«انصاف» از مهمترین حقوق انسان ها است

رعایت عدالت و انصاف در مشاجرات خانوادگی

پدر و مادرها نباید طرف دختر یا پسر خود را بگیرند و از یکی در مقابل دیگری با بی انصافی دفاع کنند. اگر والدین می بینند هر کدام از عروس یا دامادها حق را می گویند، باید انصاف و عدالت را رعایت کنند و حق را به کسی بدهند که درست می گوید. اگر این مسئله رعایت شود، با این که یکی از طرفین ناراحت می شود، اما در باطن خود می فهمد که عدالت رعایت شده، پس کینه ای به دل نمی‌گیرد و محبتش بیشتر می شود. بنابراین، از جاری کردن عدالت و انصاف نترسید، چون حب و بغض ها به دست خداست.

گاهی در جایی که یک زن می خواهد بدی های شوهرش را بگوید، از او یک دیو می سازد یا مرد، چهره دیوی از زن ارائه می دهد. درست نیست که همه تقصیرها را به گردن یک طرف بیندازیم و فرافکنی کنیم.

در گفتن بدی ها، متأسفانه ما نسبت به محاسن دیگران کور می شویم و از طرفی شیطان هم کمک می کند که محاسن را نبینیم و فقط زشتی و عیب ها را بازگو کنیم. در حقیقت قوه واهمه و شیطان در منفور کردن افراد در ذهن مان نقش زیادی دارند. یعنی قوه واهمه و شیطان در خراب کردن افراد کمک می کند تا عیبی برای دیگران بسازیم. در حالی که بیشتر اوقات این عیب ساخته ی ذهن خود ما است؛ نه این که واقعاً طرف، این عیب را داشته باشد. مثل این که مردی به زنش بی خودی بدبین است. شیطان آنقدر وسوسه می کند که مرد به باور خودش فکر می کند که زنش به او خیانت کرده است.

رفتار با همسرمان باید بالاتر از انصاف باشد

انصاف یعنی عدالت؛ اما احسان بالاتر از عدالت است. رفتار ما با همسرمان باید بالاتر از انصاف باشد. علی (علیه السلام) در تفسیر آیه ی «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ ...» فرمود: «العَدلُ الإنصافُ، و الإحسانُ التَّفَضُّلُ= عدل همان انصاف است و احسان همان بخشندگی است». «احسان» به این دلیل از عدالت بالاتر است که رفتاری بیش از حد عدالت است؛ احسان یعنی کرم و بخشندگی. یعنی اگر انسان توانائی داشت، با عدل رفتار کند و اگر توانائی بیشتری داشت، بیش از آنچه وظیفه دارد، عمل کند. قرآن نیز، در این خصوص می فرماید: وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَكُمْ = فضل را در میان خودتان فراموش نکنید» (بقره ۲۳۷).

علت این که خداوند دستور به رعایت احسان که بالاتر از انصاف است می دهد، این است که انسان به سختی می تواند انصاف را رعایت کند و معمولاً از حد عدالت خارج می شود.  به خاطر همین قرآن دستور مهمی برای کیفیت صحبت کردن داده و می فرماید: « وَ قُلْ لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبیناً= و به بندگانم بگو سخنی که بهتر است بگوئید، چون شیطان می خواهد میان آنان کدورت بیفکند که شیطان برای انسان دشمنی آشکار است» (سوره اسراء/آیه 53)

در هر جای قرآن وقتی کلمه «قل» بیاید، یعنی مسئله خیلی مهمی مطرح می شود. خداوند می گوید: «به بندگانم بگو وقتی می خواهید حرف بزنند از بهترین کلمات استفاده کنند، چون شیطان حتما از کلمات منفی سوء استفاده می کند».

اکثر طلاق ها، دعواها، جنگ ها و قتل ها بخاطر استخدام کلمات نامناسب بوده است. مثلاً زن در ابراز احساساتش به گونه ای حرف زده که مرد را به نوعی نابود کرده است.

بنابر این، باید به نقش شیطان و نفس اماره توجه کنیم. چون نفس بی انصاف است. ما در انتقاد یک نفر باید خوبی ها، عملکردها و نقش او در گذشته و حال توجه داشته باشیم و صرفاً بخاطر یک خطا خوبی های طرف را فراموش نکنیم.

ناسپاسی در حقوق اهل بیت (علیهم السلام) موجب بی انصافی و سقوط در جهنم است

یکی دیگر از موارد بی ­انصافی، ناسپاسی و کفران نعمت های الهی است. این بی انصافی زمانی است که انسان نسبت به خدا و اهل بیت (علیهم السلام) شکایت می کند. قطعاً چنین فردی بنده شیطان است. پس کسی که انصاف ندارد، عاقبتش سقوط در جهنم است. چون صراط اکنون بر روی جهنم است و کسی که در رفتار با دیگران ظلم و ستم می کند، به جای عبور از صراط، از آن سقوط می کند. جهنمی شدن او برای این است که در دنیا همیشه سقوط داشته، و نه حرکت بر روی صراط.

رعایت حد عدالت در ستایش و نکوهش افراد

امیرالمومنین علی (علیه السلام) در مورد سختی رعایت انصاف در ستایش و نکوهش می فرماید: «قَلَّ مَا یُنْصِفُ اللِّسَانُ فِی نَشْرِ قَبِیحٍ أَوْ إِحْسَانٍ = خیلی کم اتفاق می افتد که زبان در تقبیح یا تعریف افراد، انصاف را رعایت کند». یعنی گاهی در ستایش کسی، یا بیش از حد شایستگی کسی از او می گوییم و به اصطلاح او را تا به آسمان بالا می بریم؛ و گاهی در نکوهش کسی از حد بدی فرد تجاوز می کنیم.

یک نمونه انصاف وقتی است که ما می خواهیم در مورد کسی که به خواستگاری دختری آمده اظهار نظر کنیم. یکی از موارد جواز غیبت، مشاوره است؛ یعنی وقتی از شما برای ازدواج در مورد کسی پرسیدند ایشان چگونه فردی است؟ ما نباید اگر مشکلی دارد، آن را بازگو نکنیم و حداقل ها را بگوئیم؛ مثلا بگوییم: «او نمی تواند دختر شما را خوشبخت کند» یا «تناسب با دختر شما ندارد».  یعنی حق پنهان کاری نداریم، اما بدی ها و خوبی ها باید به اندازه گفته شود. نه این که یک سره خوبی ها را بیان کنیم. گاهی خواستگار؛ اعتیاد یا بیماری خاص، یا دو شخصیتی و... دارد. باید این موارد به صراحت گفته شود. اما اگر کینه ای شخصی با فرد مورد نظر داریم، در حالی که او هیچ مشکلی ندارد، این بی انصافی است که کینه شخصی را در اظهار نظرمان دخالت دهیم و مانع ازدواج دو نفر شویم. پس انصاف این است که متن واقعیت بیان شود و از حداقل ها شروع شود.

چگونه مشکل بی انصافی را درمان کنیم؟

هر چند که برای درمان مشکل بی انصافی راهکارهای زیادی وجود دارد که برخی از آنها در طی همین بحث ها مطرح شده، اما جذر گرفتن از بدی ها یک راهکار خوب محسوب می شود.

وقتی بخواهیم از کسی انتقاد کنیم، باید در دادن نمره بد، جذر بگیریم؛ یعنی کمتر حساب کنیم. یعنی اگر نمره 16 می دهیم، با جذر گرفتن می شود 4 و آن عدد جذر گرفته را بگوییم. بنابراین، ما همیشه در دیدن بدی ها و ضعف های اطرافیان، با درجه بالای از دروغ روبرو هستیم. دروغ هایی که خود شخص گوینده هم باورش کرده است.

ما باید آدم ها را با همه ضعف ها و عیب هایشان بپذیریم و خود را بهتر از کسی نبینیم.  چون نفس در هر کاری زیاده روی می کند؛ چه موقع انتقاد و چه موقع تعریف. همان طور که نفس من این طور است، نفس دیگران هم همین طور است. پس از دیگران توقع زیادی نداشته باشیم.

مطالب بیشتر:

پای درس استاد

مجموعه سخنرانی های استاد محمد شجاعی

مجموعه کتابهای استاد محمد شجاعی