امر به معروف و نهي از منكر از ديدگاه ائمه عليهم السلام

الف ) جایگاه امربه معروف ونهی ازمنكر

قال الباقرعلیه السلام:
«ان الامربالمعروف والنهی عن المنكر سبیل الانبیاء ومنهاج الصالحین، فریضه عظیمه بها تقام الفرائض وتأمن المذاهب وتحل المكاسب وترد المظالم وتعمر الارض ونتیصب الاعداء ویستقیم الامر
امربه معروف ونهی ازمنكر ، راه انبیاء روش صالحان است ، فریضه بزرگی است كه فرائض دیگر به
وسیله آن اقامه می شود وراه و روش انسان را مصون ازخطا وكسب وكار اورا حلال می كند ، ستمها را جبران وزمین راآباد می سازد ، به وسیله این فریضه از دشمنان ، عدالت وانصاف خواسته می شود وهمه امور استوار ودرمسیر درست قرار گیرد».
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
« ما اعمال البر عند الجهاد فی سبیل الله الاكنفثه فی بحر بحی وما جمیع اعمال البروالجهاد فی سبیل الله عند الامر بالمعروف والنهی عن المنكر الا كنفثه فی بحرلجی٢
همه كارهای نیك نسبت به جهاد در راه خدا ، مانند قطره ای است دربرابر دریای پهناور ، و همه
كارهای نیك به جهاد در راه خدا دربرابر امربه معروف ونهی ازمنكر چون قطره ای در برابر دریای
پهناور».2

ب) جایگاه آمربه معروف وناهی ازمنكر

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):
« من امر بالمعروف ونهی عن المنكر فهو خلیفه الله فی الارضه وخلیفه رسول الله وخلیفه كتابه ٣
كسی كه امربه معروف ونهی ازمنكر كند،جانشین خداوند درزمین وجانشین رسول خدا وجانشین كتاب خدا می باشد ».
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):
« من امربالمعروف او نهی عن المنكر اودل علی خیر اوالثاربه ، فهو شریك٤
كسی كه امربه معروف یا نهی ازمنكر نماید یا بركار خیرراهنمایی كند یا اشاره به آن نماید، او
(آمریاناهی)درآن كارنیك با انجام دهنده اش شریك خواهد بود.
قال علی علیه السلام :
«من كانت فیه ثلاث سلمت لله الدنیا والاخره ، یأمربالمعروف ویأتمربه وینهی عن المنكر وینتهی عنه و یحافظ علی حدود الله اجل علا٥
هركس سه خصلت دراوباشد ، دنیا وآخرتش سالم می شود
اول ؛ امربه معروف كند و خود نیز بدان عمل نماید.
دوم ؛ نهی ازمنكر كند وخود هم ترك نماید.
سوم ؛ نگهبان حدود خداوند بزرگ باشد».

ج ) ویژگی آمربه معروف وناهی ازمنكر

قال الصادق علیه السلام:
«صاحب الامر بالمعروف یحتاج إلی ان یكون عالمًا بالحلال والحرام ٦
آمر به معروف دركار خود، نیازمند به شناخت حلال وحرام می باشد».
سئل ابوعبدالله علیه االسلام :
عن الامربالمعروف والنهی عن المنكی أواجب علی الامه جمیعًا ؟
قال لا ، فقیل لم ؟ قال ؛ انماهو علی التقوی المطاع بالمعروف من المنكر لا علی لاضعیف الذی لا
یهتدی سبی ً لا٧
ازحضرت امام صادق علیه السلام سؤال شد :
كه آیا امربه معروف ونهی ازمنكر به عموم امت واجب است؟ آن حضرت فرمودند ، چند سؤال شد پسبرچه كسانی واجب است ، آن حضرت فرمود ؛ این تكلیف برعهده كسی است كه ، توانمند ، مورداطاعات ، عالم به معروف ومنكر باشد ، نه برفردضغیفی كه خود، راه به جایی نمی برد».
قال الصادق علیه السلام :
«الامر بالمعروف والنهی عن المنكر واجبان علی من امكنه ذلك ، ولم یخف علی نفسه ولا علی «
اصحابه٨
امربه معروف ونهی ازمنكر به كسی كه واجب است كه قدرت براقامه آن داشته باشد وهمچنین برخود ( وبراصحاب خود نترسد )یعنی خوف ضرر جانی برای خودش ونزدیكانش نداشته باشد».
قال علی علیه السلام:
«كن أمراً بالمعروف وعام ً لا به ولا تكن ممن یأمر وینهی عنه فتبؤ باثمه وتتعرض ربه ٩
همواره امركننده به معروف ونیكیها باش وهمچنین خودت عامل به معروف باش نكند كه توازكسانی باشی كه مردم را به نیكی دعوت كنی درحالی كه خودت ترك كننده معروف باشی كه دراین صورت رفتار گناهی شدی كه به واسطه آن مورد خشم پروردگارت قرار خواهی گرفت».
قال علی علیه السلام :
«لعن الله الامرین بالمعروف ،التاركین له والناهین عن المنكر العاملین به١٠
نفرین خدا برآنان باد كه امربه معروف می كنند وخود، آن را ترك می نمایند ونهی ازمنكر می كنند وخود مرتكب آن می شوند».

د) ارتباط دین به امربه معروف ونهی ازمنكر

قال علی علیه السلام :
« غایه الدین ، الامر بالمعروف والنهی عن المنكر واقامه الحدود ١١
نهایت دین ، امربه معروف به خوبیها ونهی ازمنكر گناه وزشتیها وبرپاداشتن حدود الهی است».
قال علی علیه السلام:
« قوام الشریعه الامربالمعروف والنهی عن المنكر واقامه الحدود ١٢
قوام وپایداری دین به امربه معروف ونهی ازمنكر واقامه حدود الهی می باشد».

ه ) ارتباط دین داری با امربه معروف ونهی ازمنكر

قال الصادق علیه السلام :
« لا دین لمن یدین الله بالامر بالمعروف والنهی عن المنكر ١٣
كسی كه با اقامه امربه معروف ونهی ازمنكر به وظیفه وتكلیف الهی خود عمل نكند دین ندارد ».
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):
« ان الله یبفض المؤمن الضعیف الذی لا دین له ، فقیل وما المؤمن الضعیف الذی لا دین له ؟ قال، الذی لا ینهی عن المنكر١٤
بدرستیكه خداوند متعال مومن ضعیفی را كه دین ندارد دشمن می دارد ، ازپیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) سؤال شد ، یا رسول الله مومن ضعیفی كه دین ندارد چه كسی است ، آن حضرت فرمودند،(مؤمن ضعیف بی دین) كسی است كه نهی ازمنكر نمیكند». قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):
« لا ینبغی لنفس مؤمنه تری من یعصی الله فلا تنكر علیه ١٥
شایسته نیست كه مؤمنی ببیند كه معصیت خدا انجام می شود ونهی ازآن معصیت بكند ».

و) آثار امربه معروف ونهی ازمنكر

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):
« لا یزال الناس بخیر ما امروا بالمعروف ونهوا عن المنكر وتعاونوا علی البروالتقوی١٦
خیر وبركت درمیان مردم ازبین نمی رود تا زمانی كه امربه معروف ونهی ازمنكر كنند و همدیگر
رابرخوبی یاری دهند».
قال الصادق علیه السلام :
« ان للجنه بابًا یقول له باب المعروف فلا یدخله الااهل المعروف ١٧
بهشت را دربی است بنام درب معروف ، كه جزاهل معروف ازآن وارد نمی شوند».
قال الباقر علیه السلام :
« الامر بالمعروف والنهی عن المنكر خلقان من خلق الله فمن نصرها اغره الله ومن خذلهما خذاء الله ١٨
امربه معروف ونهی ازمنكر دوخلق وخوی ازاخلاق الهی هستند، هركس با علش آندو را یاری كند
خداوند اورا عزیز می گرداند وآن كس كه به این دوفریضه بی اعتنا باشد خداوند اورا ذلیل خواهدكرد».

ز ( آثار ترك امربه معروف ونهی ازمنكر

قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
« اذا لم یأمروا بالمعروف ولم ینهوا عن المنكر ، ولم یتبعوا الاخیار من اهل بیتی ، سلط الله علیهم
اشرارهم ، فیدعوا عند ذلك خیاد هم فلا ستجاب لهدر١٩
هرزمان كه امربه معروف ونهی ازمنكر انجام نشود(ترك شود) وازبرگزیدگان ازاهل بیت من بیعت
شود، خداوند اشرار رابرآن مردم مسلط خواهد كرد ودراین زمان حتی اگر نیكان آنها نیز دعا كنند
خداوند دعایشان را مستجاب نخواهد كرد».
قال الصادق علیه السلام :
« من كان له جار ویعمل بالمعاصی فلم ینهه فهو شریكه ٢٠
هركس همسایه ای دارد كه اهل معصیت است و اورا نهی نمی كند درگناه اوشریك است ».
قال الصادق علیه السلام :
«إذا رأی المنكر فلم ینكره وهو یقدر علیه ، فقد اجب ان یعصی الله ،و من اجل ان یعصی الله فقد بارز الله بالعداوه٢١
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
«كیف بكم إذا فسدت نسائكم و فسق شبابكم وهم تأمروا بالمعروف ولم تنهوا عن المنكر؟ فقیل له
ویكون ذلك یا رسول الله؟ قال نعم وشر من ذلك ، كیف بكم إذا امرتم بالمنكر ونهیتم عن المعروف؟فقیل له یا رسول الله ویكون ذلك ؟ قال نعم وشر من ذلك ، كیف بكم إذا رایتم المعروف منكراً والمنكر معروفًا٢٢
چگونه خواهید بود ، وقتی كه زنهای شما فاسد شوند وجوانهای شما فاسق ، درحالی كه امربه
معروف ونهی ازمنكر ننمائید؟ گفته شد ؛ یا رسول الله آیا واقعًا چنین خواهد شد ؟ آن حضرت فرمودند ؛ بلی وحتی بدتر ازاین هم خواهد شد چگونه خواهید بود دروقتی كه امربه معروف وزشتی كنید ونهی از خوبی نمائید. گفته شد ؛ یا رسول الله آیا چنین خواهد شد ؟ آن حضرت فرمود: آری وبدتر از این هم خواهد شد وآن وقتی است كه خوبی ومعروف را زشتی قلمداد كنید ومنكر زشتی راخوب».
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
« اذا تركت امتی الامربالمعروف والنهی عن المنكر فلیؤدن بوقاع من الله جل الله ٢٣
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
« لا تزال لا اله الا الله تنفع من قالها وترد علیهم العذاب والنقمه ، مالم یستخفوا بحقها قالوا یا رسول الله وما الاستخفاف بحقها ؟ قال یظهر العمل بمعاصی الله فلا ینكر ولا یغیر٢٤
همواره كلمه لا اله الا الله برای گوینده اش نفع دارد وعذاب و بلاها را دفع می كند مگر اینكه حق اینكلمه مراعات نگردد، سؤال شد ، یارسول الله ، چه موقع حق این كلمه مراعات نمی گردد، آن حضرت فرمودند:زمانی كه عمل به گناه ها آشكار گردد وكسی نهی ازآن نكند وآنرا تغییرندهند ».
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
« لایزال الناس بخیر ماامروا بالمعروف ونهوا عن المنكر وتعاونوا علی البر والتقوی فاذا لم یفعلوا ذلك نزعت عنهم البركات وتسلط بعضهم علی بعض ولم یكن لهم ناصر فی الارض ولا فی السماء٢٥
خیروبركت درمیان مردم ازبین نمی رود تازمانی كه امربه معروف ونهی ازمنكر كنندوهمدیگر را
برخوبی یاری دهند وهرگاه این امور را انجام ندهند، بركات ازآنها گرفته می شود و بعضی ازآنها بر
بعض دیگر سلطه پیدا می كنند و هیچ یاوری درزمین وآسمان برای آنها نخواهد بود».
قال علی علیه السلام :
« من ترك انكار المنكر بقلبه ویده ولسانه فهو میت بین الاحیاء٢٦
كسی كه انكار منكر را با قلب ودست وزبانش ترك كند در واقع مرده ای است دربین زندگان ».

ح ) آثار سكوت ورضایت برانجام منكر

قال علی علیه السلام :
« الراضی بفعل قوم كالداخل فیه معهم وعلی كل داخل فی باطل اثمان ، اثم العمل به واثم الرضا به٢٧
آن كسی كه به كار جمعیتی راضی باشد . همچون كسی است كه درآن كاردخالت دارد با این تفاوت كه آن كس كه دركارباطل دخالت دارد وگناه می كند : ١- گناه عمل ٢- گناه رضایت»
قال علی علیه السلام :
« ما من قوم عملوا بالمعاصی وبینهم من بقدر این ینكر علیهم فلم یفعل الا یوشك ان یعمهم الله بعذاب من عنده٢٨
وهیچ قومی معصیت نمی كند درحالی كه دربین آنان كسی هست كه قدرت جلوگیری ازگناه آنان رادارد واقوام به پیشگیری ازمعصیت آنان نمی كند مگر آنكه ممكن ا ست عذاب خداوند عموم مردم را دربرگیرد».
قال علی علیه السلام :
« من استحسن قبیحًا كان شریكًا فیه ٢٩
هركس كارزشتی را ، زیبا بداند، درگناه انجام آن كار زشت شریك می باشد.»
قال الباقر علیه السلام :
« من شهد امراً فكرهه كان كمن غاب عنه، ومن غاب عن أمر فریضه كان كمن شهده ٣٠
كسیكه شاهد گناهی باشد ونسبت به آن ناخوشایند باشد مثل كسی است كه حضور دركنار این امرقبیح نداد و كسیكه حضور درزمان انجام گناه ندارد اما بعد كه فهمید راضی وخشنود ازانجام آن باشد مثل این است كه درزمان گناه شاهد برانجام آن بوده است».

ط ) با اهل معاصی چگونه برخورد كنیم

قال علی علیه السلام :
« أمرنا رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) ان نلقی اهل المعاصی بوجوه مكفهره٣١
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مارا فرمان داده است تا با گناهكاران با جریان خشمگین برخورد كنیم ».
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم)
«تقربوا الی الله ببغض اهل المعاصی ، وألقوهم بوجوه مكفهره و اتمسوا رضا الله بسخطهم ، وتقربوا الی الله بالتباعد منهم٣٢
با دشمنی اهل گناه به خداوند متعال تقرب ونزدیكی بجویید وبا آنان(اهل گناه) باچهره ای خشمگینی برخورد نمایید و رضای خدا را درناراحتی اهل معصیت طلب نمایند و با دوری از آنان (اهل گناه) به خداوند متعال نزدیك شوید .

ی ) ارتباط بین عمل آمروناهی ازمنكر دروجوب امرو نهی

قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم)
« امروا بالمعروف وان لم تفعلوه وانهوا عن المنكر وان لم تجنبوه كله ٣٣
امربه معروف كنید اگر چه به آن عمل نمی كنید ونهی ازمنكر كنید اگر چه همه منكرات راترك
نمی كنید».
قیل یا رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
« لا نامربالمعروف حتی نعمل به كله ولا ننهی عن المنكر حتی ننتهی ،عنه كله فقال(صلی الله علیه و آله و سلم) لا ، بل تامروا بالمعروف وان لم تنتهوا عن كله، وانهوا عن المنكر وان لم تنتهوا عن كله٣٤
درمحضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گفته شد :
مابه معروفی امرمی كنیم كه خود ،آن را هیچ ترك نكرده باشیم وازمنكری نهی می نمائیم كه خویشتن هیچ وقت آن مرتكب نشده باشیم ، آن حضرت فرمود: این كار را نكنید بلكه به معروفی كه احیانًا تركش كرده اید هم امر كنید واز منكری كنید كه گاهی مرتكبش می شوید نهی نمائید ونهی ازمنكر كنید اگر چه ازهمه بدیها اجتناب نمی كنید».

ك ) امربه منكر و نهی ازمعروف !!

قال الصادق علیه السلام :
« ویل لمن یأمر بالمنكر وینهی عن المعروف ٣٥
وای برحال كسیكه امربه زشتیها وگناه ونهی ازخوبیها و واجبات می كنند».
قال رجل :
یا رسول الله فاخبر نی ای الاعمال ابغض الی الله قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) الشرك بالله ، قال ثم ماذا ؟ قال قطیعه الرحم قال ،ثم ماذا ؟ قال ، الامربالمنكر والنهی عن المنكر٣٦
مردی به رسول الله عرضه داشت بمن خبربده كه مبغوض ترین ودشمن ترین اعمال پیش خدا چه عملی است ؟ آن حضرت فرمود شركت به خدا سپس آن مرد عرضه داشت پس ازشركت چه عملی مبغوض ترین است .آن حضرت فرمود : قطع رحم وترك خویشاوندان سپس آن مرد گفت: پس از آنچه عملی ، آن حضرت فرمود ، امربه زشتی ونهی ازخوبی».

ل) امربه معروف ونهی ازمنكر موجب تقویت مؤمنان است

قال علی علیه السلام :
« فمن امر بالمعروف شه ظهور المومنین ومن نهی ، عن المنكر ادغم النوف المنافقین ٣٧
پس هركس امربه معروف كند موجب قدرتمندی مومنین می شود وهركس نهی ازمنكر نماید موجب به خاك مالیدن بینی منافقین خواهد شد».

م ) امربه معروف و نهی ازمنكر موجب نقصان روزی ورسیدن اجل نمی شود

قال علی علیه السلام :
« ان الامر بالمعروف والنهی ، عن المنكر لخلقان ، من خلق الله سبحانه ، وانهما لا یقربان من اجل ، ولا ینقصان من رزق٣٨
همانا امربه معروف ونهی ازمنكر دو صفت ازاوصاف الهی است این دو فریضه نه اجل انسان رانزدیك می كند ونه روزی راكم می كند».

ن ) امربه معروف ونهی ازمنكر و نیاز به صبر

قال علی علیه السلام :
« قال قوله تعالی ، واصبرعلی ما اصابك …
من المشقه والأذی فی الامر بالمعروف ونهی عن المنكر٣٩
درتفسیر آیه فرمودند: منظور ازنیاز به صبر، صبر درمقابل سختیها وآزارهایی است كه درامر به معروف ونهی ازمنكر می باشد».

س) امربه معروف ونهی ازمنكر فلسفه قیام عاشورا

قال الحسین بن علی علیه السلام :
« هذا ما او فی به الحسین بن علی علیهما السلام الی اخیه محمد بن الحنفیه ؛ انما خرجت لطلب
… الاصلاح فی امه جدی ارید ان امربالمعروف والنهی عن المنكر
وصیت امام حسین به برادرش محمد بن حنفیه
همانا من فقط خارج می شوم برای اصلاح امت جدم وقصد واراده كردم كه امربه معروف ونهی ازمنكرنمایم».

پی نوشت :

. ١ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٣٩٥
. ٢ وافى ، ج ٢ ص ٢٨
. ٣ تفسیرمجمع البیان ج ٢، ص ٤٨٤
. ٤ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٣٩٨
. ٥ شرح غرر الحکم ج ٥ ص ٤٤٠
. ٦ مصباح الشریعه ص ٢٧٢
. ٧ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٤٠٠
. ٨ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٣٩٨
. ٩ ﻧﻬج البلاغه ،حکمت ١٢٨
. ١٠ ﻧﻬج البلاغه ،خطبه ١٢٩
. ١١ غرر الحکم ، روایت ، ٦٣٧٣
. ١٢ مستدرک الوسائل ج ٢ ص ٣٥٩
. ١٣ بحارالانوار ج ١٠ ص ٨٦
. ١٤ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٣٩٩
. ١٥ کترالعمال ج ٣
. ١٦ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٣٩٨
. ١٧ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٥٢٩
. ١٨ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٣٩٨
. ١٩ لئالى الاخبارج ٥ ص ٢٦٣
. ٢٠ لئالى الاخبار ج ٥ ص ٢٦٣
. ٢١ مستدرک الوسائل ج ٢ص ٢٥٧
. ٢٢ وسائل الشیعة ج ٦ ص ٢٩٦
. ٢٣ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٣٩٤ بحارالانوار ج ١٠ ص ٧٨
٢٤ الترغیب والترهیب ج ٣ ص ٢٣١ میزان الحکمه ج ٦ .
. ٢٥ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٣٩٩
. ٢٦ محجه البیضاء ج ٤ ص ١٠٥
. ٢٧ ﻧﻬج البلاغه ، حکمت ١٥٤
٢٨ وسائل الشیعة ج ١١ ص.
. ٢٩ بحارالانوار ج ٧٨ ص ٨٢
. ٣٠ بحارالانوار ج ١٠٠ ، ص ٨١
. ٣١ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٤١٣
٣٢ کترالعمال ج ٣ ص میزان الحکمه ج ٦ .
٣٣ کترالعمال ج ٣ ص میزان الحکمه ج ٦ .
. ٣٤ وسائل الشیعة ج ١١ ص ٤٢٠
. ٣٥ بحارالانوار ج ١٠٠ ص ٨٧
. ٣٦ وسائل الشیعة ج ٦ ص ٣٩٦
. ٣٧ ﻧﻬج البلاغه حکمت ٣
. ٣٨ ﻧﻬج البلاغه حکمت ٣٦٦
. ٣٩ تفسیرنور الثقلین ج ٤ ص ٢٠٧

منابع مأخذ

١ - نهج البلاغه ، سید رضی
٢ - تفسیر مجمع البیان ، ابوعلی فضل بن الحسن بن طبری
٣ - تفسیر نورالثقلین ،عبدعلی بن جمعه العروسی الجویزی
٤ - بحارالانوار ، محمد باقر مجلسی
٥- وسائل الشیعه ، محمدبن حسن الحرعاملی
٦- مستدرك الوسائل ، علامه حاج میرزا حسین نوری طبرسی
٧- غررالحكم ، محمد تمیمی الآمری(شرح آقا جمال خوانساری)
٨- میزان الحكمه ، محمد محمدی ری شهری
٩- مصابح الشریعه
١٠ لئالی الاخبار ، شیخ محمد بنی تویسركانی
١١ - كنز العمال ، علاء الدین علی المتقی بن حسام الهندی
١٢ - محجه البیضاء ، محسن فیض كاشانی
١٣ - الترغیب والترهیب
١٤ - وافی ، علامه فیض كاشانی

منبع: www.kh-setadehya.ir