درمان اخلاقی غم؛ رضایت الهی (1)

خودشناسی؛ مقدمه‌ی رسیدن به مقام رضا

می‌دانیم که خداوند ربّ ماست، و ما را برای رسیدن به هدف نهایی خلقت مان ربوبیت می‌کند. او ما را آفریده تا در نظام جاودانه و ابدی، به همه‌ی آرزوها و خواسته‌هایمان برسیم، بطوری که به مقام خودش رسیده و هر آنچه که اراده می‌کنیم، تحقق پیدا کند. اگر انسان خودش را نشناسد، در فهمِ نحوه‌ی ربوبیت خدا با خودش دچار مشکل می‌شود.

فردی را تصور کنید که در یک باشگاه رزمی ثبت نام می‌کند تا یک ورزش رزمی را بیاموزد. مربی او در این باشگاه، به او خواهد آموخت که چگونه در برابر حملاتِ دیگران دفاع کرده و یا چگونه به آنان حمله کند. این فرد برای آموختنِ فن رزم، مجبور است خستگی‌ها و ضربه‌های تمرین‌ها را تحمل کرده و از آن برای رسیدن به موفقیت استفاده کند.

ما نیز تا حقیقتاً درنیابیم که خداوند برای چه ما را آفریده است و در این دنیا چه وظیفه‌ای بر دوش ماست، محال است بتوانیم به سختی‌ها و مشکلات دنیا، از دریچه‌ی نگاه الله، بنگریم.

ما تا ماهیت باشگاهی دنیا را نشناسیم و به الله به عنوان، یک مربی یگانه برای رسیدن به کمال انسانی نگاه نکنیم، محال است بتوانیم درک صحیحی از نحوه‌ی ربوبیت الله پیدا کنیم.

عدم معرفت صحیح ما نسبت به ماهیت دنیا، تصویری غلط ازخودمان و شرایط زیستی دنیا در ذهن و قلب‌مان می‌آفریند، به گونه‌ای که خودمان را در حدّ یک زن و یا یک مرد تعریف کرده و کمالاتی جز کمالات مربوط به دنیا در رأس فعالیت‌هایمان جای نخواهد گرفت. این سبک زندگی در نهایتِ خوش‌بینی، از ما یک دانشمند بزرگ خواهد ساخت، حال آنکه تنها ابزار لازم و کارآمد برای خوشبختی و سعادت ابدی ما، بعد از تولدمان به برزخ، یک روح انسانیِ کامل (قلب سالم) است. و این امر محقق نمی‌شود، مگر با رشد و تغذیه نفس در دنیا. بنابراین استفاده صحیح از شرایط گوناگون زندگی ما در دنیا (خوشی‌ها و ناخوشی‌ها) این امکان را به ما می‌دهد که در باشگاه قدرتمند دنیا، نفسِ ضعیف خویش را پرورانده و به قدرت و وسعت لازم برسانیم.

ما اگر حقیقت انسانی خود را که از جنس خداست باور نکنیم و جنسیت‌مان را تنها ابزاری برای رشد بخش انسانی‌مان ندانیم، تمام زندگی‌مان را برای به دست آوردن کمالات حیوانی، تباه خواهیم کرد.

تنها هدف ما در زندگی، آماده شدن برای یک تولد سالم به آخرت است. ما حقیقتی از جنس خداییم و باید به سوی او بازگردیم «انا لله و انا إلیه راجعون» و چگونگی بازگشت ماست که سعادت ابدی ما را تعیین می‌کند.

حال آیا بازگشت ما به سوی الله، بدون کمک یک راهنما راه بلد، و چهارچوب‌هایی که مسیر صحیح حرکت را به ما نشان دهد، ممکن است؟

خداوند، دین و قوانین دین را، به عنوان قوانین مسیر حرکت انسان، نازل کرده است و خود، مربی‌گری انسان را در این مسیر طولانی به عهده گرفته است. او که حتی لحظه‌ای تنهایمان نگذاشته و ما را به سوی هدف نهایی‌مان، ربوبیت می‌کند.

 بنابراین حضور ما در باشگاه دنیا، نشانه‌ی حرکت ما به سوی الله است. علاوه بر این خداوند، کارشناسانِ راه بلدی را که تجلی کامل او هستند، در اختیار ما قرار داده و ما را از ریشه‌های آنان خلق نموده است.

آنان تمام مسیر دنیا تا الله را کامل می‌شناسند و با رحمتی، عین رحمت الله، ما را به سوی او راهنمایی می‌کنند. علاوه بر این آنان علاوه بر اینکه امامان ما هستند، پدران حقیقی ما هستند، و رابطه‌ای فراتراز امام و مأموم با ما دارند.

شخص راضی، از آینده مضطرب نمی‌شود

کسی که ربوبیت الله را پذیرفته و به مدد کارشناسان معصوم عالم، به سوی الله در حرکت است، در باشگاه دنیا، هیچ اضطرابی از آینده نخواهد داشت. زیرا خود را در کنف حمایتِ الله و اهل آسمان دیده و دائماً از ارتباط با آنان آرامش و شادی جذب می‌کند.

او کاملاً می‌فهمد، که تنها چیزی که ممکن است در عالم به او ضربه بزند، قدرت اختیارش می‌باشد. خداوند انسان را مختار آفریده و راه را نشانش داده است؛ اما او می‌تواند این راه را انتخاب کند، یا نه؛ از انتخابش سر بازبزند.

«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» (سوره احزاب/آیه 72) یعنی خداوند این مسیر هدایت را حتی بر آسمانها و زمین و کوهها هم عرضه کرد، اما آنها از پذیرشش ترسیده و سر باززدند. اما انسان آن را پذیرفت. اما بعد از آن نسبت به آن اعتراض کرده و نق می‌زند».

گاه انسان گولِ اختیارش را خورده، جلوی خدا می‌ایستد و علناً از پذیرش احکام دین، تفره می‌رود. در این‌صورت خودش را از تنها برنامه‌ی اصلی و حقیقی زندگی دور و محروم کرده و تمام سعادت دنیا و آخرتش را برهم می‌زند.

می‌دانیم که انسان، برای تأمین سعادت خودش، اختیار دارد، اما تخصصِ لازم را ندارد. لذا مختار است که از متخصصان معصوم، کمک بگیرد یا نگیرد.

بنابراین، انسان زیرک، خودش را با اختیار به دست متخصصان انسان‌ساز که تمام ساختار انسان تا الله را می‌شناسند، می‌سپارد. لذا خیالش راحت است و آرام ... چرا که مربیان و راهنمایان او، سلاطین دنیا و آخرت‌اند و هیچ امر خیری نیست مگر آنکه از دریچه‌ی وجود آن‌ها بر انسان نازل می‌شود.

کسی که ربوبیت الله و اهل آسمان را پذیرفته، یقین دارد که هم خوشی‌ها و هم ناخوشی‌ها برایش به انتهای خیر منتهی  خواهند شد، و خداوند با مهندسی دقیق، تمام آنچه را که برای ربوبیتش لازم است در مسیر زندگی او قرار خواهد داد. حال این مسیر، گاه با نعمت‌ها و لذت‌ها همراه است، گاه با سختی‌ها و مصائب.

لذا قرآن می‌فرماید: «وَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَّكُمْ ؛ وچه بسیار آنچه را که شما ناخوش می‌دارید، اما برای شما خوب است». (سوره بقره/آیه 216)

رضا؛ یعنی اینکه انسان، اضطراب نداشته باشد از آنچه که قراراست بر وی نازل گردد. زیرا یقین دارد که هر چه از دوست رسد، نیکوست....

رضا بعد از تسلیم، برای انسان حاصل می‌شود. وقتی انسان، در برابر الله تسلیم شده و روابط بخش‌های پنج‌گانه وجودی‌اش را براساس دستورات الله تنظیم می‌کند؛ آرام آرام به مقام رضا می‌رسد. مقام رضا؛ درست همان لحظه‌ای است که انسان عاشقانه، به ربوبیت الله تن داده و همه‌ی آنچه که بر او وارد می‌شود را با دلی آرام و نفسی مطمئن می‌پذیرد.

شادی، علامت رضایت است

نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): «مَن رَضِیَ بِما رَزَقَهُ اللّه ُ قَرَّت عَینُهُ؛ هر کس به آنچه که خداوند قسمتش کرده راضی شود، خوشحال می‌گردند».

«قره عینه» به معنای روشن شدن دیدگان انسان است. اشکی که از روی شادی ریخته می‌شود، خنک است و این به معنای اشکی است که از شادی از چشمان شخص راضی می‌ریزد.

و این است راز شادی زینب در جریان عظیم عاشورا...

غم خوردن، نهایت اشتباه و حماقت انسان است. چون کسی جریانات زندگی ما را اداره می‌کند که ازخودمان به ما مهربان‌تر و خیرخواه‌‌تر است. وحتی خداوند، تمام اموری را که ما در انتخاب آنها دخیل نبوده‌ایم، را به بهترین نحو در قیامت جبران کرده و پاداش می‌دهد. بعنوان مثال، جبران خداوند در آخرت در مقابل فقری که فقرا در دنیا، تحمل کرده‌اند، ثروتمندان را چنان به حسرت می‌اندازد که آرزو می‌کنند کاش هرگز در دنیا در نعمت و رفاه نمی‌بودند.

شخص راضی؛ حسود نیست.

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) :

«مَن رَضِیَ بِما قَسَمَ اللّه ُ لَهُ، لَم یَحزَن عَلى ما فی یَدِ غَیرِه؛ هرکه راضی باشد به آنچه که خداوند قسمتش کرده، برای آنچه که در دست دیگران است، غصه نمی‌خورد».

شخص راضی، برای پیشرفت تلاش می‌کند، اما اهل رقابت و چشم و همچشمی نیست. و اساساً به داشته‌های دیگران خوشحال و راضی است. او هرگز حسود نیست.

کسی که حسود نیست، آرام زندگی می‌کند و از دارایی‌های دیگران لذت می‌برد.

علت بسیاری از ناآرامی‌ها، تصمیمات اشتباه، رقابت‌های گوناگون،... عدم رضایت انسان به قسمتهایی است که خداوند برایش در نظر گرفته است. این دسته از انسانها اساساً میدان زندگی را تنها با کمالات حیوانی می‌سنجند و از هیچ تلاشی برای عقب نماندن از دیگران، کوتاهی نمی‌کنند. و درست در زمانی که به لحظه‌ی تولدشان به برزخ می‌رسند؛ هیچ ثروتی برای زندگی آنجا ندارند، دست خالی و فقیر ... با ابدیتی پیش رو !

غصه نمی‌خورد؛ کسی که به مقام رضا رسیده است

امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرمودند:

«مَن رَضِیَ بِقِسمِ اللّه، لَم یَحزَن عَلى ما فاتَهُ؛ هرکس به رزق خدا راضی باشد، برای آنچه که از دست می‌دهد غصه نمی‌خورد».

کسی که ثروت عظیمی، چون الله در آغوش دارد، و یقین دارد که الله همه‌ی امور را به نفع او خاتمه می‌دهد، هرگز برای آنچه که از دست می‌دهد غصه‌دار نمی‌شود، چون تمام از دست دادن‌هایش را، پس انداز عظیمی برای آخرت خود می‌داند.

دقیقاً خداوند، چیزی را از مسیر انسان برمی‌دارد، که مانع حرکت او به سوی الله بوده است و قطعاً به رشد ما کمک خواهد نمود. این مقدار از معرفت انسان را در برابر از دست دادن‌هایش، آرام و شاد نگه می‌دارد.

تمام حوادث دنیا، می‌گذرند، مهم آن است که ما در مسیر حرکتمان به سوی الله حرکت کرده و دچار توقف و یا عقب‌گرد نشویم.

راحت و آسوده؛ در پناه مقام رضا

نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«مَن حَمَلَ الأمرَ عَلَى القَضاءِ استَراحَ؛ هر کس امور را به قضای الهی نسبت دهد، آسوده است».

قضا، نتیجه‌ی قطعی انتخابات ما در عالم است. هر انتخابی، نتیجه‌ای دارد. وقتی اموری را که در پیرامون ما اتفاق می‌افتد، به قضایی که الله در جریان امور عالم نهادینه کرده است نسبت بدهیم، دیگر غم و اضطراب قلبمان را نخواهد فشرد.

انتخاب‌های غلط ما، قطعاً به قضاهای نامطلوب می‌انجامد که کفاره‌ای است برای گناهان و اشتباهات ما. در این‌صورت حتماً امور به وقوع پیوسته را به نفع خود خواهیم دانست و از غم‌ها و افسردگی‌ها رها خواهیم بود.

«والحمدلله رب العالمین»

مطالب بیشتر:

مجموعه سخنرانی های استاد شجاعی

مجموعه کتاب های استاد محمد شجاعی

پای درس استاد