با «صدقه» غم­ها را به شادی تبدیل کنید

در جریان خلقت، انسان همچون رودخانه یا چشمه ­ای است که هر چه در حرکت باشد، پاک­تر می شود و آب بیشتری از آن جوشش می­ کند.

مراحل وجودی انسان شامل 5 بخش است که برای هر یک از این مراحل، رزقی وجود دارد که عبارتند از: رزق ­های جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلانی و فوق عقلی. خداوند تبارک و تعالی این پنج نوع رزق را برای ما قرار داده و دوست داشتن و لذت بردن از آن­ها هیچ اشکالی ندارد، به­ شرطی که ترتیب ارتباط با آن­ها یک ترتیب معقول و منطقی باشد؛ یعنی اصالت دادن به بخش فوق عقل، یعنی4 بخش وجودی انسان که بخش­ های فرعی و وسیله­ ای هستند و زندگی دنیایی انسان را تشکیل می ­دهند، تحت حاکمیت فوق عقل قرار گیرد.

وقتی این امر تحقق یابد، همه کارهای انسان تبدیل به عبادت و نور می­شوند. با چنین نگاهی، دنیا در استخدام آخرت است و مثل رحم سالم و پاک و با قدرتی می­ماند که یک جنین را می ­تواند در خودش به بزرگی دنیا تربیت کند و رشد بدهد. اما وقتی که جنین متناسب با دنیا تربیت نشود، این دنیا مذموم خواهد بود و خود نیز آفتی برای رشد انسان می­شود. پس دنیای ممدوح و مبارک، دنیایی است که همراه فوق عقل و ابدیت باشد.

در تقسیمات استعدادهای انسان، اگر چهار بخش وجودی او (جمادی، گیاهی، حیوانی، انسانی یاعقلی) اتصال با بخش «فوق عقلی» او که ابدیتش را می سازد داشته باشند، مبارک خواهد بود. یعنی کودک عزیز روح ما طوری تربیت می­ شود که متناسب با شرایط زیستی ابدیت خواهد بود و شادی و آرامش حقیقی خواهد داشت.

اما خطر این است که اگر این استعدادها در جهت حیات ابدی و جاودانه نباشند، خودشان محل دفن کودک عزیز روان می­ شود و اجازه نمی­ دهد با شرایط زیستی آخرت رشد کند. در نتیجه انسان تا ابد فلج زندگی خواهد کرد. پس اگر فوق عقل انسان به رشد و بالندگی رسیده باشد، هر چه انسان از جهت کمالات گیاهی، حیوانی و عقلی، سالم تر و قوی­تر و غنی­ تر باشد، می­ تواند آخرت بهتری داشته باشد. اما اگر بریده از ابدیت باشد، هر چه در 4 بخش مذکور، موفقیت بیشتری داشته باشد، به جهنم نزدیک­تر و از سعادت دورتر می­ شود.

استفاده صحیح از نعمت های الهی

برای این که بتوانیم 5 بخش (جمادی، گیاهی، حیوانی و عقلی) را تقویت کنیم، باید ورودی هر 5 بخش، یعنی رزق ­های جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی و فوق عقلی را تنظیم کنیم. مثل شیر مادری که هر چه از آن خورده شود، شیر بیشتری تولید می ­شود. انسان هم اگر استعدادهای پنجگانه­ اش را در خدمت بندگان خدا قرار دهد، دریافتی‌اش از آسمان بیشتر می شود؛ یعنی هر چه به بندگان خدا خدمت کنیم، خدا رزق بیشتری به ما می ­دهد و خیر و برکت بیشتری خواهیم داشت.

بعضی از افراد تک خور هستند. اینها به دور خودشان پیله ­ای کشیده اند و خیرشان به کسی نمی­ رسد؛ اینها هیچ خروجی اعم از جمادی، گیاهی، حیوانی و عقلی و فوق عقلی برای مردم ندارند. این روحیه سبب می­ شود نعمتی که خدا به آن­ها داده، از دست­شان گرفته شود.

هر نوع نعمتی (جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی و فوق عقلانی) که به انسان داده می­ شود، باید در راه مردم مصرف کرد. همان­طور که گناه و معصیت انسان را از خدا دور می ­کند، ضایع کردن نعمت و ناسپاسی از آن هم انسان را از خدا دور می­ کند و مورد غضب الهی قرار می­ گیرد. مثل پدر و مادری که با زحمت پولی را فراهم می­ کنند تا ماشین یا تلفن همراه یا و... برای فرزندشان خریداری کنند، اما در اثر خوب استفاده نکردن از آن پدر و مادر، مثلا بی احترامی کردن به آنها، این نعمت از انسان ­گرفته می شود. علاوه برآن، او را توبیخ می ­کنند که چرا از نعمت والدین خودت خوب استفاده نکردی. خداوند هم همین طور است. اگر انسان استفاده خوبی از نعمت نکند؛ هم نعمت از او سلب می­ کند و هم توبیخ می کند.

بنابراین، وجود نعمت، همیشه به­ صلاح انسان نیست، زیرا داشتن نعمت مسوولیت دارد. قرآن می فرماید:«لتسئلن یومئذ عن النعیم= حتما روزی درمورد نعمتها مورد سوال قرار خواهید گرفت». حتی نعمت­های معنوی؛ چون بسیاری هستند که خدا به آن­ها نعمت معنوی داده که یا بلد نبودند از آن­ها خوب استفاده کنند و یا در انفاق کردن، بخل دارند. در این صورت مورد خشم خدا قرار می­گیرند.

در روایت به انواع مست­ ها اشاره شده که یکی از آن­ها «مستی نعمت» است. پس برای این که گرفتار چنین خذلانی نشویم، لازم است که از نعمت­ها استفاده درست کنیم.

در نعمت الهی سهم بندگان خدا را ببینیم

یکی از راه ­های استفاده درست از نعمت، این است که سهم بندگان خدا را در آن نعمت­ها ببینیم که گاهی این سهم واجب است و گاهی مستحب. مثل خمس دادن که واجب است.

انسان باید در همه نعمت­ها حواسش باشد که همه عضو یک خانواده هستیم. قاعده «هو أنت=او تو است» در همه ما حاکم و جاری است. بنابراین، کسی نباید توهم مسابقه و برتری با دیگران داشته باشد. در روایتی که در زیر آیه «تلک الدار الآخرة نجعلها للذین لایریدون علوا فی الارض و لا فسادا= این بهشت سرای آخرت است که آن را برای کسانی قرار می دهیم که در زمین اراده ی علو و برتری ندارند» آمده، حتی فخر به بندکفش هم نهی شده است.

پس مراقب باشیم با کارهای خوبی که می کنیم، این فکر به ذهن­مان نیاید که از بقیه جلوتر هستیم.اگر این حس در ما ایجاد شود، منجر به دوری از خدا و قرار گرفتن در لشکر شیطان و سقوط در جهنم می­ شود.

در هر کدام از نعمت ­های جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی و فوق عقلی باید مردم را شریک کنیم که وقتی این خروجی ها بیشتر شود، داده­های الهی هم بیشتر است.

انواع صدقه ها

از خروجی ­هایی که انسان باید داشته باشد، «صدقه» است. صدقه انواع مختلفی دارد:

• صدقه ­های جمادی؛ مثل این که انسان به کسی پول یا وسیله­ای برای استفاده بدهد
• صدقه ­های گیاهی؛ انسان به کسی غذا بدهد یا از قدرت بدنی برای کمک به دیگران استفاده کند
• صدقه ­های حیوانی که متنوع هستند؛ مانند استفاده از موقعیت و مقام به نفع دیگران
• صدقات عقلی و صدقات فوق عقلی

لبخند زدن، بوسه، مهربانی و سلام دادن، از مصادیق صدقه است. کسی که برای دیگران خروجی دارد، شادی و نشاط او بیشتر و ثروت جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی و عقلانی اش نیز بیشتر می­ شود و زندگی ­اش برکت پیدا می­ کند.

نبی­ اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «تداركوا الهموم و الغموم بِالصّدقات یكشف اللّه تعالى ضرّكم وَ ینصركم على عدوّكم.... اقدامکم= همّ و غم ­هایتان را با صدقه­ ها جبران کنید تا خدا سختی و مشکلات­تان را برطرف کند و شما را به همه دشمنانتان غلبه ­دهد و هنگام سختی­ها قدم ­های شما را تثبیت ­کند».

کسی که در شادی، رفاه و موفقیت مردم نقش دارد در 5 بخش وجودی، روزی بیشتری از بالا دارد. پس انسان کسی است که به خدا می­ گوید که هر چقدر بیشتر به من بدهی، بیشتر برای بندگانت مصرف می­ کنم اما حقیقت این است که برای خودش مصرف می ­کند و خودش را جاودانه ­تر می­ کند. پس تصمیم بر داشتن خروجی خیلی مهم است. یعنی آدم راکدی در زندگی اش نباشد.

این­گونه افراد اگر حادثه و مصیبتی هم به آن­ها وارد شود، افسرده نمی­ شوند؛ چون جریان­دار هستند و یکسره با مردم سرو کار دارند.

صدقه کمک می­ کند انسان در اوج بدترین مشکلات قوی باشد و ترس­ها و اضطراب ­های آینده را از او می­ گیرد، بویژه مؤمن چون الله را دارد و حمایت خانواده آسمانی و فرشتگان و غیب، اصلاً دلشوره­ای نسبت به آینده ندارد.

قرآن درباره کسانی که ایمان ­آورند و عمل صالح انجام می­ دهند، می­ فرماید: «لَاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَاهُمْ یَحْزَنُونَ؛ نه ترسی و نه غمی دارند». یعنی اساساً نه آدم­ های هستند که با گذشته درگیرند و نه دلشوره آینده را دارند، بلکه آدم ­های شادی و قوی هستند.

چگونه نعمت تبدیل به غصه می­ شود

ترس و بیم مان به برکت و لطف خدا خود نیز عاملی برای غصه و نکبت است. نعمت مثل چربی قند و نمک در بدن می­ ماند که اگر بیشتر از حد استفاده شود، بدن را نابود می ­کند و باید برای سلامتی هزینه دوباره کرد.

کسی که اهل صدقه نیست، تجمع نعمت در وجود او غصه ­ساز و اضطراب آور خواهد بود. لذا بیشترین آمار خودکشی ­ها در دو گروه تحصیل­ کرده و مرفهین جامعه دیده می­ شود. پس اینکه گفته می­ شود صدقه برطرف کننده همّ و غم انسان است؛ چون نقش مهمی در شادی و آرامش انسان دارد.