مصداق های ۱۴ گانه صدقه در زندگی کدام است؟

۱- رفع موانعی که باعث اذیت دیگران می شود، صدقه است

شخصی به پیامبر گفت:«من یطیع ذلک یا رسول الله؟ = چه کسی تحمل دارد که همیشه صدقه بدهد؟» حضرت فرمود:« اماتتک الاذی عن الطریق صدقه= اگر چیزی را که باعث اذیت دیگران باشد، از سر راه مردم برداری صدقه است». کاری که باعث اذیت دیگران شود، ظلم، منکر و دور شدن از اخلاق الهی است.

۲- احترام به پیاده رو توسط سواره صدقه است

امام صادق (علیه السلام) می فرماید:«من الجور قول راکب لراجل الطریق الطریق= این ظلم است که راکب به پیاده بگوید برو کنار».  یعنی موتور سواری که از پیاده رو عبور می‌کند، کار حرام مرتکب شده است. چون حق ندارد مردم را در فشار بگذارد. سواره باید به حرمت کسی که روی خط عابر پیاده عبور می‌کند، توقف کند. اما می‌بینیم که ملاحظه افراد پیاده را نمی‌کند و فکر می‌کند که باید دیگران از مسیر او  کنار بروند، چون حق دارد هر طور که دلش خواست رانندگی کند. افراد پیاده نیز در خیلی از مواقع ظلم می‌کنند و با وجود اینکه چراغ عابر پیاده قرمز است، از آن عبور می‌کنند. در صورتی که باید صبر کنند. این کارهای کوچک، آدم را مدت‌ها از معنویت‌ها عقب می اندازد.

۳- عیادت بیمار صدقه است

«و عیادتک المریض صدقه = عیادت مریض صدقه است.» خوب است که انسان این ارزش ها و فرهنگ نوع دوستی، انسان دوستی و عشق به بندگان خدا را حفظ کند و در اجتماع توسعه بدهد، به عشق خدا و به عشق اهل‌بیت به بندگان خدا و فرزندان اهل‌بیت کمک کند، مهرورزی داشته باشد و تا می‌تواند خیّر باشد.

خداوند به یکی از اولیای خود فرمود، من وقتی مریض بودم، تو به عیادت من نیامدی. او گفت: خداوندا تو کی مریض بودی که من به عیادتت بیایم؟ خدا فرمود: فلان بنده‌ی من که مریض بود، اگر به عیادت او می‌رفتی، مثل این بود که به عیادت من آمده ای.

منظور خداوند این است که اگر شما به هر یک از بندگان من خیر برسانید، به من خیر رسانده اید. چون خلق خانواده‌ی من هستند. مگر یک کسی به اعضای خانواده‌ی شما خیری برساند، خود را مدیون او نمی‌دانید و بر خود واجب نمی‌دانید که از او تشکر کنید؟ هر کس به یکی از بندگان خدا خدمت کند، محبوب خدا می گردد.

۴- ارشاد و راهنمایی و امر به معروف و نهی از منکر صدقه است

حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:«و ارشاد رجل الی الطریق صدقه= با علمى كه برادر شما را ارشاد و نظرى كه او را راهنمایى مى‌كند، به وى صدقه دهید».

باید ارشاد کردن با احساس و ادب خوب و درک مخاطب انجام شود و سوء استفاده ای از افراد نشود.

مثلاً اگر افراد بدانند که به فرموده رسول خدا، اگر در جایی سگ یا حتی عکس سگ یا مجسمه‌ی سگ باشد، فرشته‌ها به آنجا نمی‌آیند تا از آنها حفاظت کنند، و برکتی نیز شامل حال آنها نمی‌شود، دیگر از اینها استفاده نخواهند کرد. این نهی از منکر نوعی کمک به برادر دینی است تا این جور کارها را انجام ندهد. این نیز صدقه محسوب می شود. ازاین رو حضرت می فرماید: «و امرک بالمعروف صدقه و نهیک عن المنکر صدقه = امر به معروف صدقه است». راهنمایی کردن و یاد دادن به مردم، صدقه است.

۵- سلام کردن صدقه است

«و ردّک سلام صدقه= سلام کردن صدقه است». و جواب سلام نیز صدقه است.

حضرت یک فرمول کلی می‌دهد و می‌فرماید: «کل معروف صدقه= هر کار خوبی صدقه است». پرستار یا پلیسی که از عید و تعطیلاتش بگذرد و در محل کارش حضور داشته باشد، به اخلاق خدایی نزدیکتر است.

۶- هر نوع خیر رساندن به دیگران صدقه است

صدقه صرفاً جنبه مالی ندارد، بلکه هر خیری که از انسان صادر شود، یک صدقه است و آثار صدقه را دارد.

معصوم (علیه‌السلام) فرمود: «کل معروف صدقه الی غنی او فقیر= هر کار خوبی صدقه است: چه برای ثروتمند باشد یا فقیر». یعنی این مهم نیست که طرف مقابل فقیر است یا ثروتمند، مهم این است که تو باید اهل صدقه و ریزش باشی. بعضی مواقع انسان می‌تواند برای ثروتمندان نیز کمک‌های فکری، معنوی، عاطفی و مشاوره ای و ... داشته باشد.

۷- معطل نکردن دیگران صدقه است

اگر کسی را معطل کنیم، در موقف های 50 هزار ساله ی قیامت، 80 سال معطل می‌شویم. پس باید کینه‌های شخصی را نیز کنار گذاشت و گره در کار دیگران ایجاد نکرد. معطل کردن دیگران و بستن راه آنان با ریزش خوبی‌ها که وظیفه‌ی آدم مومن است، سازگاری ندارد.

مثلاً کارمندی که با مهربانی با ارباب رجوع برخورد می‌کند، نشانه این است که آنقدر به فکر او است که احساسش را درک می‌کند و خودش را به جای او می‌گذارد و با چهره بشاش او را طوری راهنمایی می‌کند که گاهی در وقت و زمان او چند روز صرفه جویی می‌شود. اینها برایش صدقه حساب می‌شود. او فکر می‌کند حال که می‌توان کار کسی را انجام داد، چرا او را معطل کنیم و بگوییم برو و یک روز دیگر بیا.

۸- خیر رسانی و محبت به حیوان و گیاه صدقه است

ما باید با همه انسانها و حتی با یک حیوان و گیاه، رفتار محترمانه داشته باشیم. ما باید نسبت به هر چیزی حتی نسبت به گل، گیاه و درخت احساس داشته باشیم. چون گیاهان نیز، شخصیت حقیقی دارند و موجوداتی با احساس، با شعور و اهل ذکر خدا هستند. به طوری که نوع حرف زدن و نوازش ما را می‌فهمند و در مقابل ما از خود تفاوت‌های رفتاری نشان می‌دهند.

علت این که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرماید: «اگر همه آسمان و زمین و دنیا را به من بدهند تا یک دانه جو یا گندم را از یک مور بگیرم، این ظلم را نمی‌کنم»، این است که حضرت می‌داند وقتی که انسانها و حیوانات در قیامت محشور می‌شوند، حیواناتی را که مورد ظلم قرار داده ایم، از ما شکایت می کنند.

پس در همین دنیا باید برای حیواناتی که به آنها ظلم کرده اید صلوات بفرستید تا با این صلواتها آنها را از خودتان راضی کنید، وگرنه در عالم بعدی پاسخی برای ظلمهای‌تان به آنها نخواهید داشت.

۹- «قرض دادن» به دیگران صدقه است

خداوند می‌فرماید: «من ذا الذی یقرض الله قرضاً حسناً فیضا عفه له اضغافاً کثیره = كیست كه به خداوند قرض الحسنه دهد تا خدا آن را برایش (در وقت پرداخت) چندین برابر فزونتر كند؟! و خداست كه روزى را تنگ مى‏‌كند و مى‌گسترد، و همه شما به سوى او بازگردانده مى‏‌شوید (بقره 245)».

وقتی که خداوند می‌گوید به من قرض بده، یعنی می‌خواهد تو نقش شریک خدا را بازی کنی. نقش شریک شدن با خدا و با خدا سهیم شدن را یاد بگیری و همه چیز را برای خود و خانواده ات مصرف نکنی، بلکه در همه چیز با خدا و خلق خدا سهیم باشی.

۱۰- حق بدن انسان را دادن نیز صدقه است

پیامبر (صلى‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «ما وقاع به المرءُ ارضه کتب له صدقه= هر كارى كه انسان به وسیله آن آبرویش را حفظ كند، براى او صدقه نوشته مى‌شود ». هر چیزی که موجب حیا و عفت انسان می‌شود و به پاکدامنی و تقوای او کمک می‌کند، نیز یک صدقه است.

بدن به نوشیدنی و میوه احتیاج دارد، نگویید نمی‌خواهم. مریضی که بخل می‌کند از این که پیش دکتر برود، بدنش او را لعنت می‌کند. چون بدن ما حیات و شعور دارد. پیامبر فرمود: «ترک العشاء خراب البدن= ترک کردن شام، باعث خرابی بدن می‌شود». حضرت می‌فرماید، اگر کسی شام نخورد، رگی در بدن انسان هست به نام شام که لعنتش می‌کند. این هم نوعی ظلم است.

۱۱- رفتار خوب با دیگران صدقه است

باید با هر کس به میزان شخصیتش رفتار شود. اما خودخواهی ها مانع توجه به اطرافیان می‌شود. فکر می‌کنیم دینداری فقط به اظهار صور مقدس است، مثل حرم رفتن و زیارت کردن و نماز خواندن و روزه گرفتن. درحالی که اصل دینداری و کمال، این است که انسان به «الکمال کل کمال» برسد و بداند با هر انسانی چگونه باید رفتار کند. به مرحوم ابوسعید (ره) گفتند، فلانی روی آب راه می‌رود. ابوسعید فرمودند: مرغابی هم روی آب راه می‌رود. گفتند: فلانی در هوا راه می‌رود. فرمود: پرنده‌ها نیز در هوا پرواز می‌کنند، یعنی اینها کمال نیست. کمال این است که تمرین کنیم و دوره ببینم و کتابهای آموزشی بخوانیم تا یاد بگیریم با پدربزرگ، مادر بزرگ و بقیه افراد صحب حق، چگونه برخورد کنیم. شأن شان چگونه است؟ آیا این گونه که ما با آنها رفتار می‌کنیم، در شأن آنهاست؟ اولین اقدام این است که باید مقاومت خود را در مقابل کارهای خوب پایین بیاوریم و تا می‌توانیم در مورد کثیر الخیر بودن، مقاومت نکنیم.

۱۲- نشر علم به دیگران صدقه است

نشر دادن علم هم نوعی صدقه است. این همان است که معصوم (علیه‌السلام) فرمود: «زکات العلم نشره= زکات علم این است که آن را نشر دهید».

پیامبر(صلى الله علیه و آله) فرمودند: «تَصَدّق عَلی اَخیکُم بِعِلمِ یُرشِدُه و رأی یُسَدِّدُه= صدقه بدهید به برادرتان با علمی که او را رشد می‌دهد و رأی و نظری که او را محکم می‌کند».

هر علمی را که دارید به دیگران نیز بیاموزید، که این نوعی صدقه است. اینطور نیست که اگر چیزی را به کسی یاد بدهی، وقتت تلف می‌شود. انسان باید در یاد دادن کریم و سخاوتمند باشد و علمی را در نزد خود ذخیره نکند. البته به آدم‌های نااهل علم یاد ندهید که این به دلیل نا اهلی خودشان است، نه به دلیل بخل ما.

کسی که نه از مطالعه بلکه از ناحیه خداوند علم کثیر می‌خواهد، باید عاشقانه به بندگان خدا علم یاد بدهد و عاشقانه بندگان خدا را هدایت کند. وقتی خدا می‌بیند که سعی می‌کنید آموزه های خود را به دیگران یاد بدهید، با کتاب و نوار و کلاس و سی دی مطالب خوب و ... سعی می‌کنید دیگران را هدایت کنید و با آنها همراهی و مشارکت می‌کنید و مثل بچه ای که نیاز دارد دستش را بگیرید تا راه بیفتد و بتواند روی پای خود بایستد با آنها رفتار می کنید، خدا از شما راضی می‌شود و رحمت خدا را به سمت خود جلب می‌کنید و راه خود را باز می کنید.

یعنی برای ارشاد و راهنمایی بندگان خدا و آشنا کردن مردم با فرمول‌های زندگی، هر چه تلاش کنید، خداوند نیز بدون حساب به شما یاد می‌دهد و در موقعیت‌هایی که برای شما گرفتاری پیش می‌آید، بدون حساب، بدون استاد و معلم و مطالعه، به شما علم فراوان می‌دهد. در این خصوص قرآن می‌فرماید: اتقوا الله و یعلمکم الله=تقوا داشته باشید تا خدا به شما علم دهد». حتی برای رشد اقتصادی و درآمدزایی نیز هر چه تلاش کنید، بازخورد آن بیشتر به خودتان برمی گردد. زمانی می توانید به مقام محمود برسید که انبساط و توسعه شخصیتی داشته باشید و مثل خدا دائم الفضل باشید.

۱۳- اصلاح رابطه بین افراد صدقه است

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «صدقه یحبّ الله اصلاح بین الناس اذا تفاسدوا و تقارب بینهم اذا تباعدوا= صدقه‌اى كه خداوند آن را دوست دارد عبارت است از: اصلاح میان مردم. یعنی هرگاه رابطه شان تیره شد، آنها را به هم نزدیك کنید؛ و هرگاه از هم دور شدند، آنها را به هم نزدیک کنید. (كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص209، ح1) »

«و تَقارب بَینهم اذا تَباعّد= وقتی دو طرف قهر می کنند، آنها را آشتی بدهید»، با شوخی و حتی با کلک تقارب ایجاد کنید. تباعد یعنی جهنم و تقارب یعنی ساختن بهشت.

رسولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه و آله‏) فرمود: « أَیُّمَا مُسْلِمَیْنِ تَهَاجَرَا فَمَکَثَا ثَلَاثاً لَا یَصْطَلِحَانِ إِلَّا کَانَا خَارِجَیْنِ مِنَ الْإِسْلَامِ‏  وَ لَمْ یَکُنْ بَیْنَهُمَا وَلَایَةٌ فَأَیُّهُمَا سَبَقَ إِلَى کَلَامِ أَخِیهِ کَانَ السَّابِقَ إِلَى الْجَنَّةِ- یَوْمَ الْحِسَابِ= هرگاه دو مسلمان به مدت سه روز با یکدیگر قهر کنند و با هم آشتى ننمایند و بین آنها دوستى نباشد، از دین اسلام و ولایت خدا خارج‌اند. هر کدام در صلح و آشتى بر دیگرى پیشى گیرد، روز قیامت زودتر وارد بهشت خواهد شد».‏

انسان باید «اصلاح ذات بین» کند و دو قبیله یا دو خانواده را آشتی بدهد و باعث شادی دیگران شود. چون برای بعضی افراد شوخی کردن نوعی ریاضت محسوب می‌شود. زیرا با خندیدن نفس خود را می‌میراند و فطرتش را احیا می‌کند. این از مصادیق مرگ است، زمانی که ممکن است شیطان اختلاف ایجاد کند و انسان لبخند بزند. اینکه یک نفر با ریاضت بتواند ساعت‌ها بخندد، ساعت‌ها با زیردستانش و با خانواده، با همسر، با بچه، با بزرگترها و ... شوخی کند، ارزشمند است. این یک ریاضت بزرگ است که جوانی صورت چروک شده مادربزرگش را می‌بوسد، یا با وجود بوی بد بدن طرف مقابل، با شیرینی او را در آغوش بگیرد، یا به گونه‌ای که یک پیرزن یا مادر بزرگ نیاز دارد با او صحبت کند و آن گونه که پدربزرگ احتیاج دارد با او راه بیاید.

مادران باید قبول کنند که بچه‌ی آنها، یک بچه است، باید شیطنت کند و آنها با شیرینی این شیطنت ها را تحمل کنند و او را اذیت نکنند، حس‌های بچه‌ها را بپذیرند و بتوانند با رحمت به کوچکترها نگاه کنند«ارحموا صغارکم»، خشونت و درشتی نداشته باشند، چون دلشان کوچک و ظرفیتشان کم است. بدانید که جوان یعنی چه، نوجوان یعنی چه، حسش را درک کنید و خود را جای آنها قرار دهید. این یک مجاهده بزرگ است و کار راحتی نیست. این افراد از عمّال خدا و به خدا نزدیک هستند. بنابراین در زندگی، صحنه‌هایی هست که ما خیلی راحت می‌توانیم جز اولیاء خدا شده و به خدا نزدیک شویم. اگر از قهر کردن دیگران خوشحال می‌شوید. ببینید کجا گرفتاری ایجاد کردید که الان این خُلق را پیدا کردید که از تفرقه و اختلاف دیگران و از اینکه یک نفر محبوب و موفق نباشد، از شکست دیگران، از قبول نشدن آنها در کنکور، از شکست آنها در ازدواج، از خبر طلاق و درگیری افراد لذت می برید.

۱۴-  کلام نیکو صدقه است

کلمه قشنگ صدقه است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرماید: « الْکَلِمَةُ الطَّیِّبَةُ صَدَقَةٌ، وَ کُلُّ خُطْوَةٍ تَخْطُوهَا إِلَى الصَّلَاةِ صَدَقَةٌ،= کلمه طیّبه صدقه است، و هر قدمى که به طرف نماز بر مى داری، صدقه است». خدا می گوید: «قل عبادی یقول التی هی احسن، ان الشیطان ینزغ بینهم = به بندگانم بگو، در کلماتی که به کار می برید، بهترین کلمات را ا نتخاب کنید، چون شیطان بین شما اختلاف می اندازد». برای استفاده کردن از کلمات قشنگ، تمرین و آموزش و مطالعه کتابهای آموزشی می تواند کمک شایانی برای شما باشد.

یعنی وقتی که نمی توانید کلمات قشنگ و عاطفی به کار ببرید، یعنی عقده دارید و گرفتارید که نمی توانید از این کلمات استفاده کنید و بخندید، بدانید که به تمرین نیاز دارید.

امروزه دلیل انحراف بچه ها نیز بی عاطفگی در رفتار و کلام پدر و مادرهاست. اما بچه ای که عاشق پدر و مادرش است، در امنیت به سر می برد.

«کریم الصف» از اسماء خداوند است یعنی ای کسی که کریمانه ندید می گیری نه با پستی. «عظیم العفو، کریم الصف» ما مغفرت می خواهیم یعنی خدایا ببین، ندید بگیر و با ما قهر نکن. معنایش این است که راه را به روی ما نبند. پس ما همانطور که به خدا می‌گوییم استغفرالله و از خدا توقع بخشش داریم، حاضر باشیم مثل او رفتار کنیم، ندید بگیریم و چیزی را به رخ دیگران نکشیم. این شدن است. ما خیلی با مقام محمود فاصله داریم. مقام محمود یعنی نسبت به پدر و مادر و همسر و فرزندان بخشش داشته باشیم. در کار دیگران ریز و دقیق نشویم. حضرت فرمود: اگر کسی دنبال این باشد که از دیگران لغزشی پیدا کند. «من تتبع عورات اخی» خداوند او را رسوا می کند. پس باید قشنگی ها و کمالات را ببینیم. و یاد بگیریم که کلمات خوب را انتخاب کنیم و به کار ببریم.

صدقه/ حشر حیوانات/