آخرت شناسی؛ ضامن سعادت دنیا و آخرت

رسول خدا، رحمۀ للعالمین از طرف خداوند رحمان و رحیم پیام می‌­آورد که خداوند تبارک و تعالی دشمن می­‌دارد هر عالم به دنیایی را که جاهل به آخرت است، یعنی کسانی که در زندگی‌شان دنبال علوم دنیائی هستند مثلا برای دانشگاه رفتن، گرفتن مدرک تحصیلی و سایر رشته­‌های دیگر و یا جمع آوری مال و خانه و اتومبیل و غیره در تلاشند و جدیت دارند، اما از زندگی آینده خودشان یعنی آخرت که قرار است بروند، چیزی نمی‌­دانند اینها آخرت­‌شناس نیستند و جاهل به آخرت هستند.

کسی که جاهل به آخرت است، مسیری را طی می­‌کند که خودبه خود مورد نفرت و بغض خداوند قرار می‌گیرد. آدمی که نمی‌داند کجا می‌رود، هیچ‌­وقت خودش را برای آنجا آماده نمی‌کند. در حالی که ما صددرصد چند ساعت یا چند روز یا چند ماه دیگر از این دنیا خواهیم رفت و بسیاری از ما که در اینجا نشسته‌ایم دو سوم عمرمان را سپری کرده‌ایم. بعضی‌ها هم لحظات و روزهای آخر را طی می‌کنند و ما هم در آینده‌­ای نه چندان دور وارد عالمی می‌شویم که شرایط زندگی کاملا متفاوتی با دنیا دارد و اگر برای آن زندگی آماده نباشیم، ورود ما با اضطراب، ترس، دلهره، وحشت، غم، حزن و عذاب خواهد بود و این تازه شروع راه است که بسیار هم خطرناک است.

بنابراین، آخرت­‌شناسی اصل بسیار مهمی در تامین سعادت و خوشبختی دنیا و آخرت است نه فقط آخرت بلکه اگر کسی آخرت­‌شناس باشد، دنیایش هم به شیرینی و شادی و با آرامش سپری خواهد شد.

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل است که فرمود: «رَحِمَ اللّهُ اِمْرَاً عَلِمَ مِن أینَ وَفی أینَ وَ إلی أینَ[2] ؛ خدا رحمت خدا شامل حال کسی می شود که بداند از کجا آمده در کجا هست و به کجا می رود». این سه دسته اطلاعات ضروری زندگی هر انسانی است.

در انتهای سرازیری؛ بهشت یا جهنم

یکی از حماقت‌های بزرگ انسان ها، بی­‌توجهی به آخرت است. امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) می‌­فرماید: من ندیدم مثل بهشت که طالب آن بخوابد و ندیدم مثل جهنم که فرارکننده از آن بخوابد و بیخیال باشد.[3]
ما به سرعت به انتهای سرازیری نزدیک می­‌شویم و در انتهای این سرازیری دو در به روی ما باز می‌شود: یک در به سوی بهشت و یک در به سوی عذاب و بدبختی و جهنم. این ما هستیم که باید در این سرازیری تعیین کنیم که کدام در به روی ما باز می‌شود.

اصل معاد جزء ارکان دین است

در اصول دین مان ما یک اصل بسیار مهم داریم که آن اصل معاد است. معاد یعنی بازگشت. کسی می‌تواند به معاد و بازگشت واقعا معتقد باشد که قبلا ایمان آورده باشد. باور کند که قبلا پیش خدا بوده. اگر چنین ایمانی نباشد، اعتقادش به معاد معنادار نیست.

پس معاد یعنی من قبلا پیش خدا بودم و به سوی خدا باز می‌گردم: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ[4]؛ همانا ما از آن خداییم و به سوی او بازمی‌گردیم». شروع ما از نطفه جسمانی خودمان نیست. ما در آغاز راه بدن نداشتیم، آن موقعی که پیش خدا بودیم به گونه دیگری زندگی می‌کردیم. وسط راه ماموریت پیدا کردیم که به زمین بیاییم و در زمین بدن­‌گیری کنیم، بعضی‌ها بدن زنانه و بعضی‌ها بدن مردانه گرفتند. مهم در این راه این است که آن تکالیفی را که خداوند تبارک و تعالی برای‌مان مشخص کرده درست انجام دهیم و سعادتمند به جایگاه اصلی و ابدی خود بازگردیم.

در قرآن کریم آیات بسیار زیادی مسئله بازگشت ما را به سوی خداوند تبارک و تعالی ذکر می‌کند: «إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ[5]»، «إِلَیْهِ مَرْجِعُكُمْ[6]»، «إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِیعاً[7]»، «إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ[8]»، «إِلَیْهِ یَرْجِعُونَ[9]»، «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ[10]»، «إِلَیْهِ الْمَصِیرُ[11]»؛ همه دلالت بر این می‌کند که ما به سوی او برمی‌گردیم. اصلا رفتی در کار نیست. در همه آیات از «بازگشت» صحبت شده است نه از رفتن. فقط کسی می‌تواند به معنای حقیقی معتقد به معاد باشد که این بازگشتن را باور کند.

استقرار و بهره‌­مندی ما در زمین موقتی است. همان‌طور که قرآن می‌فرماید: «وَ لَكُمْ فِی الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى‏ حِینٍ[12]؛ تا مدتی در زمین قرارگاه و بهره دارید». در  اینجا مدتی مستقر و بهره­مند هستید بعدا بازمی‌گردید و می‌روید.

ما در زمین، خانواده موقتی داریم و نسبت به آن وظائفی داریم. ما مثل یک جنین که در رحم مادر رشد می‌کند، در رحم دنیا آمده‌ایم تا رشد ‌کنیم و به تعالی برسیم و برای مرحله بعد آماده شویم. ما خانواده­ای غیر از خانواده زمینی داریم و با تکامل پیش آن خانواده مان برمی‌گردیم.

مهم این است که بفهمیم چه راهی در پیش داریم، کجا هستیم، چگونه باید زندگی کنیم، هدف ما کجاست، چه منازلی را باید پشت سر بگذاریم.

آیا برای مرگ آماده هستی!

امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: « أقربُ شیءٍ الأجلُ[13]؛ نزدیک­ترین چیز، اجل است» . ما یک مقطع قبل از دنیا داریم که با آن کاری نداریم. مقطع مهم آن زندگی مربوط به دنیاست و آخرین مقطع آخرت­ است.

اگر ندانیم قرار است کجا برویم هیچ ­وقت برای آن آماده نمی­‌شویم. پس باید بدانیم منازل آخرت چگونه است، وفات به چه شکل است، حضرت عزرائیل (علیه‌السلام) چگونه می‌­آید، چگونه از ما جان می­‌گیرد، قبض روح چگونه خواهد بود، مراحل قبل از قبض روح، حین قبض روح، روح بعد از قبض به چه شکل خواهد بود، در عالم قبر به چه وضعیتی خواهیم رسید، عالم برزخ که میلیاردها برابر زیباتر، بزرگتر، جذاب‌تر، کاملتر و پیشرفته‌­تر از دنیاست، وضعیت ما چه خواهد بود، آیا اساسا ما با آمادگی می­‌رویم، سئوال‌های قبر چیست، آنجا چه سوالهایی از ما می‌کنند؟ نکیر و منکر چه کسانی هستند، آیا برای همه می‌­آیند یا برای بعضی‌­ها می­‌آیند، بشیر و مبشر چه کسانی هستند، باید چه­ چیزهایی برای قبر ذخیره کنیم، چون هرچه که هست باید از دنیا ببریم و آن چیزها هم باید در درون خودمان ایجاد کرده باشیم. خوراک قبر فقط باطن انسان است.

جواب تمام سوال های آخرت هم باید در دنیا داده شود. سوال‌ها هم شفاهی و کتبی یا ذهنی نیست که من بگویم به ذهن خودم می‌سپارم که آنجا یادم بماند و پاسخ دهم. بلکه سوال‌ها از وجود انسان می­‌کنند. این دهان نیست که شفاهی پاسخ دهیم، خودِ وجود پاسخ می‌دهد. ما با زندگی در دنیا به سوال‌ها پاسخ می‌دهیم. همین الان با نحوه زندگی‌مان جواب می‌­دهیم و همین الآن نکیر و منکر از ما سوال می­‌کنند.

منازل آخرت

ما چهار منزل در آخرت داریم. منزل اول موت است؛ منزل دوم برزخ است که همان قبر است؛ منزل سوم قیامت است که خود 50 منزل و موقف دارد؛ منزل چهارم بعد از قیامت خواهد بود که حیات ابدی است.

قرآن کریم نزدیک به 80  بار زندگی ابدی را متذکر می‌شود، یعنی تا خدا هست شما هم زندگی خواهید کرد.

نبی اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «خُلِقتُم لِلبَقاء لا لِلفَناء[14]؛ شما برای جاودانگی و بقاء خلق شدید نه برای فنا». ما اصلا مرگی نداریم. مرگ مربوط به جنبه جسمی ماست که اینجا مضمحل می‌شود. چون ما بدن نیستیم. مثلاً یک فرد در مدت 40 سال عمرش ممکن است حدود 4 تا 5 بار کل سلوی‌های بدنش عوض شده باشد؛ ولی شخصیتش ثابت است. ما با تحولات بدن تغییر نخواهیم کرد.

پس وفات یعنی انتقال کامل یک شیء از جایی به جایی که من در فرمول شناخت آخرت تعبیر به تولد کردم. در حقیقت مرگ نوعی تولد از رحم دنیا به ملکوت است.

ما چند نوع تولد و در واقع چند نوع رحم داریم. یکی رحم مادرمان بود که از آن به دنیا وفات کردیم. از رحم دنیا به عالم برزخ یا ملکوت متولد می­‌شویم که میلیاردها برابر از اینجا کاملتر، بزرگتر، مهمتر و  پیشرفته­‌تر است. رابطه دنیا با آخرت مثل رابطه رحم مادر با دنیاست. همان طور که دنیا قابل مقایسه با رحم مادر نیست. ملکوت هم قابل مقایسه با  دنیا نیست.

هر چقدر بین رحم مادر با دنیا رابطه ریاضی برقرار کنید؛ به همان نسبت بین دنیا و نظام برزخی و ملکوت رابطه وجود دارد و خودِ عالمِ ملکوت هم یک رحم به حساب می‌آید. انسان در رحم ملکوت برای مرحله سوم که قیامت است آماده می‌شود و از آنجا به مرحله چهارم خواهد رفت که حیات ابدی انسان شروع خواهد شد.

برزخ؛ اولین منزل زندگی ابدی

اولین مرحله، مرحله وفات یا موت است. در مرحله موت یا تولد، ما بدن را رها می‌کنیم. همان‌طور که جنین هم در رحم مادر بعضی از چیزها را رها می­‌کند با بدنی که در رحم ساخته و آماده دنیا کرده و مناسب دنیاست، به دنیا می­‌آید. یکسری چیزهایی با خودش دارد که مناسب دنیا نیست. آن چیزی که مناسب دنیاست را با خودش می­‌آورد چون آن را برای گذران زندگی در دنیا لازم دارد. ما هم از اینجا که می‌خواهیم برویم باید چیزهایی را آماده کنیم که مناسب برزخ و قبر باشد. باید دقیقا یک ساختار تراشیده شده مطابق با عالم برزخ ببریم. اگر جنینی با سر اضافه یا دست اضافه یا پای اضافه یا چشم اضافه به دنیا بیاید، برایش دردسر­ساز است.

عالم آخرت که بسیار پیشرفته‌­تر، بزرگتر و مهم‌تر از دنیا است، بنابراین هر کمبودی در ما برای آخرت خسران بزرگ خواهد بود. ما باید تراش را بخوریم و باید برای زندگی در آنجا آماده شویم. پس باید بدانیم که چگونه رفتار کنیم، چگونه زندگی کنیم که آماده باشیم. تعبیری که من کردم تعبیر «تولد» بود.

ابن سینا (ره) در رساله‌­ی به نام الشفاء «من خوف الموت» می­‌فرماید: «مردن برای انسان عوض‌­کردن ابزار است». مثلاً نجار برای هر قسمت از کارش ابزار عوض‌ می‌کند و با ابزار دیگری کار می­‌کند. یک جا اره به دردش می‌خورد، جای دیگر چیز دیگری.  ابزار ما هم در مدتی که در دنیا هستیم، بدن ماست که این هم ابزار مبارکی است. اسلام هم به این ابزار احترام می‌گذارد و حتی برای مرگ آن قوانینی را قرار می‌دهد مثل؛ غسل دادن میت، نماز خواندن بر میت، دفن بدن و... . سر قبر که ما می‌رویم به احترام بدن می‌رویم. روح همچنان ارتباطش را با بدن در عالم ملکوت و برزخ حفظ می‌کند و از این روست که سفارش به هدیه فرستادن و رفتن به قبرستان شده است. زیرا که میت در عالم برزخ متوجه می‌شود. پس بدن خیلی حرمت دارد.

ما قرار است با این بدن که ابزار بسیار محترم و مهمی است، زندگی ­کنیم و برای آخرت آماده شویم.

سفر پرماجرا