غمی که شادی آفرین و مقدس است...

پیامبر «صلی الله علیه و آله» می­فرمایند: «انّ الله بحکمته و فضله جعل الرّوح و الفرحَ فی الیقین و الرّضا و جعل الهمّ و الحُزنَ فی الشّکّ و السّخط» خداوند به حکمت و فضلش آسایش و شادی را در یقین و رضا، و همّ و حزن را در شک و غضب (نارضایتی از قسمت الهی) قرار داده­ است.

«همّ» یعنی آنچه که انسان همتش را صرف آن می­ کند تا به آن برسد و از فقدان آن چیز آزار می­ بیند.

«حُزن» هم ضدّ شادی و فرح است.

«غم» زمانی است که حجاب و پرده ­ای وجود انسان را می ­گیرد. (غمام: ابر) به عبارتی وجود ابری می شود، چنانچه با گرفتن هوا دل انسان محزون می ­گردد.

غم از طرف شیطان است: «انّما النجوی من الشیطان لیحزن الذین آمنوا...» همانا نجوی از جانب شیطان است برای اینکه کسانی را که ایمان آورده ­اند محزون کند. غم از جمله آفت­هایی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته و ما کمتر از آن می­ترسیم. با اینکه از آن بدمان می ­آید ولی کمتر پرهیز می­ نماییم.

غم هم مانند تنبلی و بی حوصلگی منشأ همه ­ی بدبختی­ های انسان است که ما اصلاً حساسیت لازم را نسبت به آن نداریم. شناخت آفتِ مهم یعنی غم، اهمیت بسیاری دارد زیرا اگر ما صرفاً فضایل را بشناسیم و آفت­ شناسی نکنیم آفت­ها فضایل را از بین می­ برند. شیطان با حمله های چهارجانبه، در انسان تولید غم می­ کند. ما باید دائم میزان غم و شادی خودمان را کنترل کنیم تا تعادل به هم نخورد. غم اگر از یک حدی بالاتر برود فاجعه­ آفرین است.

عده ­ای در برخورد با غم مانند کسی هستند که دائماً با چاقو به خودش آسیب می ­رساند و از درد ناله می ­کند. علی «علیه السلام» می ­فرمایند: «الهمّ نصفُ الهَرَم» غصه خوردن نصف پیری است. «الهمّ یُذنبُ الجسد» غصه جسم را آب (ذوب) می ­کند. نفس و جسم به روی هم اثر متقابل دارند.

«الهمّ اَحَد الهرمین» اندوه یکی از دو پیری است. (پیری ناشی از غم که یک نوع پیری است غیر از پیری طبیعی) می­ توان گفت که پیرهایی که غم ندارند جوان هستند. حضرت عیسی «علیه السلام» می­ فرمایند: «من کَثُر همّهُ سقم بدنه» کسی که غصه ­هایش زیاد شود بدنش بیمار می­ گردد. روح قوی بر سلامتی بدن مؤثر است. در روایت داریم که بدن در برابر روحی که می­ خواهد کاری را انجام دهد ناتوانی نشان نمی­ دهد.

«الاحزان اسقامُ القلوب کما انّ الامراض اسقام الابدان» اندوه­ها بیماری­های قلوب هستند چنانچه که مرضها بیماری­های بدنها می­باشند. (امام صادق علیه السلام).

مسائل روحی گاهی ناشی از بیماری­ های روانی است و گاهی هم روان ­تنی. در مورد اخیر مشکلات روحی از اختلالات بدنی ناشی می­ گردد. بدن برای روح مرکب است و روح نمی ­تواند با بدنی که ضعف و کمبود دارد به درستی رابطه برقرار کرده و عمل نماید. کم­خونی، نامنظم بودن ترشحات غده تیروئید و ... از جمله مواردی هستند که روح را تحت تأثیر قرار می ­دهند.

در روایت داریم که هرقدر ایمان (انسانیت) افزایش می­ یابد محبت و عشق بیشتر می­ شود  کسی که عصبی است نمی­ تواند محبت داشته و آن را ابراز نماید. کم­خونی شخص را عصبی کرده و به سرعت ایجاد خستگی می­ نماید. بنابراین رابطه ­ی مستقیمی میان بعضی غمها و جسم وجود دارد. جسم ضعیف و بیمار باعث بیماری­های روحی گشته و تولید غم می­ کند و متقابلاً غم روی جسم اثر منفی می­ گذارد. سیستمی که خداوند خلق کرده، معصوم است و اگر با آن درست رفتار نشود واکنش نشان می­ دهد. همه­­ ی خلقت خداوند دین دارد یعنی آیین و فرمول خاص. جسم و روح انسان، عقل و فوق­ عقل قانون و قاعده و فرمول دارند که اگر به ریاضیاتشان احترام نگذاریم عکس العمل نشان می­ دهند. «الغمّ مرض النّفس» غم بیماری روان است.

البته فقط عده­ بسیار کمی هستند که غمِ بخش فوق عقلانی یا آسمانی را دارند. دلتنگی برای خانواده­ حقیقی بسیار مقدس است. فقط همین غم است که شادی آفرین است و اشک ناشی از این غم، سرد است ولی گریه ­های دنیایی با اشک گرم توأم است. «قرّه عین» در واقع خنکی دیدگان است.

ارتباط با خانواده­ آسمانی به حدی شادی آفرین است که غمها در برابر آن هیچ است. ولی متأسفانه ما غصه آوارگی و تنهایی و طردشدگی امام زمان مان را نداریم. حضرت فرموده ­اند: بوی بهشت از پانصد سال می ­رسد ولی قاطع رحم آن را استشمام نمی ­کند. حضرت حجت فرموده ­اند: بزرگترین رحم شما من هستم.

نتیجه اینکه: با تعاریفی که از غم در بالا صورت گرفت و با توجه به روایاتی که نقل شد، غم باعث بیماری روان و جسم می گردد مگر غمهای مقدس. تنها غمِ مقدس و شادی آفرین، غم تنهایی و آوارگی و طردشدگی امام زمان «علیه السلام» است. غمِ دلتنگی برای خانواده آسمانی (اهل بیت علیهم السلام) است. اینها غمهایی هستند که ارزشمند اند و باعث به کمال رسیدن انسان می گردند و پیری و بیماری را از روح و جسم انسان می زدایند. طبق فرمایش امام کاظم «علیه‌السلام» : «من اغتمّ کان للغمّ اهلاً» هر کس غصه بخورد لیاقتش غصه خوردن است. در صورتی که ما انسانیم و لیاقت ما بهشت، بلکه بالاتر از بهشت، یعنی لقاء خداوند است.

برگرفته از سلسله مباحث غم و شادی، استاد محمد شجاعی