حج در کلام رهبری

معرفت، نخستین هدیه حج

اگر چه برکات حج، همه جنبه های حیات بشری را فرا می گیرد و این باران رحمت بی دریغ، از خلوت دل و اندیشه آدمی تا عرصه سیاست و اجتماع و قدرت ملّی مسلمانان و تعاون میان ملت های مسلمان را، بارور و سرزنده و برخوردار از شور زندگی می سازد، لیکن شاید بتوان گفت که کلید این همه، «معرفت» است؛ و نخستین هدیه حج به کسی که مایل است چشم خود را به حقایق بگشاید و از نیروی خداداده ی «فهم پدیده ها» بهره بگیرد، همان معرفت و شناخت منحصر به فردی است که عادتاً جز در حج، در اختیار خیل عظیم مسلمانان قرار نمی گیرد، و هیچ پدیده دینی دیگری نمی تواند مجموعه شناخت هایی را که در مراسم حج، قابل وصول است، یک جا در اختیار امت اسلامی قرار دهد.[1]

شکرگزاری نعمت حج

اکنون که موسم حج فرا رسیده و نغمه لبیک برآمده از دل های مشتاق، فضای حریم امن الهی را انباشته است و ملت های مسلمان، از آفاق گسترده جهان، به میعاد ذکر و استغفار و قیام و اتحاد شتافته، و برادران مهجور، به یکدیگر رسیده اند، جبهه سپاس و خضوع به ساحت خدای عزیز و حکیم سوده، حمدی به عظمت صفات حسنی و شکری به وسعت دریای رحمت حق، نثار حریم حضرت احدیت می کنم، که یک بار دیگر به مسلمین مشتاق، توفیق این فریضه را عطا فرمود، و یک بار دیگر پرچم عزت و عظمت را بر فراز سر مسلمانان در خانه امن خود برافراشت و یک بار دیگر حجاج ایرانی را بر این سفره رحمت و عظمت نشانید. زبان و قلم از توصیف و تقدیر این نعمت بزرگ، قاصر است، خدا کند که نور معرفت بر دل های روشن شما حج گزاران بتابد و حقیقت، بی واسطه ی حرف و گفت، در جان مشتاق شما متجلی گردد.

نکته مهمی که این جانب می خواهم به شما برادران و خواهران از هر کشور و ملت که هستید بگویم این است که حج، نعمتی الهی است که بر نسل های مسلمان ارزانی شده است. قدردانی و شکرگزاری، آن را زیاد می کند و ناسپاسی و قدر ناشناسی، آن را از مسلمین می گیرد که این همان عذاب شدید الهی است که: «و لئن کفرتم انّ عذابی لشدید.»

گرفته شدنِ حج به این نیست که از مسلمانان کسی به حج نرود، بل به این است که مسلمانان از منافع بی شمار آن محروم بمانند و زیاد شدن آن به این نیست که هر سال گروه های بیشتری حج کنند، بل به این است که از منافع آن بهره مند شوند که: «لیشهدوا منافع لهم.» خوب است به درستی بیندیشیم.[2]

مرهم دل های خسته و مجروح

حج باید بر دل های خسته و مجروح مسلمین مرهم نهاده و راه رشد و صلاح را ـ که همانا اتحاد و همبستگی ملت های مسلمان و عزم راسخ آنان بر مقابله و مبارزه با اردوگاه استکبار و جهانخواران و غارتگران ثروت های مادی و معنوی مسلمین است به آنان نشان دهد.[3]

نزدیک سازی حج به روح و حقیقت آن

حج را هر چه بتوانید، به معنی و روح و حقیقت آن نزدیک کنید و بدانید که هر کس حج را از هویت سیاسی آن جدا کند، یا جاهل است و یا مغرض؛ و خداوند نخواهد گذشت از آنان که برای رسیدن به هدف های ناپاک و حقیر خود، آماده اند که بزرگترین حربه امت اسلامی در برابر جهان کفر و استکبار را از او بگیرند و حج زندگی ساز و شورآفرین را، به عبادتی فردی و سطحی همراه با سیاحت و تجارت بدل کنند.[4]

زنده سازی روح توحید

حج می تواند روح توحید را در دل ها زنده کند، تکه پاره های امت بزرگ اسلامی را به هم وصل کند، عظمت مسلمین را به آنان برگرداند و آنان را از حقارت و احساس ذلتی که بر ایشان تحمیل کرده اند، نجات دهد. حج می تواند دردهای مسلمین را به علاج نزدیک کند و بزرگترین درد آنان را ـ که سلطه فرهنگی و اقتصادی و سیاسی کفر و استکبار است ـ درمان نماید.

حج می تواند دلبستگی های اسارت آفرین را از دل ها بشوید و در مقابل، ارتباط با خدا و با بندگان خدا را در فرد و جمع مسلمانان تقویت نمایند.[5]

مظهر معنویت، وحدت و برائت

حج از یک طرف مظهر معنویت است - ارتباط با خدا، آشنا شدن دل با آیات الهی و نزدیک شدن هرچه بیشتر انسان به خدا از یک طرف، مظهر وحدت است - یکپارچگی امّت اسلام، برداشتن دیوارها و حجاب ها و پُر کردن درّه ها و شکاف هایی که یا به دست دشمن، یا به وسیله تعصّبات و اوهام به وجود آمده است، و نیز ایجاد قدمی به سوی امّت واحده اسلامی است - و از طرف دیگر مظهر برائت از دشمنان خدا، برائت از مشرکین و ایادی شرک و کفر است. اگر ان شاءاللَّه این سه جهت در حج متجسّد و مجسّم شود، حج فایده خود را بخشیده است. اوّل، شما و حاجی هستید که از حج بهره می برید. در مرتبه دوم، دنیای اسلام و جامعه اسلامی و امّت اسلامی است که این بهره را می برد. یکی از خصوصیات حج این است که فضا را معنوی می کند. الان فضای کشور به برکت نزدیکی ایام حج و با رفتن حُجّاج، در شرف معنوی تر شدن است. وقتی حُجّاج برمی گردند، باز باری از معنویت با خود می آورند؛ یعنی سوغات روحیه و معنویت. هر وقت سخن از حجّ است، معنویت پراکنده می شود. باید این طور باشد.[6]

طواف، مظهر ارادت انسان به مرکز عالم وجود

در تعالیم اسلام نکته ای وجود دارد که خوب است برادران و خواهران به آن توجّه کنند. اسلام با سنّت هایی که از قبل از اسلام باقی مانده است، دو نوع رفتار می کند. اوّلاً بعضی سنّت های غلط را به کلّی از بین می برد و نابود می کند؛ چون سنّت های درستی نیست. مثل این که عرب ها قبل از اسلام، دختران خودشان را نگه نمی داشتند، یا بیشترِ ملت های غیرمسلمان، جنس زن را تحقیر و اهانت می کردند! اسلام این سنّت را به کلّی از بین برد؛ چون به کلّی غلط بود.

ثانیاً اسلام بعضی از سنّت ها را از بین نبرده است. کالبد سنّت را نگه داشته و محتوا و روح آن را عوض کرده است؛ مثل بسیاری از اعمال و مراسم حج. این طوافی را که ملاحظه می کنید، قبل از اسلام هم بود؛ منتها محتوای طواف، محتوای شرک بود! اسلام آمد و این عمل را از محتوای شرک آلود، خالی و از محتوای توحید پُر کرد. طواف در آن زمان، مظهر گرایش انسان به آلهه و اربابِ ادّعایی و پنداری بود؛ آن را تغییر داد و مظهر ارادت انسان به مرکز عالم وجود - یعنی حضرت حق متعال و وجود مقدّس پروردگار - قرار داد. ظاهر را نگه داشت و باطن را عوض کرد.[7]

تدبّر در حج

تدبّر در حجّ، عامل معجزه آسایی در گسترش این اندیشه در میان همه مسلمانان است، به علاوه چهارراه عظیمی برای تبادل اطلاعات ملت ها از شرق و غرب و شمال و جنوب جهان اسلام است. من به همه برادران و خواهران مسلمان که در محشر عظیم حج گرد آمده اند متواضعانه توصیه می کنم که در حج تدبر کنند و آن دو نکته اصلی را یعنی دل سپردن به خدا و نزدیک کردن خود به ذات مقدس الهی در اندیشه و عمل با عبودیت خالص و حقیقی از یک سو و اجتناب و برحذر بودن از شیطان ها و دشمنان راه و جهت الهی از سوی دیگر، برای خود تأمین کنند و با روحی مجهّز به تقوا و دلی سرشار از اعتماد به خدا و روحی لبریز از امید به آینده امت اسلامی و تصمیمی راسخ در پیگیری هدف های اسلام و به قصد حاکمیت یافتن معارف و قوانین و فرهنگ اسلامی بر جوامع مسلمان، به دیار خود باز گردند.[8]

برکات حج

تقویت این احساس در فرد، که وی عضوی از پیکر بزرگ امت است و هدایت درست آن، باید بتواند بر همه آن ترفندهای تفرقه ساز، غلبه کند؛ و ضمن این که هویت ملّی و فرقه یی را در بخش های گوناگون امت اسلامی پاس می دارد، از فوایدی که در یک دلی و اتحاد است، همه این مجموعه بزرگ را بهره مند سازد و عزّت و اقتدار و خیر کثیری را که در یکپارچگی امت اسلامی نهفته است، شامل همه اجزا و اعضای آن کند.

طواف و سعی و نمازهای جماعت و همه حرکات و سکنات دستجمعی در حج، این درس را به حج گزار می رساند و آن را در اعماق وجود او نفوذ می دهد.

شناخت نمونه و نمایی از آن امّت واحده، به معنی گامی عملی در راه تحقق آن آرزوی بزرگ - یعنی اتحاد اسلامی - و در نهایت سر برکشیدن قدرت واحده اسلامی در میدان سیاست جهانی است. دیدن توده های عظیم حج گزار از نقاط گوناگون عالم، و با زبان ها و رنگ ها و نژادهای گوناگون، افق دید مسلمان را گسترش می دهد و از مرزهای شخصی و قومی و ملّی فراتر می برد، و وظیفه اسلامی رفتار برادرانه، وی را با آنان به تعارف و هم زبانی و همدلی می کشاند، خبرهای اختصاصی ملت ها را به سراسر جهان اسلام می بَرَد و توطئه تبلیغاتی دشمن را که همیشه، و امروز بیش از هر زمان، دست اندرکار قلب حقیقت و دروغ سازی و شایعه پراکنی است، خنثی می کند و فاصله های مکانی و زبانی و پنداری را از میان برمی دارد. با تبیین موفقیت یک ملت، در دل ملت های دیگر، امید می دمد و با تشریح تجربه یک کشور، کشوری دیگر را مجرّب می سازد. احساس انزوا و تنهایی را از افراد و ملت ها می زداید و ابّهت دشمن را در چشم آنان می شکند، مصیبت های بزرگ یک کشور را برای دیگران شرح می دهد و آنان را به فکر علاج آن می افکند.

توقف حج گزاران در موسم حج در یک نقطه، و به خصوص وقوف در عرفات و مشعر و مَبیت در منی، همگی، زمینه های مستعد این شناختِ کارساز و کارآمدند.[9]

خط کلی حج

حج ابراهیمی و محمدی (صلی الله علیه و آله و سلم ) و حج علوی و حسینی (علیهماالسلام ) آن است که در آن توجه به خدا و پناه بردن به حکومت و قدرت او، با پشت کردن به قدرت طواغیت و جباران همراه باشد. زمزمه مناجات سالار شهیدان و سید شباب اهل الجنه در عرفات، چه زیبا این هر دو را در یک سخن می سراید: "الهی انت کهفی حین تعیینی المذاهب فی سعتها... و انت مؤیدی بالنصر علی اعدائی و لولا نصرک ایای لکنت من المغلوبین . .. یا من جعلت له الملوک نیرالمذله علی اعناقهم فهم من سطواته خائفون. " و خطبه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) در یوم الترویه که در آن نسخ مقررات جاهلیت و تحذیر از فریب شیطان برای وادار کردن بنی آدم به عبادت خود و حکم قاطع به پیوند برادری میان همه مسلمین را اعلام فرمود، خط کلی حج را معین می کند.[10]

بررسی مسائل جهان اسلام

در حج باید مسایل جهان اسلام بررسی شود. بزرگترین مسأله عمومی مسلمین پس از لزوم آمادگی برای دفاع از اسلام و هویت جمعی مسلمین، مسأله ی ملت های زیر ستم و مبارزی است که دست طغیان و کفر و استکبار، آنان را مقهور و مظلوم ساخته و سخت ترین شرایط زندگی را بر آنان تحمیل کرده است.[11]

پی نوشت ها:

[1] پیام به ملت ایران به مناسبت بیستمین سالگرد انقلاب اسلامی ( 1377/01/12)

[2] پیام به حجاج بیت اللَّه الحرام(13/03/1371)

[3] حکم انتصاب حجة الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی به سمت نمایندگی ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی(17/01/1370)

[4] پیام به حجاج بیت الله الحرام ( 14/04/1368)

[5] پیام به حجاج بیت الله الحرام(7/4/1369)

[6] بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران حج( 1378/11/26)

[7] بیانات مقام معظم رهبری در صحن مطهّر حضرت ثامن الحُجج، امام رضا علیه السلام (01/01/1377)

[8] پیام به حجاج بیت اللَّه الحرام ( 1374/02/14)

[9] پیام به ملت ایران به مناسبت بیستمین سالگرد انقلاب اسلامی ( 1377/01/12)

[10] پیام به حجاج بیت الله الحرام 14/04/1368

[11] پیام به حجاج بیت الله الحرام 14/04/1368