علم و عمل لازم و ملزوم یکدیگرند

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه 4 از بحث «جایگاه عمل در سلوک انسانی» مورخ 91/8/9، استاد محمد شجاعی به ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

علم، چراغ و عمل، حرکت در مسیر است. با روشنایی علم، ابهامات و توهمات برطرف گردیده و حق از باطل شناخته می ­شود، و با عمل این علم و دارایی در وجود انسان ثابت می‌گردد. غالب کسانی که به رذایل اخلاقی مبتلا هستند به اینکه چه حجم زیادی از عذاب قبر را خواهند داشت، علم دارند، اما این علم به تنهایی کافی نیست، بلکه عمل، تلقین و تمرین لازم است تا دانایی تبدیل به دارایی شود.

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می ­فرمایند: «اگر حلیم نیستید، تظاهر به حلم کنید».

 این همان عمل و تمرین است تا به‌تدریج اسم دریافت کنیم. درباره­ ی اسماءالله هم چنین است. یعنی بعد از شناسایی اسم، تمرین و تکرار داشته ­باشیم تا آن اسم در ما تجلی کند. ما با تمرین و تلقین باید "عفو"، "غفران"، "کرم"، "جود" و "ستاریت" و... را در خود فعال کنیم. همیشه تمرین بیشتر از آموزش نیاز به زمان دارد. متأسفانه غالب افراد فقط به آموزش می­ پردازند ولی از محیط عمل فرار می­ کنند. بهترین محیط «شدن»، خانواده و اجتماع است. خداوند ربّ مهربان است و افرادی را در مسیر زندگی مان قرار می‌دهد که متناسب با شخصیت ما هستند تا رشد و پرورش پیدا کنیم. اگر تحصیلات، شغل و ... باعث کم شدن خلوت‌های ما گردد، و ما را از خدا جدا کند، خلاف جهتِ عمل (حرکت ما به سمت ابدیت) خواهد بود.

امام علی (علیه‌السلام) می ­فرمایند: «بِالعَملِ یَحصِلِ الثّواب لا بِالکَسل؛ ثواب با عمل کسب می­شود نه با تنبلی و کسالت». تنبلی و بی­حوصلگی کلید همه­ ی شرهاست. ثواب غیر از اجر است. بالاترین ثواب همان «شدن» و رسیدن به قدرت است که در برزخ مورد نیاز ماست.

با عملِ، نزد الله و اهل بیت (علیهم‌السلام) عزتمند می‌شویم

ما همه ­ی سهم‌هایمان از دنیا را در نظر می ­گیریم بجز سهم ­مان از خدا  که مورد غفلت قرار می‌گیرد. درحالی‌که ما از عشق به الله و خانواده­ ی آسمانی سهم داریم؛ باید کاری کنیم که در آسمان شناخته ‌شده باشیم و ائمه (علیهم‌السلام)  و یکایک اولیاءالله ما را بشناسند. باید دغدغه ­ی آنان را داشته ­باشیم. زیرا به اندازه­ ی دغدغه­ مان سهم می ­بریم. روز قیامت باید با اهل بیت معرفی شویم: «... عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَكُمْ...» اگر در بهشت ما را تحویل نگیرند، تحقیر می­ شویم و تحقیر یعنی جهنم...

ما به این عزت نیاز داریم که نزد الله و یکایک اهل آسمان از انبیاء، ائمه (علیهم‌السلام) و اولیا و فرشتگان و ... جایگاه داشته­ باشیم و هنگام ورود به برزخ به استقبال ما بیایند.

بعضی­ها به قدری عشقِ به غیب دارند که همه اهل ملکوت از وجود آن‌ها لذت برده و آشنای او در برزخ می ­باشند و خدا نیز از آنان خشنود می­ باشد.

کسی که عاشقانه صلوات فرستاده و برای اهل بیت (علیهم السلام) عزاداری می­ کند، خیلی فرق دارد با کسی که صلوات و عزاداری­ اش خیلی رسمی و اتوکشیده­ است.

برای کسی که عاشق الله و اهل بیت (علیهم‌السلام) هست این دعاها خیلی مهم است: «... عَرّفَ للهُ بَینَنا وَ بَینَکُم فِی الجَنّه وَ حَشَرَنا فِی زُمرَتِکُم وَ اَورَدَنا حَوضَ نَبِیِّکُم...» به هر حال عمل و تلقین برای ما خیلی مهم است. ما با هر کدام از ائمه و امامزادگان که بیشتر می­ توانیم حس بگیریم، همان اسم ماست. کسی که با نگرفتن حاجتش، با الله قهر کرده و رابطه خود با اهل بیت (علیهم‌السلام) را قطع می‌کند، معلوم است شناخت درستی نسبت به خدا و اهل آسمان پیدا نکرده است.

شناخت وظیفه در هر مقطع زمانی بسیار مهم است

بزرگی ­های چهار بخش پایینی (حس، خیال، وهم، و عقل) به شرطی عزت حقیقی می­ آورند که شخص با خدا همراه باشد.

شهید آوینی فرمودند: «برای خدا کار کنید نه اینکه کار را برای خدا بکنید». زیرا چه بسا حسین در کربلا باشد و تو به خاطر خدا در حال درس­ خواندن باشی. در سال‌های دفاع مقدس کسانی که برای خدا کار می ­کردند، در جبهه بودند؛ در حالی‌که برخی هم در حال درس خواندن برای خدا بودند. کسی در هر مقطع زمانی وظیفه‌ی خود را تشخیص داده و نیاز دلش را در اولویت قرار دهد و شهوت‌های مختلف را رها کند، خداوند به او عزتی می ­دهد که با هیچ مقام و موقعیتی نمی‌تواند به آن برسد. پس اولویت‌های زندگی را باید شناسایی کنیم.

کسی که چنین معرفتی دارد مورد راهنمایی خداوند قرار می­ گیرد: «.. وَالَّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنینَ؛ با چنین دیدگاهی ممکن است رفتن به یک میهمانی ساده، به حرم رفتن ترجیح داشته ­باشد». (سوره عنکبوت، آیه 69)

عمل به دانایی در نظام خانواده

مرحوم علامه جعفری می ­فرمودند که من یک لحظه بیکار نمی­ مانم؛ حتی اگر هیچ کاری نداشته­ باشم کار منزل را انجام می­ دهم. کسی که در منزل کمک همسر می­ کند صدیق است.

امام علی (علیه‌السلام) می­ فرمایند: «مَنْ أَبْطَأَبِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ؛ كسى كه اعمالش او را عقب براند نسبش او را پیش نخواهد برد». یعنی کسی که اهل فعالیت نیست عنوان و موقعیتش به او تشخّص نمی­ دهد. معمولاً فرزندان افرادی که مقام و موقعیت بالایی دارند به تلقین و عمل زیاد اهمیت نمی‌دهند. زیرا به نسب خانوادگی خود تکیه می‌کنند. فرزندان افراد مرفّه معمولاً قدرتمند بار نمی­ آیند، زیرا پدر و مادر قادر نبودند از کودکی آن‌ها را با ظرفیت و قدرتمند بار بیاورند.

البته باید اعضای خانواده را از لحاظ محبت و لذت تأمین کرد تا به سراغ هر وسیله ­ای برای رسیدن به لذت و رفاه نروند. باید افراد خانواده‌مان را از لحاظ عاطفی بشناسیم که آن‌ها حسی، سمعی یا بصری هستند. تأمین به اندازه کافی و معقول باعث آرامش افراد خانواده شده و از عقده‌ای بار آمدن شان جلوگیری می‌کند. باید توجه داشته که محبت بیش از حد هم مناسب نیست و مانند قند و چربی و نمک اضافه عمل می­ کند. چه بسا کسانی بودند که در اثر همین افراط و تفریط ها دست به کارهای خطرناکی زدند، در حالی‌که از عهده ­شان خارج بوده، و سر از حبس و زندان درآوردند. از طرفی کسانی که در رفاه کامل بوده و طعم هیچ سختی­ ای را نچشیده ­اند، لازم است با تمرین و عمل طعم سختی در زندگی را بچشند. در غیر این‌صورت به هیچ رشدی نخواهند رسید. باید بتوانیم به تنبلی و بی­حوصلگی غلبه کرده و برای موفقیت با خودمان عهد کنیم و از خدا و خانواده­ ی آسمانی­ مان کمک بگیریم.

خداوند برخی از پیامبرانش را این‌گونه امتحان می­ کرد. حضرت ایّوب (علیه‌السلام) همه چیز داشت اما زمانی به اوج رسید که به فقر و فلاکت افتاد.

راحتیِ برزخ در گروِ عمل در دنیاست

یادمان باشد که عالم برزخ، خیالی نیست، بلکه حقیقی است و ما در تولد به آنجا باید معیارهای سلامتی را کسب کرده­ باشیم. سؤال‌های فرشتگان در برزخ تکوینی و وجودی است؛ و برزخ آن‌ها را از ما می‌طلبد. درست همان‌طور که دنیا از جنین شرایط مناسب با خودش را طلب می­کند و جنین باید تمام تلاشش را برای تناسب با دنیا انجام داده و پاسخگو باشد.

راحتی در برزخ در گرو هماهنگ بودن با محیط برزخ است؛ «یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ  إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ؛ روزی که نه مال سود می‌دهد و نه فرزندان؛ مگرآن کس که با قلبی رَسته از شرک به نزد خدا بیاید.» (سوره شعرا، آیات 89 - 88) و یا «لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِیمًاإِلَّا قِیلًا سَلَامًا سَلَامًا؛ در آنجا نه بیهوده ‏اى مى ‏شنوند و نه [سخنى] گناه ‏آلود سخنى جز سلام و درود نیست» (سوره واقعه، آیات 26 - 25)

عناوین دنیایی آنجا به درد ما نمی­ خورند؛ فقط سلامتی قلب (تطبیق و تناسب با برزخ) ما را نجات می ­دهد. معلومات و مدارج علمی و مقام و موقعیت در برزخ مهم نیست، فقط دارایی در آنجا اهمیت دارد. انسان باید با ناهنجاری ­های جامعه و گاهی هم با هنجارهای تقلیدی و نامناسب مبارزه کرده و آن‌ها را بشکند. باید حق را از ناحق متمایز کنیم. اگر انسان این‌گونه نباشد مقلد و مزدور بارآمده و شجاعتش را از دست می­ دهد. امور حقیقی با امور اعتباری جبران نمی ­شود. حضرت علی (علیه‌السلام) می­ فرمایند: «الْعَمَلُ شِعارُ الْمُؤْمِنِ؛ عمل مؤمن همراه و ملازم اوست».

• روی این فرمایش حضرت بیشتر تأمل کنیم.

مطالب بیشتر:

پای درس استاد

مجموعه سخنرانی های استاد محمد شجاعی

مجموعه کتابهای استاد محمد شجاعی