خانواده آسمانی،جلسه 294 ، 93/05/02

از سلسله مباحث استاد محمد شجاعی

مروری بر گذشته

به مدد پروردگار متعال تا کنون هشت دستورالعمل از سفارشات حضرت علی بن موسی الرضا «علیه السلام» را پیرامون سبکِ زندگی که مشتمل بر مباحث زیر بود، مورد بررسی قرار دادیم؛

1- سلام

2- شیطان

3- صداقت

4- امانت داری

5- سکوت (زبان و آفاتِ آن)

6- ترک جدال

7- دیدار و ملاقات با یکدیگر

8- قُرب به معصومین «علیهم السلام»؛ (که البته این مرحله، نتیجه‌ی وضعیِ رعایتِ 7 مرحله‌ی قبلی می‌باشد.)

در این جلسه به بررسی بخش نهمِ وصایای امام رضا «علیه السلام» به شیعیان خواهیم پرداخت، البته ذکر این نکته الزامی است که این بخش در حرکت انسان به سمت هدف خلقت، بخشی بسیار مهم و کلیدی است و رعایت آن، اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.

بخش نهم؛ ترک درگیری و اختلاف

«و لا یشتغلوا أنفسهم بتمزیغ بعضهم بعضا»؛ توصیه می‌کنم که شیعیان خود را به دشمنی با یکدیگر مشغول نکنند. تمزیغ در لغت به معنای دریدن و پاره کردن است. خشونت‌ها، عصبانیت‌ها، حسادت‌ها، بدبینی‌ها، شهوت‌ها و... انسان‌ها را به دشمنی با یکدیگر وادار کرده و آنها را در مقابل هم قرار می‌دهند. پرهیز از دشمنی، به قدری در تعالیم اسلامی مهم و کلیدی است که امام رضا «علیه السلام» بلافاصله پس از این توصیه، انسان‌هایی را که اهل خصومت و درگیری‌اند، نفرین می‌نماید.

برای توجیهِ جایگاه مهمِ ترکِ تمزیغ در سیر تکاملیِ انسان، ابتدا لازم است یک مسئله‌ی اجتماعی بسیار مهم را به نام وحدت و همدلی شناخته و خوب درک کنیم.

رحمت و وحدت؛ ریشه‌ی جذب خیرات و برکات الهی

اساساً در مسیر تکاملی انسان، ریشه‌ی جذب تمام خیرات و برکات الهی، وحدت، همدلی و مهربانی است. در مباحث توحیدی آموختیم که در مراتب اسماء خداوند، اولین اسمی که پس از «الله» صادر می‌شود، اسم رحمان است. «رحمان» پس از «الله»، سلطان اسماء الهی بوده و تمام اسماء خداوند از اسم رحمانِ او سرچشمه می‌گیرند.

بنابراین می‌توان گفت که تمامِ آفرینش و اداره‌ی نظام خلقت، براساس رحمت الهی صورت می‌پذیرد.

فراموش نکنیم که برای دریافت هر کدام از اسماء الهی در مسیر تشبّه و قرب به پروردگار، اولین قدم، جذب اسم شریف رحمان است. اگر عصبانیت، پرخاشگری، درندگی، زودرنجی، حساسیت، تکبر، خودبینی و... بر قلبِ کسی حاکم شود، انسان از رحمت خارج شده، و نه تنها به رشد و تعالی نمی‌رسد، بلکه لحظه به لحظه از سنخیّت و شباهت به خداوند دور شده و هیچ پیشرفتی در او حاصل نمی‌گردد.

از دیدگاه اسلام، حتی جهاد هم ریشه‌ی رحمانی دارد، درست مانند تنبیه‌های والدین که تنها برای تربیت فرزند بوده و هیچ تفاوتی با بوسه و نوازشِ آنان ندارد.

خوب است بدانیم که اگر قوه‌ی غضبِ انسان به غیر از مسیر رحمت فعال گردد، انسان باطنی حیوانی و درنده یافته، و از باطن انسانی خارج می‌گردد به طوری که حرکت او به سمتِ قُرب به پروردگار مختل می‌شود.

در دعای جوشن کبیر خداوند را این‌گونه خطاب می‌کنیم؛ «یا من سبقَت رحمتَه غَضَبُه؛ ای کسی که رحمتت بر غضبت پیشی گرفته است.» غضبِ ما نیز به عنوان خلیفه‌ی خداوند در زمین، باید تحت تربیت رحمت‌مان باشد. به طوری که تنها برای رضای او به خشم بیاییم نه برای تخلیه‌ی نفس‌مان.

تمام نکبت‌ها، جنگ‌ها، طلاق‌ها، خودکشی‌ها و... در جوامع گوناگون، نمودی از میزان خشونت در آنان است. هر چه سطح خشونت در جامعه‌ای کمتر شده و بر میزان رحمت افراد آن نسبت به یکدیگر افزوده گردد، آن جامعه به خیرات بالاتری نایل خواهند شد. اگر نگاه انسان‌ها به هم، طبق قاعده‌ی «هو أنت» و بر اساس رحمت و مهربانی نسبت به همدیگر باشد، قطعاً غالب مشکلات آن جامعه از بین رفته و مردم در آرامشی بهشتی خواهند زیست.

علت حرام بودن گناهانی که با تعرّض به حریمِ دیگران همراه می‌باشند (غیبت، تجسّس، تهمت، پرخاشگری و ...) آن است که اولاً در نظام فردی به رحمتِ انسان آسیب زده و او را از مسیر قرب دور می‌سازد. ثانیاً وحدت و همدلی جامعه را مختل نموده و آرامش و نشاط را از آن سلب می‌نماید.

حفاظت از همدلی و وحدت جامعه، به قدری حائز اهمیت است که علت اصلی غیبت امام زمان «علیه السلام»، عدم وجود وحدت و همدلی در جوامع مسلمان، معرفی شده است.

وحدت و آثار آن از نگاه قرآن

قرآن کریم، آثار عنایت و رحمت خداوند به مسلمانان را ایجاد وحدت و همدلی در میان آنان معرفی می‌نماید.

- «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرّقوا، واذکروا نعمه الله علیکم، اذا کنتم اعداءً، فالّف بین قلوبکم، فأصبحتم بنعمه اخواناً، و کنتم علی شفا حفره من النّار، فانقذکم منها، کذلک یبین الله لکم آیاته، لعلّکم تهتدون» (سوره آل عمران آیه 103)

- و همگی به رشته‌ی دین خداوند چنگ زده و به راههای متفرق نروید و به یاد آورید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید، خداوند در دلهای شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف خداوند، همه برادر دینی یکدیگر شدید، در صورتی که در پرتگاه آتش بودید و خداوند شما را نجات داد. و خداوند به این مرتبه از وضوح و کمال آیاتش را برای شما بیان می‌کند، باشد که به مقام سعادت، هدایت شوید.

طبق این آیه، اختلافات و درگیری‌ها، سقوط در پرتگاه آتش است. بنابراین فعال شدن قوّه‌ی غضب و از میان رفتن رحمتِ انسان، او را به قعر جهنم سقوط خواهد داد. آنچه که مورد نظر و رضای خداوند است، الفت و وحدت میان انسان‌هاست، که باید هر کس به اندازه‌ی وُسعِ نفس خود در حفظ این وحدت و مهربانی بکوشد. به‌گونه‌ای که اگر در اختلافی، حتی حق هم با او بود، کوتاه بیاید و از این وحدت، چونان ناموسِ ارزشمندی حفاظت کند. «الفتنه اکبرُ من القتل»

باید هوشیارانه از حریمِ دل‌مان مراقبت کنیم، تا نکند دلمان نسبت به کسی بدبین شده و یا کینه‌ای جذب کند که اگر این اتفاق، واقع شود، بازنده‌ی اصلیِ این ماجرا، خودِ ما خواهیم بود.

هر جا که بوی حسادت، رقابت، کینه، اختلاف، درگیری و... می‌آید، جهنمی برپاست، باید به سرعت خود را از آن آتش دور کنیم.

یادمان باشد که اگر نتوانیم با خویشتن‌داری، جهالت‌های انسان‌های جاهل را از خود دور نماییم و به جدال و عصبانیت و کینه و... مبتلا شویم، تمام نورانیت و قدرت خود را از دست خواهیم داد.

این نکته‌ی اساسی را چه در زندگی فردی و چه در زندگی اجتماعی خود فراموش نکنیم که اختلاف، منشأ تمام جهنم‌هاست؛ همان‌گونه که رحمت، منشأ تمام خیرات و کمالات است. آنچه که می‌تواند اسم‌هایی که انسان از خداوند تبارک و تعالی جذب نموده، از بین ببرد و او را فلج و ناتوان کند، خشونت، درگیری و اختلاف است. خداوند در این آیه، محور وحدت مسلمانان را حبل‌الله معرفی می‌نماید. محور وحدت در گروه‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد مثل (ملیت، زبان، دین و ...). اما آنچه را که خداوند محور وحدت تمام انسانها می‌داند چیزی است که همه‌ی آنان در آن مشترک‌اند؛ «لا اله الا الله» اساساً همه‌ی انسان‌ها فطرتاً عاشقِ کمال مطلق‌اند و بر پایه‌ی لا اله ‌الا الله خلق شده‌اند. شعار اصلی تمام ادیان و شعار فطری تمام انسان‌ها، لا اله الا الله است. «واعتصموا بحبل الله جمیعاً...» همگی حولِ محور «الله» متحد شوید و به واسطه‌ی این حبلِ قدرتمند، جاودانه و شکست‌ناپذیر از تاریکی تا نور هدایت شوید.

هم قرآن و هم پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» دو مصداق برای حبل الله معرفی می‌نماید؛ قرآن و عترت.

نکته‌ی ظریف مستتر در این آیه، هدایتی است که به دنبال چنگ زدن به حبل الله برای انسان رخ می‌دهد؛ «کذلک یبیّن الله لکم آیاته، لعلّکم تهتدون».

توجه به محور وحدت و اصالت دادن به آن، سبب جذب رحمت و برکت خداوند شده و راه هدایت بر او باز می‌شود، به طوری که اگر انسان، تمام مسیرهای علمی و معنوی را طی کند، اما به اصل رحمت و وحدت توجهی نداشته باشد، قطعاً گمراه خواهد شد.

اگر پدر و مادری در خانواده، سعی در حفظ وحدت اعضاء آن نداشته باشند، رحمت پروردگار را جذب ننموده و به هدایت نخواهند رسید، چرا که رمز سعادت و سلامتِ یک خانواده حفظ وحدت در آن است. مَحال است کسی با روحیه‌ی فتنه‌انگیزی و درگیری هدایت شود و یا بتواند دیگران را هدایت کند.

اهل بیت «علیهم السلام» نیز همواره بر حفظ وحدت جوامع اسلامی تأکید داشته‌اند و با هوشیاریِ کامل از اختلاف‌انگیزی میان مسلمانان ممانعت می‌نمودند.

پس، از آتش اختلاف و درگیری فاصله بگیریم تا نفسمان به این آتش خانمان سوز، مبتلا نگردد.

والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته