تنبلی و بی حوصلگی،جلسه 42 ، 93/03/24

از سلسله مباحث استاد محمد شجاعی

روان شناسی تنبل

1-کم خردی و سبک سری

در روایت داریم: تنبلی و سستی، خوی انسان‌های سبک‌عقل است.

انسان در تمام ابعاد پنج‌گانه وجودش، نیازهایی دارد که موظف به تأمینِ تمام آنهاست. کوتاهی در تأمین این نیازها، نشانه‌ی کم‌خردیِ یک انسان بوده و در نهایت به آسیب‌های جدّی و ندامت‌باری خواهد انجامید. اوجِ این مسئله در گروهی از انسان‌ها دیده می‌شود که به دنبال تنبلی در استفاده از تغذیه‌ی مناسب، ورزش، رعایت اصول بهداشتی و ... به بیماری‌های گوناگونی دچار می‌شوند. حتی بعضی از انسان‌ها، به سبب تنبلی در رعایت دستوراتِ پزشک بعد از ابتلا به بیماری و مصرفِ صحیحِ داروها، جانِ خویش را از دست داده و فرصتِ گرانبهایِ عمر را در آخرت‌سازی از خویش دریغ می‌نمایند.

گروهی دیگر به خاطر تنبلی، حاضر به هیچ‌گونه تغییر، تنوع و پیشرفتی در زندگی نبوده و این تنبلیِ خویش را با بهانه‌هایی از قبیل زُهدورزی توجیه می‌نمایند.

انسان ها برای تأمین تمام نیازهایِ وجودیِ خود (جسمی و جنسی، عقلی و وهمی و فوق عقلانی)، نیازمند کسب دانش و دریافتِ مهارت‌هایی هستند که برای هر گونه انتخاب، ارتباط، افکار و رفتار در آن بخش لازم و ضروری می‌باشند. تنبلی در کسب این دانش‌ها و مهارت‌ها، خسارت‌های سنگین و جبران‌ناپذیری را به وجود انسان‌ها تحمیل خواهد کرد. سه دسته از اطلاعاتِ تخصصیِ زیر، از لوازم واجب و اساسی برای تأمین سعادتِ دنیا و آخرتِ هر انسان بوده و «کسب اطلاعات» پیرامون آنها و تمرین برای رسیدن به مهارت در آنها، وظیفه‌ی واجبِ هر انسان است:

1-        خودشناسی و اعتقادات؛ رسیدن به یک شناخت حقیقی از خود به عنوان یک موجود جاودانه و فهم چهارچوب‌ها و اصول اعتقادی که انسان را در جهت رسیدن به سعادت ابدی‌اش یاری می‌نماید.

2-        اخلاقیات؛ که شامل اطلاعاتِ لازم در برقراری ارتباطِ صحیح با خدا، خودِ انسان و دیگران می‌باشد و انسان را از آسیب‌های جدّی در روابط مختلف در امان می‌دارد.

3-        احکام؛ (علوم رساله‌ای و شناخت حرام‌ها و حلال‌ها و ...) که حافظِ حریم انسان‌ها و خانواده‌ها از گزندهای بزرگ می‌باشد.

تمام مردان و زنان موظف‌اند، این سه دسته اطلاعات تخصصی را آموخته و در تک‌تک روابط و مراحلِ گوناگونِ زندگی خود جاری کنند. پدر و مادری که هنوز خط قرمزهای دین خود را نمی‌شناسند، قطعاً نمی‌توانند آن را به فرزندانِ خویش بیاموزند.

عدم رعایت لقمه‌ی حلال، فرزندان را به موجودات بی‌عاطفه‌ای بَدَل خواهد نمود که اولین قربانیانِ این بی‌عاطفگی، خودِ پدر و مادر در سنین کهولت و در هنگام نیازشان به فرزندان می‌باشند.

عدم کسب دانش‌ها و مهارت‌های جنسی، عاطفی و همسرداری است که سبب بروز اختلافاتِ خانوادگی و افزایش آمارِ تکان دهنده‌ی طلاق در جوامع بشری شده است.

تنبلی والدین در کسب اطلاعات و مهارت‌های تربیت فرزند، خسارت‌های سنگینی را به اقتصاد و عواطف خانواده تحمیل خواهد نمود و زمان بلوغ و بعد از بلوغِ پُرتنش و آلوده‌ای را برای خانواده رقم خواهد زد.

خانواده‌ای که فرزندان خود را در جهت آموزش‌های دینی یاری نمی‌کنند و آنها را در جهلِ انسانی نگه می‌دارند، مرتکبِ بزرگترین خیانت‌ها در حق آنها شده و قطعاً آنها را به تنبلی‌های گوناگون به خصوص تنبلی‌های فوق عقلانی که ناشی از عدم شناختِ حقیقیِ خودشان است، مبتلا خواهند ساخت. فراموش نکنیم که تنبلی‌های فوق عقلانی بسیار شایع‌تر از تنبلی‌های دنیایی است و کسی که در امورات دنیایی خود تنبل باشد، حتماً در اموراتِ آخرتی‌اش تنبل‌تر خواهد بود.

2- به تأخیر انداختن عمل

حضرت علی «علیه‌السلام» می‌فرمایند: «تأخیر العمل، عنوانُ الکَسَل؛ به عقب انداختن یک عمل، علامتِ تنبلی است.»

یکی از خصوصیاتِ انسان‌های تنبل، به تأخیر انداختنِ کارهایشان می‌باشد. انسانی که می‌فهمد با گذراندن دوره‌ای خاص و یا با آموختن یک دسته از اطلاعات می‌تواند، مشکلِ بزرگی از خود را حل نموده و به سعادت برسد، اما هر روز آنرا به تأخیر می‌اندازد، به خسران عظیمی دچار خواهد شد.

ریشه‌ی تنبلی در بیماری‌های اخلاقی و روحی از نگاه نبی اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم»

کلیدهای گرانبهایی در بخشی از دعای نبی اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم» نهفته است که آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم؛

«أمنُن علینا با النّشاط (1)، و أعذنا من الفشل و الکسل (2)، و العجز (3) و العمل (4)...

پروردگارا منّت گذار بر ما به سرزندگی، و پناه بده ما را از شُلی و تنبلی و ناتوانی و بهانه‌گیری ...

(1) سرزندگی؛

قسمتی از سرزندگی و نشاط در زندگی هر انسان، در اختیارِخود اوست. استحمام در شب‌ها، بخشِ زیادی از نیازِ انسان را به خواب کم‌تر نموده و موجب آرامش مغزی و روحی او می‌گردد و برایش نشاط آفرین خواهد بود.

انتخاب عطرها، رنگ‌ها، لباس‌ها و ... که با ساختارِ نفس هر کس متناسب اند می‌توانند نشاط‌آفرین باشند.

مواد غذایی گوناگون تأثیرات مختلف بر روح انسان‌ها دارند. باید غذاهای نشاط‌آورِ طبعِ خود را شناسایی نموده و از آنها در شرایطِ لازم برای رسیدن به آرامش و شادی استفاده نماییم (مثل شب‌های امتحان، کنکور...)

و بعد از تلاش‌های خودمان، نشاط را از پروردگارمان طلب کنیم که هیچ چیز جز به اذن او در عالم جریان نخواهد یافت. از خداوند اِلهام در استفاده‌ی آنچه که به ما نشاط می‌دهند را بخواهیم تا بتوانیم بهتر از پیرامون خود در جهت سرزندگی روحمان بهره جوییم.

(1) سستی و تنبلی؛

پناه بردن به خدا از سستی و تنبلی، در حقیقت پناه بردن به او شرّ ریشه‌ی اصلی شقاوتِ انسانی است. انسان‌های تنبل نه حق خود را رعایت می‌کنند، نه حق خداوند و انسان‌های دیگر را و در دنیا و آخرت شقّی و بدبخت خواهند بود.

(2) عجز؛

عدم آینده‌نگری‌های ما و تنبلی در اداره‌ی امورات به نفعِ آینده، سبب درماندگی‌ها و شکست‌های بزرگ در زندگی‌مان خواهد شد. انسان‌های زرنگ و زیرک از کارهایی که ممکن است روزی آنها را به عجز برساند، پرهیز می‌کنند.

تنبلیِ گروهی از انسانها، آنها را از بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی که آن را متناسب با شئونِ وهمیِ خود نمی‌دانند باز می‌دارد، لذا در بسیاریِ از اموراتِ مادی زندگی خویش به عجز و ناتوانی می‌رسند.

(3) بهانه‌گیری؛

بهانه‌گیری در حقیقت به معنای فرافکنی، توجیه کردنِ تنبلی‌ها با عواملِ دیگر و دلیل‌تراشی برای تنبلی‌ها و سستی‌ها به طُرُقِ گوناگون است. اما از خاطر نبریم! که خداوند در تمام محیط‌ها، حجّت‌هایی از خویش قرار داده است تا بهانه‌ای برای هیچ انسانی باقی نماند. انسان‌هایی که در کفرآمیزترین شرایط زندگی، مقدس و متدیّن زندگی می‌کنند. راه بهانه را برای تمام انسانهایی که در شرایط مشابه و یا بهتر زندگی می‌کنند، می‌بندند.

«موضوع بهانه‌گیری را در جلسه‌ی بعد پی خواهیم گرفت.»

والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته .