نام گروه دیگری از فرشتگان «سائق و شهید»است

فراز یازدهم:«و من أوهمنا ذکره، و لم نعلم مکانه منک، و بأی أمر و کلته، و سکان الهواء و الأرض و الماء، و من منهم علی الخلق فصل علیهم یوم یأتی کل نفس معها سائق و شهید = و درود بر آن دسته از فرشتگان که خدا نام آنان را نیاورده و موقعیت آنان را نمی شناسیم که به چه چیز مأمور هستند! و سلام بر ساکنان فضا و زمین و آب ها و آنان که بر خلایق مسلط هستند! پس درود فرست بر آنان، در آن دم که هر کسی را به طرف قیامت می کشانند و با او مأمور ناظری از پس و پیش خواهد بود».

حضرت تا اینجا حدود ۳۰ گروه از فرشته ها را نام می برد که مأموریت های گوناگونی در نظام عالم بر عهده دارند. در فرازهای آخر می فرماید درود بر آن دسته از فرشتگان که نام آنها را نیاورده ایم و ما نمی دانیم که آنها چه موقعیتی دارند و تو آنها را به کدام کار، وکیل کرده ای. 

در روز قیامت هر کسی با خودش یک سائق و شهید دارد. «سائق» فرشته ایست که شخص را از جلو راهنمایی می کند و به سمت قیامت می آورد؛ او کشاننده و سوق دهنده است. «شهید» هم فرشته ای است که گواه بر زندگی و کارهای اوست.

دسته ای از فرشتگان که ما آنها را نمی شناسیم

 در این فراز حضرت از یک دسته از فرشته هایی نام می برند که ما آنها را نمی شناسیم. حضرت سجاد علیه السلام در دعای سوم دسته های کمی از ملائکه و ماموریت های شان را بیان کردند. به هر حال خداوند تبارک و تعالی بی نهایت مخلوق دارد و همانطور که قبلا گفتیم، تمام امور مخلوقات، به دست فرشتگان انجام می شود. بنابراین، تعداد فرشتگان الهی را جز خداوند کسی نمی داند.‌

در شرح آن نیز آمده است: «از آنجایی که می دانیم، خلایق عالم غیر متناهی و غیر قابل احصا می باشند، قطعا آنچه را که امام (علیه السلام) از انواع فرشتگان در این دعا نام برده، عبارت است از یک دسته ی معدودی از ملائکه که دارای شمارش می باشند. ولی مسلما آنچه نام برده نشده، قابل مقایسه با آنچه نام برده شده نمی باشد، یعنی خیلی بیشتر است. از این رو فرمود بر فرشتگان که نام و نشانی از آن ها نیست و در امور خاص خودشان به انجام وظیفه اشتغال دارند درود بفرست».

در سوره ی مجادله آیه 17 آمده است: « وَمَا یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ = و [شماره] سپاهیان پروردگارت را جز او نمى‏ داند». یعنی هیچ کس تعداد لشکریان خدا را نمی داند مگر خود خدا.

در روایت حماد بن عیسی از امام صادق علیه السلام روایت شده : «سأل رجل ابا عبدالله فقال الملائکه اکثرام بنو آدم فقال و الذی نفسی بیده ملائکه الله فی السموات اکثر من عدد التراب فی الارض= شخصی از امام علیه السلام سؤال کرد : تعداد فرشته ها بیشتر است یا انسان ها؟ حضرت فرمود : به خدا قسم فرشتگان از ذرات خاک بر روی زمین بیشتر هستند!».

آیا کسی می تواند بگوید که ما در زمین چه مقدار خاک داریم؟ یا ذرات خاک چه تعداد هستند؟ می فرماید: تعداد فرشته ها بیشتر از این هاست. یک مقدار آدم باید فکر کند که خداوند تبارک و تعالی چه خلق با عظمتی دارد و تمام این ها تحت فرمان الهی مشغول انجام ماموریتهای شان هستند. عالم خیلی شلوغ است. شما نگاه کنید با هر انسان چند فرشته هست؟ در فقرات قبلی خواندیم آب، هوا، ابرها، باران، برف و گیاهان، تمام حرکاتی که در کره ی زمین در جو زمین در بالا در ستاره ها کیهانها و کهکشانها دارد اتفاق می افتد، اداره کننده ی همه ی این ها ملائکة الله هستند.

پس این یک دسته از فرشته ها بود که گفتیم ما نمی دانیم تعداد فرشته ها چقدر است و به چه کار هایی مشغول هستند. امام سجاد در این لحظه می گوید: خدایا به این فرشته هایی که ما نمی شناسیم و نمی دانیم کجا هستند و چه کار می کنند؛ به همه شان درود بفرست. حضرت به فکر آن ها هم هست. روح بزرگ را شما نگاه کنید، چقدر این روح بزرگ است که وقتی بر ملائکة الله سلام می کند، بر فرشته ها دانه دانه اسم می آورد و ماموریتهای شان را می گوید و به آنهایی که اسم نمی آورد و می گوید ما از ماموریتهای آنها خبری نداریم به آنها هم درود می فرستد.

سخنی درباره عظمت ملائکة الله

حضرت می فرماید: خداوند فرشته ای دارد که تمام دنیا در یک قطره اشک این فرشته غرق می شود. ببینید ملائکه ی الهی چه عظمتی دارند. حضرت می فرماید، فرشته هایی هستند که اگر نوک انگشتشان را در همین اقیانوسهای زمین بگذارند، فقط سر انگشت فرشته تر می شود. خداوند تبارک و تعالی از این هم عظیمتر دارد که تمام ستاره ها و کیهان ها و کهکشان ها را روی نوک انگشت این فرشته ها قرار می دهد و اداره می کند و  جالب اینجاست که چند بار در قرآن می فرماید:«إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ[1]= و این [كار] همواره بر خدا آسان است». می فرماید:«وَلَا یَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیم[2]= و نگهدارى آنها بر او دشوار نیست و اوست والاى بزرگ». اصلا خداوند را چرت و خواب نمی گیرد:« لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ[3]= نه خوابى سبك او را فرو مى‏ گیرد و نه خوابى گران».

منطق و نظم و حساب، حقیقتی جاری در تمام موجودات عالم است

هیچ موجودی در نظام عالی و دانی عالم نیست، مگر آن که میزان دقیق نظم و منطق حساب و کتاب بر تمام حقیقت او جاری است و این خود میسور نیست، جز با حاکمیت نظام علمی و تدبیری حضرت حق متعال که به وسیله فرشتگان در تحت محاسبه و تدبیر است.

توضیح دادیم که خداوند هیچ موجودی غیر ریاضی خلق نکرده است. شما یک اتم را که نگاه می کنید، می بینید ساختار ریاضی دارد. از اتم کوچکتر پروتون، نوترون، الکترون، همه ساختار ریاضی دارند.

کمتر از یک نسل قبل از ما، فقط بشر توانسته بود اتم را شناسایی کند و از این رو آن را اتم می گفتند که یک لفظ یونانی بود و به معنی غیر قابل تجزیه. بشر وقتی به آن رسید، اسمش را اتم گذاشت، چون فکر می کرد از این ریز تر امکان پذیر نیست. اما چند سالی گذشت تا اتم را شکافتند و دیدند یک عالم بی نهایتی در این اتم هست؛ الکترونی دارد، نوترونی دارد، پروتونی دارد. این ها بار دارند. دارای بار مثبت، منفی و خنثی هستند. گفتند این دیگر آخرش است. چند سالی است که باز این ها را شکافته اند و این شکافتن ها تا بی نهایت ادامه خواهد داشت، ‌یعنی تمام شدنی نیست. کیهانها، کهکشانها و کرات را ببینید، انتها ندارد. ساختار کوچکترین موجود تا بزرگترین موجود ریاضی است.‌ چه کسی دارد این حدود و اندازه ها را معین می کند و روابط شان را برقرار می کند و اداره شان می کند؟ می فرماید: «فالمدبرات امرا»، فرشتگانی که تمام امور را تدبیر می کنند. حال شما فکر کنید فرشته ها چقدر باید باشند که تمام ذرات عالم را دارند مدیریت و تدبیر می کنند.

انسان یک مقدار فکر کند که این یعنی چه که ما چقدر موجود، مخلوق و ذره داریم؟ این ها دارند به صورت ریاضی اداره می شوند. روابط شان با سایر موجودات عالم، یک روابط منطقی است. شما نمی توانید روی یک ذره از این عالم، دست بگذارید که با ذره ی دیگر رابطه نداشته باشد، حتی اگر یک میلیون سال فاصله داشته باشند. تمام موجودات با هم رابطه دارند. اینکه علمای فیزیک می گویند شما در خانه ی تان یا در کوچه تان یا در محله ی تان دستتان را به چمدان تان یا ساک تان بگیرید و بلند کنید و زمین بگذارید، در تمام ذرات عالم تاثیر می گذارد، برای این است که یک واحد کاملا مرتبت با همدیگر وجود دارد. محاسبات این ها را فرشتگان انجام می دهند که در جلسات قبل و در فقرات قبلی دعا اینها را خواندیم.

فرشته های ساکن هوا و زمین و آب

دسته ی بعدی، فرشتگانی هستند که ساکن هوا و زمین و آبند. فرشته هایی که مسئولیت دارند در فضا و هوا کار کنند. فرشته هایی که امورات زمین و مسائلی که در کره زمین است، به دست آنهاست. فرشته هایی که در دریا ها قرار دارند و امورات دریا ها و موجودات دریایی را اداره می کنند.

در دعا ها داریم:«یا من فی البحار عجائبه= ای کسی که تمام عجائب خودت را در دریا قرار دادی». شما عجائب زمین را ببینید که بشر نمی تواند حتی حسابش را بکند. ولی از زمین و خشکی ها عجیب تر دریا ها هستند. در خشکی ها هنوز نتوانستند توقف کنند، هر روز دارند پرنده ی جدید، پشه ی جدید و یک موجود جدید کشف می کنند و در دریا که دیگر مجهولات شان خیلی بیشتر از معلوماتشان است. ما با خدایی سر و کار داریم که بشر بعد از چند هزار سال مطالعه ی مخلوقات او و تجلیات او هنوز نتوانسته اعتراف کند که من توانستم یک دانه از مخلوقات خدا را بشناسم.

ما یک کلمه می شنویم، ساکنان آسمان و ‌ساکنان زمین، یعنی فرشته های که مامور زمین هستند ما تا قیامت هم اگر فسفر بسوزانیم، نمی توانیم حساب کنیم وقتی که فرشته ها دارند زمین را اداره می کنند، چه تعداد هستند و چه کار هایی دارند می کنند؟ فقط در همین کره زمین، بقیه ی دنیا جای خود دارد.

دسته ی دیگر، فرشته هایی که در آب هستند و تدبیر آب را برعهده دارند. دسته ی دیگر، فرشته هایی که تو مامور بر خلائق خودت کردی. ده ها و صد ها فرشته یک موجود را تدبیر می کنند.

«قوه نامیه» در زمین، گیاه را می رویاند

« بعضی فرشتگان در فضا و گروهی در آب و گروهی در زمین هستند. مثلاً در زمین، «قوه نامیه» وجود دارد که گیاه را می رویاند و نه قابل دیدن است و نه در هیچ آزمایشگاهی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد».

قوای عالم یا فرشته ها که گیاهان را رشد می دهند، قوه نامیه هستند. حال قوه ی نامیه کجاست؟ آیا شما قوه ی نامیه را در آزمایشگاه و زیر میکروسکوپ می بینید؟ نه. آدم تعجب می کند از حماقت دانشمندانی که زیر میکروسکوپ نقاشی و طراحی را نگاه می کنند که ببینند چه کسی این ها را تکان می دهد و می برد به این طرف و آن طرف و روی هم می چیند؟ مراحلی که یک تخمک با یک اسپرم لقاح پیدا می کند و تشکیل سلول تخم می دهد و بعد شروع به تکثیر و اندام زایی می کند تا می شود یک انسانی که 8 هزار سال است که دارند مطالعه اش می کنند و هنوز یک قسمتش را هم نتوانسته اند بشناسند. این ها را می خواهند زیر میکروسکوپ می ببیند.

قوه ی نامیه کجاست؟ این قوه نه قابل دیدن است و نه در هیچ آزمایشگاهی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. «دانه نباتی» در هیچ شرایطی جز در خاک یا آنچه مواد خاص خاکی را واجد است، نمی روید و این قدرت رویش، جز به نیرویی ماوراء عالم عناصر میسور نیست؛ زیرا نمو گیاه با ضمیمه شدن و یا مونتاژ اجزا به یکدیگر نمی باشد. چون اگر در آزمایشگاه سلول های حیاتی گیاهان را دقت کنند، به خوبی درمی یابند که به غیر از ماده در ترکیبات موجودات، چیز دیگری به نام حیات در کار است که از سنخ و سبک عناصر نیست و امکان رشد و تکامل فقط در همان تعبیه شده است که اگر از دست رفت، دیگر نمی روید و این عامل خاص را دانه نباتی از درون خاک جسته و پیدا کرده است.

فراز دوازدهم و آخر از دعای سوم صحیفه سجادیه

حضرت در فراز دوازدهم یا آخر می فرماید:« و صل علیهم صلاه تزیدهم کرامه علی کرامتهم، و طهاره علی طهارتهم أللهم و اذا صلیت علی ملائکتک و رسلک، و بلغتهم صلاتنا علیهم فصل علینا بما فتحت لنا من حسن القول فیهم، انک جواد کریم = و درود فرست بر تمامی فرشتگان، آن چنان درودی که بر کرامت و طهارت آنان بیفزاید و همان دم که صلوات خود را بر رسل و فرشتگانت نثار فرمودی و درودها را بر آنان ابلاغ نمودی، بر ما نیز تحیت و تهنیت خود را روا دار، به سبب گشایش زبان ما به ذکر ایشان که تو جواد و کریم هستی».

چقدر شیرین است که خداوند به همه ی فرشتگانش اعلام کند که فلان بنده ی من به شما سلام رساند. سپس امام (علیه السلام) می گوید، خدایا موقعی که سلام ما را به آنها می رسانی؛ به ما هم سلام و صلوات بفرست.

چرا به ما صلوات بفرست؟ چون خدایا خودت ما را انتخاب کردی و درِ گفتگو با فرشته ها را تو به روی ما باز کردی وگر نه، ما کجا و این که با ملائکة الله حرف بزنیم کجا؟

خدایا حالا که تو خودت این لطف را در حق ما کردی که ما در باره ی ملائکة حسن قول داشته باشیم، حال که صلوات و درود ما را می فرستی به فرشته ها، سلام و درود خودت را هم بر ما هم بفرست که تو جواد و کریم هستی.

امام در این فراز آخر نیز بر همه ی آنان درود و صلوات می فرستند و از خدای متعال درخواست کرامت و ازدیاد عمر را برای ایشان می فرماید.

«امام در مجموعه این دعاها، این تصویر خام که «نهاد عالم ماده، بریده از نظام ملکوتی و الهی است» را مردود دانسته و اثبات فرموده اند که تمام حرکات و سکنات ذرات عالم، با حساب و کتاب دقیق و تحت نظارت مأموران خاص الهی صورت می گیرد».

یعنی همین الان که شما اینجا نشسته اید؛ فرشته ها دارند با شما و محیط و مسلط بر شما برای شما کار می کنند. برای هوایی که تو در آن هستی کار می کنند. برای زمینی که در آن هستی کار می کنند. برای دوستان تو دارند کار می کنند. مادری که باردار است، فرشته ها دارند برایش کار می کنند.

پس عالم ما مملو و پر از ملائکة الله است. این گونه نیست که شما فکر کنید که عالم یک ساعت کوکی است که کوکش کردی یا یک ماشین کوکی است که کوکش کردی که وقتی آن را روی زمین می گذاریم خودش می رود. خدا این عالم را مکانیکی کوک نکرده، کوچکترین حرکتش محرک دارد. فلاسفه الان دارند می گویند که «هیچ حرکتی بدون محرک نیست».

به طوری که پیشتر از وجود آنان، تدبیر جملگی ایشان در افق وجودی دسته ای خاص از فرشتگان تدوین و ترتیب یافته و بر حسب زمان تدبیر، در خارج فرم ویژه خود را می یابند. پس این نکته که سر ارسال جمیع انبیا و نزول تمام کتب آسمانی بر اساس آن پی ریزی شده، باید در خاطره ما باشد که عالم ملک به وسیله عالم ملکوت اداره می شود و چنین نیست که یک سلسله قواعد و ضوابط خاص، بریده از الهیت و خالقیت و به طور خود به خود عمل کند و مستقلاً به کنش ها و واکنش ها و تأثیرها و تأثرها درگیر باشد». گفتیم رابطه ی دنیا با آخرت، مثل رابطه ی رحم مادر با دنیاست. الان رحم را دنیا دارد اداره می کند. رحم اگر بریده ی از دنیا باشد حرکتی ندارد. تمام قوا و انرژی اش را از دنیا می گیرد. تازه ملائکت الله و عالم ملکوت هم دارد روی آن کار می کند. ما هم در رحم دنیا توسط ملکوت و فرشتگان تدبیر می شویم.

«و چنان که گفتیم، همه انبیا و مرسلین برآنند که به انسانی که زود اسیر محسوسات و مبصرات و مسموعات خود گشته و خیال می کند آنچه دیده، لمس کرده و یا شنیده، تمام حقیقت وجود و هستی است، هشدار دهند و بگویند که پنبه غفلت را از گوش خود به در آور و بدان که نهاد هستی تحت حکومت ملکوت هستی است. چنان که شبستری در این زمینه می گوی:

تو از عالم همین لفظی شنیدی                 بیا برگو که از عالم چه دیدی؟

چه دانستی ز صورت یا ز معنی؟              چه باشد آخرت؟ چون است دنیا؟

به زیر پرده هر ذره پنهان                      جمال جانفزای روی جانان

سپس امام علیه السلام این ارتباط عالم با ملکوتیان را از بزرگ ترین نعمت ها دانسته و در آخر فرموده فصل علینا...؛ خداوندا، چون ما ذکر خیر فرشتگان را گفتیم و این ارتباط را دانستیم، پس سلام و درود خود را بر ما نازل بفرما!».

[1] . احزاب/19؛ حج /70؛ حدید/22؛ فاطر/11؛ عنکبوت/19.

[2] . بقره /255.

[3] . همان.