ششمین پیشوا

معروفترین لقب آن بزرگوار «صادق‌» است كه به علت متمایز شدن از جعفر كذاب - برادر امام حسن عسكرى علیه السلام - انتخاب شده است. صدوق المحدثین ابن‌بابویه قمى در این باره به سند خویش از پیامبر اكرم روایت كرده است كه: «هنگامى كه فرزندم جعفر بن‌محمد بن على بن‌الحسین به دنیا آمد، او را «صادق‌» بنامید. زیرا در نسل او هم نامش به وجود خواهد آمد كه بدون حق ادعاى امامت‌خواهد كرد و او نزد خدا، جعفر كذاب است.»
امام سجاد علیه السلام پس از نقل این گفتار پیامبر گریست و فرمود:
گویا مى‌بینم جعفر كذاب را كه خلیفه بناحق زمان خویش را بر جستجوى امام پنهان و بر حق (امام مهدى علیه السلام) برانگیخته است.

مدت زندگى و امامت‌ حضرت

امام صادق(علیه السلام) در سن 31 سالگى، پس از شهادت امام باقر (7 ذیحجة الحرام 114 ق) از سوى خداوند به امامت امت و جانشینى پیامبر برگزیده شد و به مدت 34 سال رهبریش به طول انجامید و سرانجام در سن 65 سالگى به وسیله زهر منصور دوانیقى در 25 شوال 148 ق به شهادت رسید.

عالم آل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)

آنچه به دوره امامت حضرت امام صادق(علیه السلام) ویژگى خاصى بخشیده,استفاده ازعلم بى كران امامت, تربیت دانش طلبان و بنیان گذارى فكرى و علمى مذهب تشیع است. در این باره چهار موضوع قابل توجه است:
الف ـ دانش امام.
ب ـ ویژگى هاى عصر آن حضرت كه منجر به حركت علمى و پایه ریزى نهضت علمى شد.
ج ـ اولویت ها در نهضت علمى.
د ـ شیوه ها و اهداف و نتایج این نهضت علمى.

دانش امام

شیخ مفید مى نویسد: آن قدر مردم از دانش حضرت نقل كرده اند كه به تمام شهرها منتشر شده وكران تا كران جهان را فراگرفته است و ازهیچ یك از علماى اهل بیت (علیهم السلام) به اندازه امام صادق(علیه السلام) حدیث نقل نشده است .
اصحاب حدیث, راویان آن حضرت را با اختلاف آرا و مذاهبشان گردآورده و عدد شان به چهار هزار تن رسیده و آن قدر نشانه هاى آشكار بر امامت آن حضرت ظاهر شده كه دلها را روشن و زبان مخالفان را از ایراد شبهه لال كرده است.
سید مومن شافعى نیز مى نویسد: مناقب آن حضرت بسیار است تا آن جا كه شمارشگر حساب ناتوان است از آن.
ابوحنیفه مى گوید: من هرگز فقیه تر از جعفربن محمد(علیه السلام) ندیده ام و او حتما داناترین امت اسلامى است.
حسن بن زیاد مى گوید: از ابوحنیفه پرسیدم: به نظر تو چه كسى در فقه سرآمد است؟ گفت: جعفربن محمد(علیه السلام).
روزى منصور دوانیقى به من گفت: مردم توجه زیادى به جعفربن محمد (علیه السلام) پیدا كرده اند و سیل جمعیت به سوى او سرازیر شده است.
پرسش هایى دشوار آماده كن و پاسخ هایش را بخواه تا او از چشم مسلمانان بیفتد. من چهل مسئله دشوار آماده كردم. هنگامى كه وارد مجلس شدم, دیدم امام در سمت راست منصور نشسته است. سلام كردم و نشستم. منصور از من خواست سوالاتم را بپرسم.
من یك یك سوال مى كردم و حضرت در جواب مى فرمود: درمورد این مسئله, نظر شما چنین و اهل مدینه چنان است وفتواى خود را نیز مى گفتند كه گاه موافق و گاه مخالف ما بود.

ویژگى هاى عصر آن حضرت

عصر امام صادق(علیه السلام) همزمان با دو حكومت مروانى و عباسى بود كه انواع تضییق ها و فشارها بر آن حضرت وارد مى شد بارها او را بدون آن كه جرمى مرتكب شود, به تبعید مى بردند . ازجمله یكبار به همراه پدرش به شام و بار دیگر در عصر عباسى به عراق رفت.
یكبار در زمان سفاح به حیره و چند بار در زمان منصور به حیره, كوفه و بغداد رفت.
با این بیان, این تحلیل كه حكومت گران به دلیل نزاع هاى خود, فرصت آزار امام را نداشتند و حضرت در یك فضاى آرام به تاسیس نهضت علمى پرداخت, به صورت مطلق پذیرفتنى نیست , بلكه امام با وجود آزارهاى موسمى اموى و عباسى از هر نوع فرصتى استفاده مى كرد تا نهضت علمى خود را به راه اندازد و دلیل عمده رویكرد حضرت, بسته بودن راه هاى دیگر بود.
چنان كه امام از ناچارى عمدا روبه تقیه مى آورد. زیرا خلفا درصدد بودند با كوچكترین بهانه اى حضرت را از سر راه خود بردارند.
لذا منصورمى گفت: جعفربن محمد مثل استخوانى در گلو است كه نه مى توان فرو برد ونه مى توان بیرون افكند. برهمین اساس خلفا درصدد بودند ولو به صورت توطئه, حضرت را گرفتار و در نهایت شهید كنند.
همانگونه كه درتاریخ نیز ثبت می باشد ، منصورتا بدانجا پیش می رود كه جاسوسانی در لباس دوست برای فریب امام (علیه السلام) روانه می گرداند تا شاید بتواند با نیرنگ روابط سیاسی امام و شیعیانشان درخراسان را آشكار ساخته و امام را دركام توطئه اندازد، اما علم لدنی وعنایت پروردگار درایت و فراست امام را برانگیخته و موجبات رسوائی هرچه بیشتر منصور را فراهم می سازد .
آرى این همه نشان از اختناق و فشارى دارد كه مانع از هر نوع اقدام علیه حكومت وقت مى شد, لذا امام به سوى تنها راه ممكن كه همان ادامه مسیر پدر بزرگوارش امام باقر(علیه السلام) بود, روى آورد و از در دانش و علم وارد شد.