برنامه‌ها و دستورالعمل‌های سالک | ماه ذی‌الحجه

برگرفته از كتاب «المراقبات فى اعمال السنة» اثر گران قدر حضرت آیة‌الله حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی (رضوان الله تعالى علیه)

اعمال مشترك

دهه اول (ایام معلومات برخی از ساعات این ماه برتر از روزهای ماه مبارك رمضان است)[1]

الف) غنیمت شمار كه خداوند به تو اذن ورود در این ماه را داد پس به ذكر پرداز ـ با عقل، روح، قلب و قالب؛

ب) اداء ‌شكر الهی كن، مبادا دل را به گناه آلوده سازی.

ج) توسل به صاحبان معصوم آن روز؛

د) درخواست شفاعت از اهل بیت علیهم السلام، از شیعیان آن ها بودن و مورد پذیرش آن ها قرار گرفتن؛

هـ) درخواست خیر دنیا و آخرت؛

و) اقامه نماز دهه اول ذی الحجه (مابین نماز مغرب و عشاء، دو ركعت ـ در هر ركعت، حمد + سوره اخلاص+ «وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ اَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ اَرْبَعینَ لَیْلَةً وَ قالَ مُو‌‌سی لِاَخیهِ هارونَ اخْلُفْنی فی قَومی وَ اَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفسِدینَ؛») با این عمل در ثواب حجّ حجّاج شریك خواهد شد.

ز) روزه داری 9 روز نخست؛

ح) از اعمال ارجمند این دهه قرائت كردن دعاهای پنجگانه است كه پس از نماز صبح و مغرب خوانده می­شود. دعای ویژه ای كه شیخ مفید از حضرت عیسی (ع) نقل كرده است و آن دعا این است:

«اَشْهَدُ اَنْ لا الهَ اِلّا الله وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ،‌ لَهُ الْمُلْكُ وَ‌ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی كُلِّ شَیىءٍ قَدیرٌ»؛

«اَشْهَدُ اَنْ لا الهَ اِلّا الله وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ, اَحَداً صَمَداً ‌ لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً»؛

«اَشْهَدُ اَنْ لا الهَ اِلّا الله وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ, اَحَداً صَمَداً لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً اَحَدٌ»؛

«اَشْهَدُ اَنْ لا الهَ اِلّا الله وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ,‌ لَهُ الْمُلْكُ وَ‌ لَهُ الْحَمْدُ، یُحْیى وَ یُمیتُ، وَ هُوَ حَیٌّ لا یَموتُ بِیَدِه‌ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ»؛

«حَسْبِىَ اللهُ وَ كَفى، سَمِعَ اللهُ لِمَنْ دَعا، لَیْسَ وَراءَاللهِ مُنْتَهى اَشْهَدْ لِلّه بِما دَعا، وَ اِنّهُ بَریءٌ مِمَّنْ تَبَرَّء، وَ اَنَّ لِلّهِ الاخِرَةُ وَالاُولى»؛

ط) اگر بتواند هر كدام را صد بار بگوید بهتر است.

ی) تهلیلات دهگانه، هر روز ده بار «لا اِلهَ اِلَّا اللهُ عَدَدَ اللَّیالى وَ الدُّهُور...» توجه كند كه در فقره سوم «لا اِلهَ اِلّا اللّهُ وَ رَحْمَتُهُ خَیْرٌ مِمّا یَجْمَعُونَ» است، نه «لا اله الّا الله عَدَد ما یَجْمَعون».

ك) در این روزها این دعای: «اَللّهُمَّ اِنَّ هذِهِ الاَیّامُ الّتی فَضَّلْتَها عَلی غَیْرِها...» را بعد از نماز صبح و مغرب بخواند.

اعمال ویژه

الف) رؤیت هلال؛

ب) خواندن دعای ویژه رؤیت كه مضامین عالیه ای برای اهل مراقبت دارد.

ج) دعا و توسل به صاحبان معصوم آن شب داشته باش.

اگر سالك، قصد حج دارد:

الف) توبه خالصانه انجام دهد.

ب) به اوضاع زن و فرزند رسیدگی كند و دل را از همه چیز فارغ دارد.

ج) همراه خود چیزی را كه موجب تشتت فكر اوست برندارد.

د) وصیت كند.

هـ) رفیقی مناسب برگیرد. از لحاظ مال دنیا با او همسان باشد ولی اعلم و اتقی باشد.

و) با همه چیز وداع كند.

ز) بادام و شیرینی بردارد كه به حجاج بدهد كه مهمانان خداوند هستند.

ك) تحمل مشقت و بی مهری دیگران كند كه همه چیز در برابر دید محبوب است.

ل) اسرار حج را بداند و مراعات كند.

اگر قصد حج ندارد و ثوابش را می‌طلبد اعمال این ماه را این‌گونه انجام دهد;

الف) نماز فاطمه سلام‌الله‌علیها،4 ركعت، در هر ركعت حمد + پنجاه مرتبه سوره اخلاص، بعد از نماز  تسبیحات حضرت زهراعلیهاسلام + دعای «سُبْحانَ الله ذِی الْعِزِّ الْشامِخ الْمُنیفِ، سُبحانَ الله ذِی الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظیم، سُبْحانَ الله ذِی الْمُلْكِ الْفاخِرِ الْقَدیم، سُبْحانَ مَنْ یَری اَثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصّفا سُبْحانَ مَنْ یَری وَقْعَ الطَّیْرِفی الْهَواءِ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هكَذا وَ لا هكَذا غَیْرُهُ.»‍ ؛

ب) توسل به معصوم آن روز؛

ج: روزه. (ثواب 80 ماه روزه دارد)

الف) پرداختن به دعا و مناجات و توبه؛

ب) ده تسبیح را هزار مرتبه بخواند،‌ سپس درخواست حاجت كند.

ج) دعای «یا شاهِدَ كُلِّ نَجْوی...» را بخواند، دقت در مضامین عالیه‌اش كند، آن را با روح بخواند نه بی حال و مرده؛

د) زیارت امام حسین (ع)؛

هـ) مراجعه به حامیان آن شب در اول و آخر شب.

الف) اگر كسی بتواند در این روز در عرفات یا كربلا باشد این پیش آمد مهمترین امری است كه دعا در آن شایسته است.

قبل از ظهر برای زیارت و اعمال عرفه غسل كند.

تا ظهر به زیارت پردازد.

آداب زیارت امام حسین (ع):

اظهار اندوه و ناله؛

تمناى مقام اصحاب، «یا لَیْتَنا كُنّا مَعَكُمْ»؛ كه ای كاش من با شما بودم.

مداومت بر زیارت عاشورا.

اول: اعمال در كربلا:

از زوال ظهر به مقدمات نماز و دعا اشتغال یابد و در دعا شرایط زیر را مراعات كند:

شرایط كمال:

تصحیح عقاید؛

گریستن؛

انگشتر به دست راست كردن؛

حمد گفتن؛

درود بر پیامبر و آل او فرستادن؛

اقرار به گناه؛

مؤمنین را در دعا شریك كردن؛

آمرزش خواستن؛

دعا و اعمال را به صلوات و نمازها ختم كند؛

گفتن «ماشاءَ اللهُ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِالله»؛

وقار و سكینه در حین دعا؛

خواندن ذكرى كه وارد شده؛

اگر نشاط دارد، صد مرتبه«الله اكبر» + صد مرتبه «الحمدلله» + صد مرتبه «سبحان الله» + صد مرتبه «لا اله الّا الله» + صد مرتبه سوره اخلاص + صد مرتبه سوره قدر + صد مرتبه آیت الكرسى + صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد.

اگر در خود كسالتی دید به یك تكبیر، تهلیل (لا اله الا الله)، تحمید (الحمد‌لله) و تسبیح (سبحان‌الله) و صلوات اكتفا كند.

در حین این اذكار، حضور قلب، صدق و اخلاص را فراموش نكند.

در تكبیر گفتن توجه كند كه از عرش تا فرش، كوچك و مادون كبریای الهی است.

در حین تهلیل تنها به پرستش او و بندگی خود توجه كند.

در موقع تحمید و تسبیح، حق تنزیه او را به جای آورد.

حین صلوات توجه كند كه صلوات رسول به صلوات خداوند پیوند خورده و طاعت او به طاعت او، مبادا از بركات معرفت به او و صلواتش محروم شود.

دست كم از معانی الفاظ غافل نباشد.

حالت دعا را مراعات كند یعنی همراه با تضرع، خشوع، گریه و ابتهال و مبالغه در طلب رحم و عطوفت بوده و با دعای به دیگران توأم باشد.

ادعیه مأثوره خوانده شود.

ب) 12 ركعت نماز در هر ركعت، سوره حمد + آیت الكرسى + سوره اخلاص، هر قدر بتواند قرآن بخواند و نیز به سجده رفته و سر بردارد و بخواند دعای «سُبحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ...» + دعا كند به هر چه خواهد.

ج) اگر نشاط نداشت تنها دو ركعت نماز زیر آسمان بجای آورد و سپس به حرم مشرف شود.

دوم: اما اگر در كربلا نیست:

الف) نماز ظهر و عصر و نوافل آن را زیر آسمان به جای آورد.

ب) سپس به محل دعاء برود، دو ركعت نماز به‌عنوان هدیه به بارگاه دوست زیر آسمان به‌جای آورد.

الف) این شب را به عبادت بپردازد.

ب) بنابراین، نفس را فارغ از هر كار حتی مباحات كند و به ذكر بپردازد كه این اولین درجه مراقبه است.

ج) حضرت امام حسین (ع) را زیارت كند.

روز عید قربان (روز دهم ماه و روزنه‌ای الهی است)

الف) تلاش در به دست آوردن رضایت خداوند. بنابراین، به شرایط بندگی تن دهد.

ب) غسل ـ قصد تطهیر قلب كند.

ج) تكبیرات مستحبّه را بگوید.

د) نماز عید را بخواند.

هـ) امام حسین (ع) را زیارت كند.

و) قربانی كردن را كه واجب و یا مستحب مؤكد است، به جا آورد.

ز) هنگام ذبح قربانی این دعا را بخواند: «بِسمِ اللهِ، وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السّمواتِ وَ الْاَرضِ حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما اَنَا مِنَ الْمُشْرِكینَ، اِنّ صَلاتی وَ نُسُكی وَ مَحیایَ وَ مَماتی لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ، اَللّهُمَّ مِنْكَ وَ لَكَ»، اگر خودش گوسفند را سر نمی‌برد بر دست قصاب دست گذاشته و هنگام ذبح، دعا را بخواند.

ح) به گوشت قربانی خود افطار كند.

ط) گوشت قربانی را سه قسم كند, بخشی را به همسایه‌ها و دیگری را به سائل و قسمتی را برای اهل بیت خود بردارد. پوست قربانی را صدقه داده و مزد قصاب را از غیر قربانی بپردازد.

ی) آخر روز حالات روزش را بررسی كند.

ك) به صاحبان آن روز توسل بجوید. این دعا را بخواند: «مَوالِیَّ اِنَّ ذُنُوبی قَدْ اَخْلَقَتْ وَجْهی عِنْدَاللهِ، فَبِحَقِّ مَنْ عَصَمَكُمْ مِنْ ذلِكَ،‌ وَاَكْرَ‌‌مَكُمْ بِخَفارَةِ عَبیدِهِ وَ اَمائِهِ، ‌اِشْفَعُوا لی بِوُجُوهِكُمُ الْمُشْرِقَةِ عِنْدَرَبِّكُمْ، ‌فَاِنَّهُ لا یَرُدُّكُمْ وَ قَدْ قَبِلَكُمْ لِلشَّفاعَةِ وَ الْخَفارَةِ، فَاِنَّهُ یُحِبُّ الْكَرامَةَ لِعِبادِهِ الْمُخْلِصینَ، وَ یُحِبُّ مِنْهُمُ الْكَرامَةَ لِمَنْ دُونَهُمْ مِنْ عِبادِهِ الْمُحْتاجینَ» ای سرورانم! البته گناهانم چهره‌ام را نزد خداوند مشوّه ساخته، پس شما به حق آن كسی كه شما را از آن گناهان و آلودگی‌ها پاك ساخته و نگه داشته و شما را به حراست از بندگان، غلامان و كنیزانش گماشته است، بحق آن چهره‌های تابان و نورانی‌تان نزد خداوند متعال از من شفاعت كنید.

البته او شما را رد نخواهد كرد و وساطت شما و حراستتان را خواهد پذیرفت. آری، ‌او كرامت به بندگان مخلصش را دوست داشته و البته كرامت آن‌ها را برای ‌بندگان محتاجش كه در سطح آن‌ها نیستند، دوست دارد.

الف) به جا آوردن 12 ركعت نماز؛[2] كه در یازده ركعت نخست در هر ركعت، حمد و 11 مرتبه سوره «قل هو الله احد» و یك مرتبه آیت الكرسی خوانده شود. اما در ركعت دوازدهم 7 مرتبه حمد و 7 مرتبه «قل هو الله» بخواند. در قنوت آخر نیز دعا كند و حوائج خود را بطلبد.

ب) خواندن دعای «اَللّهُم اِنَّكَ دَعَوْتَنا اِلى سَبیلِ طاعَتِك...»[3]

ج) شب زنده داری.

د) افطاری در این شب معادل افطار صد هزار پیامبر و صدیق و شهید است.

الف) مستحب مؤكد است كه اول روز غسل كند.

ب) عید بگیرد.

توسعه بر عیال و نیكی بر برادران دا‌شته باشد تا بر عمرش افزوده گردد.

شكر خداوند به جای آورد.

خوشرویی و سرور داشته باشید.

لباس‌های پاكیزه بپوشد.

ارتباط و اتصال به اهل ایمان یابید.

بوی خوش استعمال كند.

به مردم بیشتر توجه كرده و وام دادن و بخشش داشته باشد كه درهمی بخشیدن در این روز معادل 000/200برابر روزهای دیگر است.

مصافحه كرده و به این شكل تهنیت گوید «اَلْحَمْدُلِلّهِ الّذى جَعَلَنا مِنَ الْمُتَمَسّكینَ بِِِوِلایَةِ اَمیرِالْمُؤمِنینَ وَالْاَئِمَّةِ عَلَیْهِمُ السّلامُ».

ج) روزه بگیرد.

د) زیارت حضرت امیرالمؤمنین (ع) كند.

هـ) دو ركعت نماز نزدیك ظهر به جا آورده و سجده شكر كند و در آن صد بار «شكراً لله» بگوید. دعای «اللّهم انّی اسئلك بان لك الحمد... » را خوانده و به سجده رود، صد مرتبه «حمداً لله» و صد مرتبه «شُكراً للّه» بگوید. پس از این نماز گوئیا در محضر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در روز غدیر بار یافته و با ایشان بیعت كرده و اینك زیر پرچم حضرت ولی عصر ارواحنافداه قرار گرفته است.

ز) دو ركعت نماز نیم ساعت قبل از ظهر ـ حمد + 10 مرتبه «قل هو‌الله احد» + 10 مرتبه، «‌انا انزلناه» + 10 بار آیت الكرسی ـ بعد از سلام بخواند «رَبَّنا اِنَّنا سَمِعْنا ...» + درخواست حاجت كند برای دنیا و آخرت.

ح) به اخلاق امام علی‌علیه‌السلام بیندیش كه چگونه جامع اضداد بود.

ی) آخر روز را به میزبان معصوم آن روز بسپارد.

الف) افطار و تصدق دهد.

ب) به خود و عیال خویش توسعه دهد.

ج) به دیگران اظهار سرور و خوشحالی نماید.

د) حمد و شكر الهی گوید.

هـ) حین ملاقات با دیگران تهنیت و تبریك گوید.

و) در مصافحه دعای روز غدیر را بخواند.

ز) به دنبال رفع نیاز و برآوردن حوائج اهل ایمان باشد.

ك) زیارت حضرت مولی علیعلیه السلام كند.

ل) نماز و دعاء و تهجد و قیام را از سایر شب‌ها بیشتر اهتمام ورزد.

م) روز خود را به امام معصوم آن روز بسپارد.

 در نماز به مسكین انگشتر دادند)[4]

الف) روزه شكر بگیرد؛

ب) غسل كند؛

ج) لباس‌های نظیف خود را بپوشد و عطر بزند؛

د) در منزل مقیم نشود، به زیارتگاه یكی از اولیاء رفته و یا به ائمه اطهار توسل داشته و به صحرایى وسیع و تنها و یا كوهى بلند برود و آنجا طلب حاجت كند، ساعتى نماز بگذارد، قرائت و تسبیح را در نماز داشته باشد چون سلام داد پس از 70 مرتبه استغفار بایستد و دستها را بلند كند و دعا كند؛

هـ) پس از اعمال گذشته دعای رسول خدا (صلى الله علیه وآله) را بخواند: «اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ مِنْ بَهائِكَ... »[5] این دعا را از نامحرمان پوشیده دارد؛

و) دعای امیرالمؤمنین (ع) كه متن آن گواهی به راستی آن می‌دهد را بخواند؛

ز) صدقه دهد؛

ك) توسل مخصوص به اصحاب مباهله (پنج تن سلام الله علیهم) داشته باشد؛

ل) به حامیان و نگهبانان معصوم این روز توسل داشته باشد؛

الف) به شكرانه لطف الهی به اهل بیت علیهم‌السلام، آن عزیزان گرامى داشته شوند.

ب) روزه شكرانه بجا آورده شود.

ج) نمازهاى شكر و سجده هاى آن را به جاى آورد.

د) فكر در نعمت‌های الهی و قدرشناسی از آن‌ها داشته باشد.

الف) در این روزها سرور و شادی كند.

ب) در این روزها شكر خدا را به جای آورد كه دشمنان او به هلاكت رسیده‌اند.

الف) دو ركعت نماز در هر ركعت حمد + 10 مرتبه اخلاص + 10 مرتبه آیت الكرسی + دعاء «اَللّهُمَّ ما عَمِلْتُ فی هذِهِ السَّنَةِ مِنْ عَمَل نَهَّیْتَنی عَنْهُ وَ لَمْ تَرْضَهُ، وَ نَسَیْتُهُ وَ لَم تَنْسَهُ، وَ دَعَوْتَنی اِلَی التَّوْبَةِ بَعْدَ اجْتِرائی عَلَیْكَ، اَللّهُمَّ فَاِنّی اَسْتَغْفِرُكَ مِنْهُ فَاغْفِرْلی، وَ ما عَمِلْتُ مِنْ عَمَلٍ یُقَرِّبُنی اِلَیْكَ فَاقْبَلْهُ مِنّی، وَ لا تَقْطَعْ رَجائی مِنْكَ یا كَریمُ».

ب) شكر خدای تعالی كن كه این معارف را از طریق اهل‌بیتعلیهم‌السلام به تو آموخته است.

ج) اعتماد به آنچه داری نكن، مبادا كه ترا عجب و خودبینی دست دهد.

د) بر خود تكیه مكن كه به گناه مبتلا شوی.

هـ) طلب آخرت بخیری كن.

و) از خداوند بخواه از این گروه باشی كه: «عَظُمَ الْخالِقُ فی اَنْفُسِهِمْ وَ صَغُرَ مادُونَه، وَ لَوْلا الآجالُ الّتی كَتَبَ اللهُ عَلَیْهِمْ لَم تَسْتَقِرَّ اَرْواحُهُمْ فی اَبدانِهِمْ طَرْفَهَ عَیْنٍ اَبَداً، شَوْقاً اِلَی الثَّوابِ...»[6] خالق متعال نزد آن‌ها بزرگ آمده و جز او همگان كوچك‌اند. اگر اجل‌هایی كه خداوند بر آن‌ها نوشته نبود هرگز جان‌های آن‌ها در بدن‌هاشان لحظه‌ای استقرار نمی‌یافت. این به خاطر شوقی است كه به لقاء خداوند و پاداش او دارند.

--------------------------------------------------------------------------

[1] . «ویذكروا اسم الله فی ایّام معلومات» سوره حج، آیه 28. در روزهای معلوم اسامی خداوند را یاد كن. بی شك، یاد او با غفلت جمع نشود. المراقبات، حیدری،‌ص 218.

[2]- به ترجمه المراقبات ص 424 مراجعه كنید.

[3]- الاقبال، ج 2، ص237.

[4]. این روز، روز ثبوت نبوت و ثبوت ولایت است.

[5]- الاقبال، ج 2، ص 357 .

[6]. المراقبات، ‌حیدری، ص 280.