حق دوستی

جملات ناب دراین جلسه :

یکی از موضوعاتی که در روابط دوستی مهم است، رعایت حقوق یکدیگر است. تا آنجائی که می توانیم در دوستی­ها نباید کوتاهی کنیم، که ممکن است به شکل های مختلف بخل، تنبلی و بی حوصلگی بوجود ­آید و همچنین حامی و پشتیبان هم در فرمان برداری از پروردگار باشیم.

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه 406 «خانواده آسمانی » مورخ 94/10/03 ، استاد محمد شجاعی به ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

نُه حق از حقوق هم‌نشینان، در کلام حضرت سجاد (علیه‌السلام)

امام سجاد (علیه‌السلام) می‌فرمایند:

«مّا حَقُّ الصّاحِبِ فَأَن تَصحَبَهُ بِالفَضلِ ما وَجَدتَ إلَیهِ سَبیلاً، وإلّا فَلا أقَلَّ مِنَ الإِنصافِ. وأن تُكرِمَهُ كَما یُكرِمُكَ، وتَحفَظَهُ كَما یَحفَظُكَ، ولا یَسبِقَكَ فیما بَینَكَ وبَینَهُ إلى مَكرُمَةٍ، فَإِن سَبَقَكَ كافَأتَهُ. ولا تُقَصِّرَ بِهِ عَمّا یَستَحِقُّ مِنَ المَوَدَّةِ ؛ تُلزِمَ نَفسَكَ نَصیحَتَهُ، وحِیاطَتَهُ، و مُعاضَدَتَهُ عَلى طاعَةِ رَبِّهِ، ومَعونَتَهُ عَلى نَفسِهِ فیما لا یَهُمُّ بِهِ مِن مَعصِیَةِ رَبِّهِ، ثُمَّ تَكونَ عَلَیهِ رَحمَةً، ولا تَكونَ عَلَیهِ عَذابا؛ و اما حق هم صحبت تو (کسی که با تو مصاحبت دارد، آن است که «هر چه می‌توانی» در حقش خوبی کرده و با او با فضل رفتار کنی، البته اگر می‌توانی!! و اگر شرایطش را نداری، با او با انصاف رفتار کن. و او را مورد اکرام قرار بده، همانگونه که به تو احترام می گذارد. و از او مراقبت کن، همانگونه که او تو را حفظ می‌کند، و مراقب باش تا او در هیچ بزرگواری از تو پیشی نگیرد. و اگر از تو سبقت گرفت، برایش جبران کن (خودت را به او برسان). و در خدمت به اهل مودت خود، کوتاهی مکن. و خودت را ملزم بدان به هم صحبتی، حمایت و پشتیبانی او در فرمانبرداری از پروردگارش. و به گونه‌ای یاری‌اش کن که ضعف‌هایش او را به قصدِ انجام گناه، نکشاند و سپس برای او مایه‌ی رحمت باش، نه مایه‌ی عذاب».

با مصاحبانت با فضل رفتار کن

«حق» یعنی آنچه که از ما در مورد آن سؤال می‌شود. پس فراموش نکنیم که در هر روایتی با کلمه‌ی (حق) روبرو شدیم، نشان­دهنده‌ی یک سؤال از سؤالات قیامتیِ ما بوده و ما در قبال آن مسئول خواهیم بود.

«صاحب» به معنای کسی است که با ما هم‌صحبتی و همراهی دارد، اعم از والدین، همسر و فرزندان، دوستان، همراهان و ... .

«انصاف» از ریشه‌ی «نصف» می‌آید. (نصف به نصف، نیم به نیم ...) کلمه‌ی انصاف، در حقیقت به این معناست که انسان هر چه را برای خودش دوست دارد، برای مصاحبانش هم دوست بدارد، و هر چه را برای خود نمی‌پسندد، برای او نیز ناپسند بدارد. انصاف، در نظر گرفتنِ کاملِ حق طرفین است.

امّا امام سجاد (علیه‌السلام) در این روایت از ما رعایت انصاف را در حق مصاحبانمان نمی‌خواهد؛ بلکه ما را به فضل در برابر آنان توصیه می‌کند، به طوری که حقی بالاتر از خودمان برای آن­ها قائل باشیم. به عنوان مثال وظایف سنگین‌تر را ما بر عهده بگیریم، تلاش بیشتر از سوی ما هزینه شود، سنگ زیرین در روابط دوستی، ما باشیم و ... البته تمامِ این رفتارها در صورتی است که ما توان و قدرتِ تلاش بیشتر و یا هزینه بیشتر را داشته باشیم. «ما وَجَدتَ إلَیهِ سَبیلاً» یعنی اگر می‌توانیم، اگر راهی دارد، اگر قادر هستیم و ...

وقتی توانایی ما (در مال، یا در قدرت جسمی و روحی و ...) نسبت به دوستان و مصاحبانمان، توانایی بیشتری داریم، برای تشبّه به الله، باید صفت کریم او را جذب کنیم. انصاف در زمانی، ارجح است که انسان از لحاظ شرایط مالی و توان جسمی و ... با دیگران برابر و یا پایین‌تر از آنان باشد. برای جذب صفت کرامت، و رشد انسانی، باید با فضل با دیگران رفتار نماییم. نفع این رفتار، اول از همه، به خودمان می‌رسد، چون در حرکت به سوی الله، به سرعت رشد کرده و قدرت خواهیم گرفت.

باید بیاموزیم، طرفِ حسابِ ما برای رفتارهای کریمانه، فقط خداوند است. هیچ کدام از فضل و کرم‌های انسان، در نگاه خداوند گم نخواهد شد؛ بلکه به وسعتِ الله، پاداش دریافت خواهیم کرد. بنابراین آموختیم که رفتار سرشار از فضل، و در عین حال بدون توقع جبران، از حقوق مصاحبان و همراهانِ زندگی ما می‌شود.

فراموش نکنیم که باید دائماً مراقب باشیم که در روابطمان با بقیه‌ی همراهانمان، بدهکارِ خوبی‌هایشان نباشیم؛ بلکه تمام سعی‌مان را بکنیم که همیشه شخص اول در مهرورزی‌ها، یاری‌ها، هزینه‌ها و ... بوده و نسبت به دیگران از تلاش بیشتری برخوردار باشیم.

حفظ اکرام و احترام مصاحبان؛

اکرام و حفظ احترام، از حقوق مؤکّد همراهان و مصاحبان ماست. بطوری­که هر چه مدت و عمق این روابط طولانی‌تر و بیشتر می‌گردد، حفظ احترام نیز واجب‌تر و مؤکّدتر می‌گردد. موشکافانه‌ باید مراقبت کنیم که صمیمیت ما با کسی، مانعِ رعایتِ احترام و اکرام ویژه‌ی او نشده و زبان ما را به انواع حرف‌ها و شوخی‌های نامربوط باز نکند.

 محافظت و مراقبت از مصاحبان؛

محافظت و مراقبت از دوستان در تمام شرایط و احوال بر ما واجب است، بطوری که آنان با وجود ما احساسِ بی‌پناهی، بی‌یاوری، تنهایی و ... نکنند. گاهی اوقات دوستان انسان، بواسطه‌ی مراقبت‌های ویژه‌ی خود در زمان‌های سختی، شکست، اضطرار و ... مانع وقوع بسیاری از فجایع در زندگی او می‌شوند. و اساساً شرطِ ماندگاریِ بسیاری از دوستی‌ها و رفاقت‌ها، همین مراقبت‌ها و محافظت‌های کریمانه و صادقانه بوده است.

برنده‌ی مسابقه‌ی نیکی‌ها باش

پیشی گرفتن در کرامت‌ها، یکی دیگر از حقوق مصاحبان و همراهان ماست. باید سعی کنیم، همیشه دَهش‌ها، گذشت‌ها، عفوها، خرج کردن‌ها، هدیه خریدن‌ها، و ... از سوی ما بیشتر از افراد خانواده ما، همسایگانِ ما، دوستانِ ما، همراهان ما و ... باشد.

باید تمرین کنیم؛ که بیشترین خاصیت را برای دیگران داشته باشیم. یاد بگیریم برای دیگران سرشار از رحمت باشیم. باید سبقت گرفتن در خوبی­ها، عادت ما شود. و این روح فدارکاری را می‌طلبد، باید خودخواهی‌هایمان را رها کرده و در میدان بزرگواری‌ها، بر دیگران پیشی بگیریم.

نیکی‌های مصاحبانت را بهتر جبران کن...

اهل جبران باش در مواقعی که همراه تو در نیکی، از تو سبقت می‌گیرد. در چنین مواقعی باید به نحو احسن، نیکیِ او را جبران کنی، تا از او عقب نمانی.

بعضی از افراد، برای عقب نماندن از دیگران، نیکی‌های دیگران را رد می‌کنند. به عنوان مثال از کسی هدیه نمی‌پذیرند، به در مهمانی‌ها شرکت نمی‌کنند و ... راه الفت دیگران را به سوی خود می‌بندد، تا نکند، مجبور به جبرانِ نیکی‌های آنان شوند. در روایات، به این گونه افراد اینگونه اشاره شده است:

«لا یُرَدّ الإحسان إلّا الحِمار؛ محبت را دفع نمی‌کند، مگر الاغ ...» باید محبت دیگران را با آغوش باز بپذیریم، و در نهایت وسع‌مان نیز جبران کنیم.

 از هیچ خدمتی در حقشان کوتاهی نکن.

کوتاهی نکنید، در خدمت به همراهان  خود، بُخل، تنبلی، بی‌حوصلگی، حسادت و ... ریشه‌های کوتاهیِ انسان در حق دیگران است. مراقب باشیم تا از هیچ کاری که از دستمان بر می‌آید، کوتاهی نکنیم.

در اطاعت الله، یاری‌شان کن

خودمان را ملزم کنیم، به حمایت و پشتیبانی همراهانمان در اطاعت از الله. گاهی اوقات لازم است دستِ دوستان و همراهانمان را گرفته و از افتادن نجاتشان دهیم. گاه یک هزینه‌ی ساده در تهیه‌ی یک کتاب مناسب یک سی دی اخلاقی و ... می‌تواند حیاتِ نسلِ یک دوست از دوستان ما را نجات دهد. پس باید خود را ملزم به حمایت آنان در مسیر حرکت به سوی الله نماییم.

 نگذار به معصیت خدا دچار شود

نگذاریم، که او به فکر معصیت خدا بیفتد. باید کاری کنیم که شرایط انجام گناه برای عزیزان و همراهانمان به حداقلِ ممکن برسد. نباید دوستانمان را در حالت ضعف رها کنیم تا فکر گناه بر آنان چیره شود. گاه آماده کردن یک بستر مناسب شغلی، حمایت‌های روانی، حمایت‌های مالی، حمایت‌های معرفتی و علمیِ ما می‌تواند زمینه‌ی گناه را برای انسان نابود کند.

 برای مصاحبانت، مایه‌ی رحمت باش، نه مایه‌ی عذاب

مایه‌ی عذاب همراهانمان نباشیم. بدترین انسان‌ها کسانی هستند که دیگران، آنان را تحمل می‌کنند.

باید همه‌ی تلاشمان را هزینه کنیم، تا مایه‌ی رحمتِ دیگران باشیم نه مایه‌ی عذابشان.

البته فراموش نکنیم که؛ تحمل بدی‌های دیگران، فضار قبر را از انسان دور کرده و بر وسعتِ نفس انسان می‌افزاید. سعی کنیم که تنش‌های دیگران را تحمل کنیم. اما خودمان برای دیگران، مایه‌ی عذاب و تنش نباشیم.

تحمل بدی‌ها، سختی‌ها، مشکلات، مصائب و .... نفس انسان را باز و وسیع کرده، بر سطح رشد انسانی او و میزان تشبه او به الله می‌افزاید. اما اگر دیگران مجبور به تحمل ما شوند، به همان میزان، نفس ما دچار عذاب، گرفتگی، و تنگی شده و از رشد آخرتی باز می‌ماند.

«وَالحَمدُلِلهِ رَبِّ العَالمین»