قلب و عقلش آسوده گردد». من آمدم اینجا شبیه خدا بشوم. من آمدم اینجا بهشت و بالاتر از بهشت را به دست بیاورم. وقتم را در درگیری با مردم نمی ­گذارم، 20 سال، 30 سال، 40 سال جنگ و نفرت و کینه و حسادت... اینها را که رها کنی، دلت آرام می‌شود، عقل‌ات هم آرام می‌شود. شما هر چه از این دنیا کمتر کام بگیرید، کام آخرتی‌ات بیشتر است. اینقدر بیشتر است که حضرت امام صادق علیه‌السلام می‌گوید: ای کاش در دنیا یکی از دعاهایم مستجاب نمی‌شد. ای کاش در دنیا من را با قیچی تکه‌تکه می‌کردند.  پس یک ابدیت سر راه ماست. شوخی نیست. یک جاودانگی منتظر ماست، ما مرگی نداریم، مردنی نداریم، آدم حقود، یعنی کینه توز، نمی‌تواند خوب فکر کند، نه قلبش خوب کار می‌کند، نه مغزش، نه قلب مادی اش، نه مغز مادیش، و نه قلب معنوی و روحش و نه خرد و عقلش، هیچ کدام خوب کار نمی‌کنند. امام زین‌العابدین علیه‌السلا می‌­فرماید: «الْحَقُودُ یَمُوتُ‏ كَمَداً= کینه‌توز از اندوه می‌میرد». پیری‌های زودرس، مشکلات بدنی، پوستی، مرگ زودرس، سکته عمر را کوتاه می‌کند. عصبانیت، عامل تباهی قلب و پشیمانی است عامل بعدی که مانع شادی ما می‌شود، عصبانیت و خشم است. خشم یک منشأ جسمی دارد که انسان باید حتماً آن را با طبیب در میان بگذارد. ما باید نظام تغذیه‌ای‌مان را درست کنیم. مثلاً ورزش خوب، نظام تغذیه‌ای خوب. آن چیزهایی که تو فکر می‌کردی، ناامیدی‌ها، کسالت‌ها، تاریک دیدن خیلی ‌چیزها، بدبینی‌ها، همه با یک نظام تغذیه‌ای خوب برطرف می‌شود و می فهمی که تو بی‌خود فکر می‌کردی مشکل روانی داری. بعدا می بینی آن چه که فکر می کردی، مشکل روانی نیست. یک مشکل جسمی بوده و به نفس‌ات زده. بدن کم آورده. چون بدن مرکب نفس است. اگر به بدن نرسی و نیازهای بدن را تأمین نکنی، روح گرفتار می‌‌شود. پس ما باید برنامۀ غذایی خوبی داشته باشیم، یعنی من بدانم که اول باید از چه چیزی استفاده کنم. گاهی مشکل طبع نیست. واقعاً مشکلات معرفتی، شخصیتی، عقیدتی است. «مَنْ غَضِبَ عَلَى مَنْ لَا یَقْدِرُ عَلَى ضُرِّهِ طَالَ حُزْنُهُ وَ عَذَّبَ نَفْسَهُ= کسی که خشم و غضب کند بر کسی که قدرت ضرر زدن به او را ندارد، اندوه خود را طولانی و نفس خود را در عذاب قرار داده است»، به آدمی که زورت نمی‌رسد، مثلا استادت است، پدر و مادرت است و حق یک طرفه دارند، حضرت می‌گوید در چنین شرایطی، وقتی که عصبانی می‌شوی، جان خودت را عذاب می‌دهی. پس بی‌خود عصبانی و ناراحت می­‌شوی و دچار خودآزاری می‌شوی. عصبانیت نمی‌‌تواند مشکلی را حل کند، فقط کارت خراب‌تر می‌شود. «طاعَةُ الْغَضَبِ نَدَمٌ وَ عِصْیانٌ= کسی که از خشم خودش پیروی می‌کند، پشیمانی و عصیان به بار دارد»، یعنی وقتی فشار به او می‌آید و نمی‌تواند جلوی خودش را بگیرد، یک چیزی می‌گوید؛ نیشی می‌زند؛ غضبی می‌کند؛ ضربه‌ای می‌زند؛ فحشی می‌دهد؛ متلکی می‌گوید؛ دادی می‌زند. ضمن اینکه پشیمان می شود، گناه و معصیت هم دارد. خشم، شربت فوق‌العاده تلخی است، اگر بتوانی آن را قورت دهی، شیرینی‌های زیادی برایت می‌آورد. «إِیَّاكَ‏ وَ الْغَضَبَ‏ فَإِنَّ أَوَّلَهُ جُنُونٌ وَ آخِرَهُ نَدَم= از غضب پرهیز کن، چون اولش دیوانگی است؛ آخرش هم پشیمانی است». شیطان می‌‌گوید وقتی کسی عصبانی می‌شود، مثل یک توپ در اختیار من است و هر طور بخواهم می‌توانم او را به همه جا هُل بدهم؛ یعنی دقیقاً آدم موقع عصبانیت بندۀ شیطان می‌شود. گاهی غضب خوب و لازم است. اما باید بدانی که باید فقط نقش یک آدم عصبی را بازی ‌کنی. مثلاً پدر و مادر باید یک جاهایی این نقش را بازی کنند. در برخورد با هر کسی ممکن است این ضرورت پیش بیاید. نه اینکه درون‌ات به هم بریزد و به هم بریزی. لازم است که این کار را بکنیم. چون درمانگر است و کمک می‌کند. قا/112 موانع شادی/ کینه توزی     [1] . سوره نور/ آیه 22.

خداوند تبارک و تعالی در حدیث معراج در این فقره فرموده اند: « وَجَبَتَ مَحَبَّتَّی لِلمُتَواصلین فیَ= محبّت من واجب می شود به کسانی که به خاطر من با همدیگر پیوند برقرار می کنند». وقتی می فرماید:«فیَّ» همانطور که قبلاً هم عرض شد باید پای خواسته های خودمان کنار برود و دلیلی جز خواست خداوند تبارک و تعالی برای پیوند وجود نداشته باشد. در طول تاریخ در اطراف انبیاء و انسان های برجسته اصحاب و یارانی بودند که ارتباط شان با آنها از روی طمع و خواسته های طبیعی و دنیایی بوده است؛ حتی ارتباط شیطان با خداوند متعال نیز براساس منیت او بود. چنانچه خداوند فرمود: به آدم سجده کنید. اگر شیطان خداوند را معشوق و معبود واقعی خود می دانست، این کار در ذائقه او کار شیرینی می آمد و انجام می داد. ولی چون محبت و ارتباط شیطان آلوده بود، سرپیچی کرد و خودِ خدا هم دیگر برایش مهم نیست و حاضر است با معبود و معشوق خود درگیر شود، ولی آن عمل نفسانی خود پسندی اش را کنار نگذارد. یاران و اصحاب انبیاء و ائمه که در مبارزات زیادی کنارشان بودند، وقتی جاهایی انبیاء و ائمه علیهم السلام تصمیمی می گرفتند که به مذاق یاران و صحابی شان خوش نمی آمد، به جای این که بر خواسته ی پیامبر، امام و رهبر و تکیه کنند، خواسته خود را ترجیح می دادند. امتحان در نظام محبتی، چگونه گرفته می شود؟  خداوند امتحان محبت را اینگونه می گیرد که یک محبوب یا یک کار سخت را بر سر راه انسان قرار می دهد، مثل واجبات، محرمات؛ یا اینکه محبوبی را سر راه انسان قرار می دهد که انسان باید بین خدا و او یکی را انتخاب کند. جهاد را پیش می آورد، جهاد مالی، جهاد جانی و جهاد نفسی را پیش می آورد و انسان باید بین اینها یکی را انتخاب بکند.  اگر کسی واقعاً محب خدا باشد و حکیمانه نگاه کند، این امتحان یک نوع به دست آوردن محسوب می شود. گاهی انسان نمی تواند یقین کند. فرق بین علم و ایمان هم از اینجا معلوم می شود که در شخص اعتقاد دارد که این اتفاق می افتد. اگر فقط علم داشته باشد و در کلاس و پای درس استاد یاد گرفته باشد و هنوز به ایمان نرسیده باشد، خوب نیست. باید باور کرد که من با عبور از خودم به یک خودِ بالاتر می رسم. این عبور از خود، کار هر کسی نیست و ایمان می خواهد که انسان به خاطر خدا از خودش عبور کند. امتحان معمولاً در سختی هاست، چگونه در محبت امتحان می شویم؟ اینجا سؤالی مطرح می شود، بسیار خوب! ما به خاطر خدا «تعاطف و مهرورزی» می کنیم. به خاطر خدا همدیگر را دوست داریم و با هم پیوند برقرار می کنیم. مثلاً اگر چهار نفر همدیگر را به خاطر خدا دوست داشته باشند، مثل دفاع مقدس که رزمندگان عاشق همدیگر بودند و برای همدیگر می مردند، امتحان کجای قضیه بود؟ می گفتند: امتحان نیست، بلکه یک لذت است؛ ما خدا را دوست داریم؛ بندگانش را هم دوست داریم؛ آنها ما را دوست دارند و به خاطر این دوستی با هم ارتباط و بده بستان داریم و از هم لذت می بریم؛ از هم کمک می گیریم و به هم کمک می کنیم. پس گیر کار و سختی کار کجاست؟ که یکدفعه خداوند چنین پاداشی را برای این کار قرار می دهد؟ یا به عبارت دیگر ما می دانیم معمولاً امتحان را در سختی ها و گرفتاری ها و چالش ها می گیرند. در تعاطف و مهرورزی، ظاهراً مشکل و سختی به نظر نمی رسد. در تعاطف و مهرورزی و محبت انسان با دوستانش صفا می کند؛ همانطور که در خطبه عقد اخوت می خوانیم:«و اخیتک فی الله و صافیتک فی الله... عادهت الله = برادری کردم با تو برای خدا، صفا کردم با تو برای خدا... عهد بستم با تو در راه خدا». می بینیم که صحبت از برادری و صفا و عهد و دوستی است. پس مشکل در کجای امتحان محبت است؟ پاسخ این است که مشکل در اینجاست که محبت همیشه شیرین نیست. شیطان در مسئله محبت نیز وجود دارد:«إِنَّ الشَّیْطَانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُم[1]= شیطان میانشان را به هم مى‏ زند». یعنی شما هر چقدر سعی کنید، این محبت را نگه دارید، بی آفت نیست. نمونه از این آفت را در روابط زناشویی می بینیم. زن و شوهرها که اوج مهر و محبتند و مودّت در روابط زناشویی هست؛ طلاق و گرفتاری در این روابط وجود دارد. حتی در روابط دیگر مثل رابطه شاگرد با استاد، رابطه پدر و فرزند، رابطه دو برادر و خواهر، می بینیم که عمق این عواطف، از روابط زناشویی هم عمیق تر است، گاهی دچار آفت می شود و همیشه شیرین نیست. من شیطان دارم، طرف مقابل هم شیطان دارد. آدم های حسود، شیاطین جنّیّ و انسی وجود دارند؛ حتی اگر شیاطین هم نباشند، حوادث وگرفتاری ها هستند. مثلاً برادر من الان دچار یک معضل، مشکل، مریضی، ورشکستگی شده، من باید پای کار او بایستم و آن 7 حق اخوت را که در بحث مهرورزی در بخش حقوق برادران دینی توضیح دادیم، رعایت بکنم. خیلی کار راحتی نیست که انسان بتواند حقوق واجب را ادا بکند، مستحباتش بماند. در یکی از آن 7 حق می گوید: نباید بگذاری که برادرت از تو درخواست کند. اگر می دانی نیاز دارد، تو باید پیشنهاد بدهی. اگر یکی از آن 7 مورد را انجام ندهد، از ولایت خدا خارج می شود. پس اینگونه نیست که همیشه خوش بگذرد؛ بلکه مانع و عوامل بازدارنده هم دارد. در این موانع است که انسان امتحان دوستی می دهد. یک امتحان ساده در مسئله محبت، حسادت است خیلی وقتها شما فکر می کنید یک نفر را خیلی دوست دارید و عاشق او هستید و فکر می کنید این دلدادگی کاملاً خالص است، اما خیلی زود امتحان می شوید و بعد می فهمید که نه، تو طرف مقابل را با طمع دوست داری. یک مثال خیلی ساده و مبتذل از بچه های 4-5 ساله می زنم که برای همه اتفاق می افتد. از دانش آموزان راهنمایی، دبیرستان، طلبه ها، دانشجویان در سطوح بالاتر، علما و شاگردان شان، اولیای خدا و اصحاب انبیاء این امتحان ساده اتفاق می افتد.  بچه ها وقتی دوستی دارند و می بینند دوست شان دوست دیگری هم دارد، حسودی می کنند و دوست دارند دوستش فقط به او محبت کند و با کس دیگری دوست نباشد. این مثال در میان بزرگسالان هم مکرر اتفاق می افتد. مثلاً شما با کسی دوست هستید. اگر دوستی شما خالص باشد، از اینکه دوستت دیگران را به اندازه تو و حتی بیشتر از تو دوست داشته باشد، تو اصلاً نباید حسادت بکنی. ممکن است بگوئید ما که اینجوری نیستیم، در حالی که به ندرت آدمی پیدا می شود که بتواند از شر چنین حسی نجات پیدا کند. یعنی اکثراً با این که می دانند این کار خیلی ساده است، اما در این امتحان رد می شوند. مثلاً کودکی می گوید: من با فلانی قهرم. می پرسی: برای چه قهری؟ می گوید: چون با آن یکی هم دوست است. من به او گفتم بیا خانه ما، رفته خانه آنها. بچه کوچولوها را دیده اید که با هم از این حرفها دارند. بزرگها هم همینجوری هستند؛ اما برخلاف بچه ها که این حس پنهان نمی کنند، آنان پنهان می کنند. این خیلی مهم است که آدم بتواند خودش را آزاد بکند. زن و شوهر هم با هم خیلی خوبند؛ ولی مرد یک جوری مواظب است که نکند همسرش برادر و پدرش را بیشتر از او دوست نداشته باشد، حتی فرزندش را بیشتر از او دوست داشته باشد. یا اگر زن بفهمد شوهرش بچه ها را بیشتر از او دوست دارد، کاملاً به هم می ریزد. اینکه انسان در محبت به آزادگی برسد، کار راحتی نیست. از این که خودش را راحت بکند و به وارستگی برسد و شاد شود از اینکه همسرش، دوستش، بچه هایش، پدر و مادرش، استادش ولی خدایی که با او در ارتباط است، امامش، پیامبرش، آدم هایی را بیشتر از او دوست داشته باشند و اصلاً هم به او برنخورد. نمی گویم کیف کند و شاد باشد، چون کیف کردن کار آدمهای خاص است، حداقل به او برنخورد. این آزادگی روح خیلی مهم است. باطن و پیامدِ حسادت در محبت چیست؟ وقتی شما دچار حسادت در محبت می شوید، دچار محدود کردن خود و دیگران در محبت می شوید، در واقع جلوی تجلی این اسمای زیبای خداوند را می بندید. برای روشن شدن مطلب اول باید بگوییم، اصلاً محبت چیست؟ عاطفه، محبت، دوست داشتن و عشق چیست؟ محبت، دوست داشتن و عاطفه، تجلّی و ظهور اسم رحمان، رحیم، عطوف و رئوف خدای تبارک و تعالی است. جلو راه را نبندم و اجازه بدهم کسی که من او را خیلی دوست دارم، او هم دیگران را به اندازه من یا بیشتر از من دوست داشته باشد. اگر این اجازه را به طرف مقابلم دادم و به من برنخورد، اگر توانستم این حجاب را از خودم بردارم، در این امتحان پیروز شده ام. یکی از دوستان امیرالمؤمنین علیه السلام اشتباهی کرد و به دستور حضرت، دستش را قطع کردند. معاویه خواست از این موقعیت سوء استفاده کند و گفت: الان بهترین وقت است که او را شکار کنیم؛ چون الان وجودش را کینه ی علی علیه السلام گرفته و بهتر است او را به لشکر خود بیاوریم. وقتی از او می پرسند، چه کسی دستت را قطع کرده؟ می گوید: عزیزم ، سرورم، مولا و امامم دستم را قطع کرده است. پدری گوش فرزندش را می گیرد و دعوایش می کند، بچه می گوید از پدرم بدم می آید، یا از مادرم بدم می آید. برای چه بدت می آید؟ می گوید: چون من را کتک زده؛ فحش داده؛ ضایع کرده. این فرزند باید به احساسات شان توجه کند که روی چه حسابی او را کتک زده و ضایع کرده اند. در نظام طبیعت اینها عقده ایجاد می کند. از نظر روانشناسی هم می گویند، مادر و پدر نباید این کارها را بکنند، چون عقده ایجاد می کند. زیرا نگاه ما نگاه طبیعت گراست. ما به شأن حیوانی بیشتر بها می دهیم تا شأن انسانی. نتیجه ی برداشتنِ حجابِ حسادت در محبت چیست؟ اگر کسی بتواند این حجاب را بردارد؛ یعنی مانع محبت نشود و نگوید تو باید فقط مرا دوست داشته باشی و به هیچ کس دیگر نباید نگاه بکنی؛ به هیچ کس دیگر نباید توجّه بکنی؛ از هیچ کس دیگر نباید خوشت بیاید؛ هیچ کس دیگر نباید از تو تعریف کند؛ به کسی نباید هدیه بدهی؛ کسی به تو نباید هدیه بدهد؛ چرا فلانی به تو هدیه داد؟ چرا هدیه‌ی او گرانقیمت تر از من بود؟ اگر کسی توانست به این حجاب غلبه کند، چه اتفاقی می افتد؟ پاسخ این است، حجاب بین او و خدا برداشته می شود. دیگر حجابی بین او و خدا نیست.  تمام بدبختیهای جامعه انسانی و جامعه جهانی این است که اگر چیزی به اسم عاطفه، مهربانی و عشق را دوست دارند، همه را با بخل، محدودیت و انقباض دوست دارند. تمام این حرف ها را می زنیم، اما حول محور خودمان. ولی وای به حال کسی که دیگری را بیشتر از ما دوست داشته باشد، هر چند به ما نزدیک هم باشد. این راه بستن است. در حیوانات هم عاطفه، محبت، مهرورزی، تواصل و ارتباط هست؛ فرق بین محبت انسانی به معنای دقیقش با محبت حیوانی در همین جاست که انسان در نظام محبتی، از ظهور محبت حتی اگر پای خودش وسط نباشد، همیشه استقبال می کند. یک مثال زنده و واقعی بگویم: دوتا برادر بودند؛ یکی شان خیلی اهل رقابت بود در این که خودش را در دل پدر و مادر جا بکند. برادر دومی این گونه نبود. مثل برادر اول اهل سالوسی و زرنگ بازی نبود. برادر اولی که اهل سالوسی بود یک جایی مورد امتحان قرار گرفت و رد شد و به شدت منفور پدر و مادر شد. هم خودش و هم خانمش و بچه هایش همه منفور شدند. آن برادری که اهل زرنگ بازی و سالوسی نبود، خیلی ناراحت بود از این که چرا پدر و مادرم با برادرم بد شده اند؟ چرا برادرم کاری کرد که محبت پدرومادرم را از دست داد؟ در حالی که در چنین مواقعی، این برادر می توانست از این فرصت استفاده کرده و خودش را به پدر و مادر نزدیک کند. ولی هر چقدر پدر و مادر از او تعریف کردند و از برادرش بد گفتند، این شخص قبول نکرد و گفت اشتباه می کنید؛ شیطان دارد بین ما را خراب می کند و سوء تفاهم ایجاد می کند. تا زمانی که روز مادر شد و هر دو برادر می خواستند هدیه ای برای مادر بگیرند. این برادر که پاک و صادق بود، مقداری پول به برادرش داد و گفت: یک هدیه گرانقیمت و خوب برای مادر تهیه کن. چون می دانست این برادرش که الان طرد شده، ممکن است هدیه خوبی نخرد و اگر خودش هدیه گرانقیمت بگیرد دوباره این روند ادامه پیدا می کند. پول را به برادرش داد و گفت: بین خود ما بماند، یک هدیه خوب بخر و این آتش را خاموش کن. یعنی این شخص عاشق تجلّیّ محبت بود. اصلاً مهم نیست که پدرو مادرش آن برادر را بیشتر دوست داشته باشند. اگر آن برادر را هم بیشتر دوست داشته باشند، نه تنها به این برنمی خورد، بلکه کیف می کند. کسی می تواند اینگونه باشد که گدا و محدود نباشد و از خود خدا به طور مستقیم محبت دریافت کند. این کار سختی نیست. بی نهایت محبت در انتظار ماست. شما هروقت بخواهید، می توانید این محبت را جذب کنید. شما همین که یک گوشه ای نشسته اید؛ یا در رختخواب ذکر می گویید، به این معناست که خدا در رختخواب پیش شما آمده؛ زیرا ذکر اول از طرف مذکور گفته می شود، بعد توسط ذاکر. شما نگاه کنید 95 درصد طلاقها بر اثر همین مسائل است. مثلاً مَرد فکر می کند، قال گذاشته شده و له شده، زَن فکر می کند که نادیده گرفته شده و حرفش شنیده نشده، یک جا ضایع شده. همه بدبختیهایی که درآدمها اتفاق می افتد، برای این است که می گوید چرا من، من، من، من. من کنار گذاشته شدم؟ من نادیده گرفته شدم؟ پس من چه؟ اگر قرار باشد من نباشم، می خواهم دنیا نباشد. اگر قرار است اسلام، بسیج، هیئت، مؤسسه، جنگ، کارهای سیاسی، مجلس شورای اسلامی باشد و من نباشم، می خواهم صد سال نباشد. پس امتحان محبت سراغ همه ما می آید. آدم عاقل باید از آنها بگذرد، فقط ما باید به خدا اعتماد کنیم، از حجاب «خود» رد شویم. در این صورت به یک وادی امن می رسیم، به یک آرامشی می رسیم که انتها ندارد و دائمی است. یعنی دیگر اضطراب سراغ آدم نمی آید. «من» گفتن، اصلاح نظام محبتی را به هم می زند اصلاح نظام محبتی، مسئله فوق العاده مهمی است که معیارهایش را هم در جلسه قبل توضیح دادیم. وقتی می گوئیم اصلاح نظام محبتی، یک طرف قضیه این است،« قُل اِن  کانَ آباءُکُمُ وَ اِخوانُکُمُ وَ ازواجُکُم و...» یک طرف قضیه این است که تو حد روی محبت نگذاری. می گوید: نمی شود، پس من چه؟ این عبارت «پس من چه؟» این «من»، همان من محدود است، همان «منِ» شیطانی است، من حیوانی است. تو به محض اینکه از این من خلاص شدی و گفتی: بگذار فلانی دیگران را بیشتر از من دوست داشته باشد، در این صورت، دوستی در عالم پخش می شود؛ اختلافها کم  می شود، رویشها بیشتر می شود. درست است که این رویش ممکن است برای من نباشد، هیچ اشکالی ندارد. ولی بالاخره رویشی اتفاق می افتد؛ محبتی اتفاق می افتد؛ این بدین معنا است که اینجا دیگر پای شیطان در میان نیست، اختلاف نیست، جهنم نیست. اگر مردم همدیگر را دوست داشته باشند و به همدیگر بی حد مهرورزی کنند، «من» هم نداشته باشند، بزرگترین مانع ظهور امام زمان علیه السلام برطرف شده است. ریشه موانع ظهور امام زمان و کشته شدن یازده امام دیگر خودخواهی ها بوده است. راه بستن و محدود کردن محبت، چه پیامدهایی دارد؟ سعی کنیم در محبت، هیچ وقت راه را نبندیم. در بستن راه چه اتفاقی می افتد؟ در بستن راه این اتفاقات می افتد که حجاب بین انسان و خدا زیاد می شود؛ انقطاع ایجاد می شود؛ جریان تشبه به خدا از بین می رود؛ جهنم درست می شود. وقتی من اصرار دارم که خودم محبوبترین باشم، ولی روی محبتها حد می گذارم، یک اتفاق دیگر هم می افتد، یعنی درست همان کسی که تو می خواهی دوستت داشته باشد، دیگر دوستت ندارد. همان چیزی را که می خواستی به دست بیاوری و برایش بی تابی می کردی؛ برایش توطئه می کردی، به دست نمی آوری که هیچ، تازه منفور هم می شوی. آن چیزی را هم که داری از دست می دهی؛ این یک کار بی فایده و عقیم است. قدیمی ها می گویند: «اَلَحَسُودُ لا یَسُود= حسود هیچ وقت برتر نمی شود»، یعنی سیادت پیدا نمی کند و به اشتباه می گفتند حسود سودی نمی برد. هر چند از نظر ترجمه اشتباه است، ولی از نظر مفهوم درست است. یعنی واقعاً انسان حسود، سودی نمی برد. «لایسود» یعنی حسود هیچ وقت به سیادت نمی رسد. وقتی حسادت می کند، اینجور نیست که خودش روی قله بایستد، اتفاقاً زمانی روی قله و روی رأس قرار می گیرد که بتواند از خودش عبور کند. تنها کسانی می توانند سیادت بکنند و می توانند بالاتر بیایند و روی قله بایستند که بتوانند از خودشان عبور کنند؛ یعنی هر چه خودش را حذف کند و نخواهد برتر باشد، برتر می شود. برای همین فرمود:«سید القوم خادمُهُمُ= آقا و سرور هر گروهی، کسی است که متواضعتر و خدمتگزارتر است». فطرت در بین جمع و یک گروه کار خودش را می کند. هیچ کسی نمی تواند جلوی فطرت را بگیرد. فطرت عاشق کسی می شود که از همه خادمتر و متواضعتر است. بیشتر نوکر بقیه است. خدا رحمت کند امام را که می گفت: من خیلی حسرت این خدمتکارم را می خورم. قدر محبت های اطرافیان مان را بدانیم چقدر خوب است یک مرد در روابط زناشویی وقتی به همسرش نگاه می کند که این همه سال مودّت برای او هزینه کرده، زحمت کشیده، اذیت شده، او را بزرگ ببیند. روی قله محبت خودش قرار بدهد و عاشقش باشد.  یک زن وقتی می بیند که شوهرش برای این زندگی، برای با او بودن و با بچه ها بودن، چه زحمات و خون دلها خورده، باید قدر بداند. چقدر خوب است یک بچه وقتی به پدرومادرش نگاه می کند، به خاطر زحمات عاشقانه شان آنها را دوست داشته باشد، حتی اگر کافر باشند. محبت چیزی نیست که با چیزهای دیگر مخلوط شود. چقدر خوب است آدم قدر زحمتها و خون دل خوردن دیگران و محبتهایشان را بداند. اگر این طور بشود، در تمام زندگیهای زناشویی، تحقیر، توهین، خشونت از بین می رود. یک قاعده بگویم و آن این است که هر وقت می بینید در یک خانه ای تحقیر، توهین، خشونت، آزار وجود دارد، بدانید که علتش این است که ما از فطرتمان بیرون آمده ایم. قیمت طرف مقابل را نمی دانیم که چقدر است؛ قدر زحماتش را نمی دانیم و کور هستیم،؛خودخواهیهای ما، مشغله های ما، خودشیفتگی ما باعث شده که ما به این سمت برویم. چرا همسر اول بهتر است؟  معروف است که می گویند همسر اول بهتر است. قرآن کریم هم می فرماید هیچ کس به اندازه شوهر اول برای زن مناسب نیست. می فرماید: «وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ[2] = شوهرانشان اگر سر آشتى دارند، به بازآوردن آنان در این [مدت] سزاوارترند». این زن طلاق گرفته و قرار است ازدواج بکند، همسرش که از او طلاق گرفته، حق است که با او دوباره ازدواج کند. یکی ممکن است بگوید: اگر اینها با هم اختلاف نداشتند و سازگاری داشتند، جدا نمی شدند. خیلی وقتها مردهایی ممکن است باشند که از شوهرشان خیلی بهتر هستند؛ زنهایی باشند که از زن خودش خیلی بهتر باشند؛ این حرف منطقاً درست است، ولی در نظام فطری، اگر کسی همه ماجراهایی که بین او و همسرش اتفاق افتاده از روز اول، زحمات و فداکاریها، خون دل خوردنها، معطلیها، تحمل تنهائیها، گرفتاریها را نگاه بکند، می بیند هیچکس جای همسر اول را نمی گیرد. ولی ما وقتی مقایسه می کنیم، در اثر خودخواهیها زود از همدیگر سیر می شویم. در نظام طبیعت، در نظام فطرت، آدم ها وقتی که نوع نگاهشان درست می شود، به هم اعتماد پیدا می کنند. تلاش برای محدود کردن محبت، همیشه عقیم است دو نکته در بحث محبت وجود دارد: 1. راه را نبندیم؛ 2. تمام تلاش ها برای محدود کردن محبت عقیم است. این که گفته می شود، راه را نبندید، یک جنبه تشریعی دارد که اگر تو این کار را بکنی، تشریعاً چون تصمیم گرفتی جلوی تجلی اسماء رحمان، رحیم، رئوف و عطوف را بگیری، در حقیقت جلوی نور خدا را می گیری. قرآن می فرماید: «یُرِیدُونَ لِیُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ= مى‏ خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند»؛ می خواهی نور خدا را خاموش کنی، در تجلی محبت محدودیت ایجاد کنی و حسادت می کنی. حسادت کفر است. از نظر تشریعی تو منفور خدا قرار می گیری و حجاب بین تو و خدا از بین نمی رود. اما یک حکم تکوینی هم دارد و آن این است که این کار عقیم است و نتیجه نمی دهد. برای همین است که تمام کسانی که دچار حسادت می شوند، دچار محدود کردن می شوند؛ بدجنس می شوند و می خواهند بدجنسی کنند در روابط انسانها؛ اما تمام آنها در نهایت ناکام می مانند و سود نمی برند. نتیجه این می شود که شما تکویناً و تشریعاً سر از جهنم و ناکامی در می آورید. تکویناً و تشریعاً راه بسته است، پس بیایید کاری بکنید که محبت، دوستی، تعاطف و تواصل افزایش پیدا کند. وقتی راه بسته است، بیاییم برای تحکیم مودّت، برای افزایش دوستی، برای انفجار عواطف در عالم که موانع ظهور امام زمان را برطرف می کند، قدم برداریم. تلاش برای برقراری عاطفه با امام زمان علیه السلام متأسفانه ما با امام زمان عاطفه نداریم و تلاشی هم برای افزایش روابط عاطفی بین خودمان با پدرمان نمی کنیم. اصلاً چنین چیزی برای ما موضوعیت ندارد. دو مانعی که سر راه ظهور امام زمان هست و خود حضرت هم بر آن تاکید فرمودند، نبودن «همدلی و وفاداری» است. مثلاً مرد و زن در شرف طلاق هستند، مشاوره می کنند و بعد به نتیجه می رسند و می گویند: راهی هست که ما طلاق نگیریم؟ من از او خوشم نمی آید؛ ولی حیف است و به خاطر بچه ها هم که شده، ما مجبوریم همدیگر را دوست داشته باشیم. کاری کن ما همدیگر را دوست داشته باشیم. می گوید: من دوست دارم عاشق زنم باشم، زن هم می گوید: من هم دوست دارم عاشق شوهرم باشم. تا حالا شده در وجود ما چنین احساسی نسبت به خدا و امام زمان ایجاد شود؟ تا حالا شده کمبود محبت با خدا و امام زمان برای ما مُعضل شود؟ بارها دیده ایم از افراد پرسیده شده: مشکلات زندگی شما چیست؟ می گوید:« بدهکارم؛ مشکل خانه دارم؛ هزینه ها بالاست؛ و ...» چند نفر وجود دارند که دغدغه زندگی و غصه هایش کم بودن عشق بین او و خداست و از این بسوزد که از طرف خدا این عشق هست، ولی از طرف ما نیست. در دعای افتتاح خواندیم: تو به من محبت می کنی و من بغض می ورزم. آیا تا به حال این دغدغه برای ما وجود داشته؟ آیا کسی فکر کرده چقدر من بی آبرویم، چقدر من بدبختم، چقدر بی چیز و گدایم؟ چقدر پست شده ام که نمی توانم با خدا و امام زمانم رابطه حسنه و دوست داشتنی برقرار کنم. چگونه کسی می تواند بگوید من سرباز فداکار و یک فرزند فداکار برای امام زمانم هستم؟ در حالی که نظام محبتی خودش را درست نکرده است. البته هر کاری هم بکند، منظورِ نظر امام زمان است، امام زمان پاداش آن را می دهد. اما منتظر صادق چیز دیگری است و قدم صدق، منتظر صادق و سرباز صادق خیلی مهم است.  ما به جای این که عقده کنیم به اینکه کی ما را دوست دارد؟ کی ما را دوست ندارد؟ ما کجا محبوب هستیم و کجا محبوب نیستیم. یک ذره فکر کنیم ببینیم بین من و زوج اصلیم یعنی خداوند، بین من و امام زمان چه وضعیتی از نظر محبتی وجود دارد؟ بازار رابطه من و امام زمان گرم است؟ رونق دارد؟ من با حضرت بده و بستان دارم؟ ما دائماً از طرف آنها آغوش باز و محبت می بینیم، ولی دل ما راه نمی آید. نمی دانم چقدر ما خشن هستیم؟ چقدر ما انقباض داریم؟ چقدر ما بی‌عاطفه ایم؟ عزیزان، امام زمان هزار سال پیش نوشت شما همه انقباض دارید؛ مشکلات عاطفی دارید و همدل نیستید. «کار فرهنگی» به معنی بسط محبت در دنیاست بسط محبت در دنیا کار قشنگی است. یک کار فرهنگی مهم است. کار فرهنگی در نهایت باید منجر به دو چیز شود: یکی هدفدار بودن و دیگر این که منجر به ایجاد محبت بین من و امام زمان و ایجاد مودّت و همدلی بین همه آدمها بر مبنای شناخت امام زمان شود. ما باید واقعاً تجدید نظر بکنیم و تصمیم بگیریم تا  می توانیم از دل خودمان شروع کنیم تا موانع عواطف را برداریم؛ موانع محبتی را برداریم و در دنیا انفجار محبت و عواطف ایجاد کنیم. حتی اگر پای خودمان وسط نباشد. هر وقت می خواهید یک فکری بکنید و یک حرفی بزنید، خواهش می کنم اول فکر کنیم و ببینیم که این حرف من، یک جا شعله محبت و عواطف را پائین می کشد یا نه؟ اگر می کشد، نگوییم؛ به خدا حرام است؛ به خدا جهنم است؛ حتماً محرومیت و فشار قبر می آورد؛ حتماً اضطراب می آورد؛ حتماً له شدگی و چروکیدگی برای تو می آورد. در روابط و تصمیم هایمان باید خیلی احتیاط کنیم. اگر کسی امام زمان را دوست داشته باشد؛ برای ایجاد وحدت و همدلی و انس به امام زمان، آشتی با امام زمان و محبت بین بچه های امام زمان تلاش می کند. فرق نمی کند این بچه ها شیعه باشند یا سنّی، مسیحی باشند یا یهودی.  از خودمان هم شروع کنیم. اول عُرضه تنظیم روابط محبتی خودمان را داشته باشیم، تا بعداً بتوانیم این را همه جا بسط بدهیم. از فرد بودن در بیائیم، از زن بودن، مرد بودن، ایرانی بودن دربیائیم، از شیعه بودن در بیائیم، از مسلمان بودن در بیائیم. ما بنده خدائیم و ظهور و تجلی خدائیم. اینها هر کدام می تواند یک قید به ما بزند. فقط یک جاهایی ایرانی بودن، شیعه بودن قشنگ است. آنجایی که محدودیت نگذارد. اگر حدی هم هست، حدهایی باشد برای دفاع از عشق. اگر شمشیر و جهادی هست، برای جهاد است؛ شمشیر و جهاد در اسلام مقدس است؛ ما در اسلام که جنگ نداریم؛ جهاد داریم. در جهاد فقط موقعی دست به شمشیر می بریم که بخواهیم با خشونتها، انقباضها، با محدودیتها، با کم بینی ها، سانسورها، با ظلم و بی عدالتی ها  مقابله بکنیم؛ همه اینها محدود کردن است. جهاد برای همین قشنگ است که جایی را در جهاد گرفتن، باعث خوشحالی انسان نباید شود، که بگوید من جنگ کردم و پیروز شدم. امام فرمود: هرگز از دست دادن مکانی، از دست دادن موضعی شما را کوچک نکند، پیروزی و گرفتن جایی و شهری شما را شاد نکند. چون اساساً هدف جهاد و مبارزه چیز دیگری است. پس این نکته را باید توجه داشته باشیم که کوچک نشویم، له نشویم، محدود نشویم، محدود نکنیم، چون محدود کردن و حد زدن مساوی است با محدود شدن. یعنی تو در واقع به خودت حد می زنی. هر وقت تو در یکجا حد ایجاد می کنی، آن حد در درون تو اتفاق می افتد، هرجا سخت می گیری، در حقیقت، به خودت سخت می گیری، در واقع اینجاست که انسان معنی این آیه را می فهمد: « وَمَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِه[3] = پس برخى از شما بخل مى ‏ورزند و هر كس بخل ورزد تنها به زیان خود بخل ورزیده» یعنی آدم بخیل اول ریشه خودش را می کند. [1] . سوره اسراء/53. [2] . بقره/228. [3] . سوره محمد/38.

برای این که بتوانی از  سختی‌ها نجات پیدا کنی و نور بگیری، اول باید از شر نفس خودت خلاص شوی. برای این که  نفست از این حالت در بیاید، تغذیه‌اش کن؛ تغذیه نورانی که با «عبادت، ذکر، خلوت، زیارت، مطالعات علمی، معرفتی، اعتقادی و اخلاقی» به دست می‌آید. اینها همه کمک می‌کند که نفست در مقابل چهار حمله (راست، چپ، عقب و جلو) شیطان قوی شود. وقتی نورانی شدی، آن وقت میتوانی جلوی حسادت‌هایت را بگیری، جلوی تکبرت را بگیری،‌ جلوی زودرنجی و حساسیتت را بگیری، جلوی غصه خوردنت را بگیری.   برگرفته از سلسله مباحث «خانواده آسمانی» جلسه 477