(جلسه پنجم) انسان بین «اسفل السافلین» و «اعلی علیین» قرار دارد

آیت الله حائری شیرازی در جلسه پنجم درس اخلاق گفت: خداوند انسان را گل آفرید، طبق فرموده ی قرآن:«إِنِّی خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ طِینٍ = من بشرى را از گل خواهم آفرید» (ص/71).

این گِل چیست؟ ماده است که در نتیجه ی همه ی تحولات واقع می شود. معلولِ همه علت هاست. معلول علتها یعنی چی؟ علت «عالی» است، معلول «سافل» است. علت به معلول حکومت می کند، معلول زیردست علت است. چیزی که معلول همه ی علتها باشد، معلول نهایی گفته می شود. اسفل همه اسفل ها هم است، که به آن «اسفل السافلین= پایین ترین پایین ها» می گویند. بدن انسان پایین ترین پایین ها است، از پایین ترین پایین ها ساخته شده است. این خاک زیر پای ما چشم و پلک انسان، قد و بالا و صورت انسان ها بوده که خاک شده است. از این خاک تا ثریا همه هستی دارند یاد خدا می کنند، ذکر می گویند و در مناجاتند. قیام و قعود دارند. همه آنها کار خدایی می کنند. همه دستگاه عالم و این جانوران همه آرتیست های فیلم الهی اند. همه هنرپیشه های فیلمی اند که خدا آن را کارگردانی می کند. خداوند این سینما را ساخته که بیاییم و تماشا کنیم. جالب است که اینها نقش خود را خیلی قشنگ بازی می کنند. شیری که آهویی را پاره می کند دارد هنر خود را نشان می دهد، فیلم خود را نشان می دهد. چه آن آهویی که شکار می شود و چه شیری که شکار می کند هردو را خدا کارگردانی می کند. چون رب العالمین است.

پس یک بُعد انسان این است که اسفل السافلین است، « فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی = پس چون او را [كاملا] درست كردم و از روح خویش در آن دمیدم » (ص/72). وقتی این خلقت بدن به اتمام رسید، روح با آن تماس می گیرد. بُعد دیگر وجود انسان روح اوست.

روح از کجاست؟ در نماز میت می خوانیم: « اللهم اجعل روحه فی اعلی علییّن = خدایا روح او را در بالاترین بالاترها قرار بده». جسم انسان از اسفل السافلین و روح او از اعلی علیین است. از روح بالاتر نیست و از جسم پایین تر نیست. فرض کنید، هستی وسط این دوتا پرانتز است، مثل این است که انسان دهان باز کرده، تمام هستی در حوزه انسان است. اگر از بدن چیزی پایین تر بود، آن «اسفل السافلین» می شد، نه بدن انسان و اگر از روح چیزی عالی تر بود، آن «اعلی علیین» می شد، نه روح.

خروجی با هم بودن روح و بدن انسان چیست؟

خروجی و نتیجه ی با هم بودن جسم و روح که یکی پایین ترین و دیگری عالی ترین است، در چیست؟ در پاسخ باید گفت که نتیجه این است: همه هستی بین اسفل اسافلین و اعلی علیین قرار گرفته است. یعنی انسان جامعیت همه هستی را دارد، همه هستی از انسان خارج نیست. به همین دلیل وقتی خداوند آدم را خلق کرد، چون همه هستی در آدم بود، خدا همه اسما را به او داد، زیرا ظرفیت داشت.  «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا = و [خدا] همه [معانى] نامها را به آدم آموخت» (بقره/31). از منهای بی نهایت تا مثبت بی نهایت در حوزه کاری انسان است.

شرورترین شرارت ها جز کار انسان است. شرافتمندترین کارها هم جز کار انسان است. اهمیت عاشورا به این است که دهن باز کرده و همه چیز را در خودش گرفته، هم بدترین انسانها و هم بهترین انسانها. مجموعه ی هر دو می شود «انسان». یعنی در عاشورا  انسان را مشاهده می کنید.