آداب دوستی

عناوین مورد بحث در این جلسه:

* دوستی و ارتباط نباید به عزت و آبروی ما خدشه وارد کند؛ یعنی دوستی نباید به التماس کردن نسبت به کسی منجر شود.

* اگر در رابطه دوستی به عزت شخصی لطمه ­ای وارد شود، رابطه ی معقول و مشروع نخواهد بود.

* دوست به کسی گفته می­شود که اگر دوستش دچار خطا و لغزشی شد رابطه اش را با او قطع نمی­کند.

 * دوستی ها باید براساس اصول ایمانی و انسانی باشد؛ چون دوستی های که بر مبنای دنیاست در معرض نابودی قرار می گیرد.

* دوستی ­هایی که براساس مبنای عقلانی و فوق عقلانی باشد، ارزشمند خواهد بود.

* در ارتباطات دوستی سعی کنید بی ­اخلاقی، عهدشکنی، زودرنجی و قدرنشناسی از طرف شما نباشد.

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه ۳۶8 «خانواده آسمانی » مورخ ۹۴/۰3/07 ، استاد محمد شجاعی به ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

رابطه دوستی، بدون محبّت دوسویه ممنوع

امیرالمؤمنین علیّ بن ابیطالب «علیه‌السلام» می‌فرمایند:

«كُنْ لِلْوُدِّ حافِظا وَ إِنْ لَمْ تَجِدْ مُحافِظا؛ نسبت به دوستی‌ها محافظت بورزید، هر چند که دوستتان را وفادار نیابید.»

در دوستی، سلسله قواعدی حاکم است که مثل تمام قوانین دیگر، به پنج گروه؛ واجب، حرام، مستحب، مباح و مکروه تقسیم می‌شوند. یکی از قواعد حرام در دوستی آن است که انسان­ها باید کاملاً مراقب باشند که عزت و آبروی آن­ها در برقراری یک رابطه دوستی، آسیب نبیند. گدایی عاطفه از کسی، تحقیر کردن خود برای به دست آوردن محبّت کسی و یا جلب توجه او به وسیله التماس و... از دیدگاه اسلام امری، کاملاً حرام است. قرآن کریم، عزت را تنها به دست خداوند، رسول او و مؤمنین می‌داند. به طوری که هیچ چیزی در عالم، قادر به صلب عزتی که خداوند به انسان­ها داده است، نمی‌باشد. «…وَلِلَّهِ العِزَّةُ وَلِرَسولِهِ وَلِلمُؤمِنینَ... » (سوره منافقون/آیه 8)

هیچ انسانی از نگاه خداوند، مجاز به شکستن عزت خود برای جلب محبّت کسی نمی‌باشد؛ زیرا انسان در نگاه اهل آسمان، آنقدر بزرگ و ارزشمند است، که به هیچ وجه نباید به ارزش انسانی و الهی خود لطمه‌ای وارد نماید. مؤمنان، محبّت مورد نیاز خود را از کانونِ حقیقی عاطفه دریافت می‌کنند. لذا بدون دریافتِ محبّت از دیگران نیز، قادرند انسان­های دیگر را از سرچشمه رحمت خود سیراب نمایند.

رفاقت مؤمنان با یکدیگر، بسیار لذت بخش و سازنده است، امّا شرط اساسی این رفاقت، برقراری محبّت دوسویه در میان آن­هاست. خدمت کردن به دیگران و ابراز محبّت و عاطفه به آن­ها، عملی بسیار زیبا و پسندیده است. امّا به شرطی که این خدمت‌ و محبّت‌ها، دوطرفه باشند. ادامه دادن رفاقت با کسی که تنها از انسان انتظار خدمت و محبّت دارد، امّا هرگز برای جبران، گامی بر نمی‌دارد، از نگاه خداوند، مجاز نیست.

حضرت علی «علیه‌السلام» می‌فرمایند:

«لا وَجَدتُ ذُلاًّ مِثلَ اشتِغالِ قَلبی بِفارِغِ القَلبِ مِنّی؛ هیچ ذلتی را ندیدم مثل اینکه قلبم مشغولِ کسی باشد، که قلبش مشغول من نیست».

ادامه دادن به چنین رفاقت‌هایی، به عزت انسانیِ شخص آسیب جدی وارد کرده و او را به ذلّت می‌رساند. البته گاهی دوستان خوب و متواضعِ انسان نیز، ممکن است به دلیل مشغله‌ها و یا بیماری‌هایی نتوانند در ادای حقوقِ دوستی‌شان موفق باشند، در این­صورت انسان باید با غمض عین و فروتنی این کاستی‌ها را ندید گرفته و سعی در ادامه رفاقت نماید. مقصود از روایت بالا (كُنْ لِلْوُدِّ حافِظا....) نیز، اشاره به چنین دوستانی دارد. دوستانی که قصد تکبر و استثمار انسان را ندارند، امّا به دلیل درگیری‌ها و مشکلاتی که در برهه‌ای از زمان برایشان رخ می‌دهد، از انجامِ وظایف دوستی خود بازمانده‌اند.

در هر صورت هوشیار باشیم که ما هرگز قطع کننده یک ارتباط نباشیم، و تا جایی که در توان ماست، برای رفع مشکلات و گرفتاری‌های دوستانمان تلاش کنیم، امّا این قانون را هرگز از خاطر نبریم که برای حفظ هیچ رفاقتی، مجاز به خدشه‌دار کردن عزت انسانی‌مان نیستیم!!!

در حفظ عهد رفاقت خود بکوش!

امیرالمؤمنین، علی «علیه‌السلام» می‌فرمایند:

«أكرِم وُدَّكَ وَاحفَظ عَهدَكَ؛ به دوستی‌ات، احترام بگذار، و عهد دوستی‌ات را حفظ کن».

سفارش امیرالمؤمنین «علیه‌السلام»، احترام به عهدی است که برای رفاقت با کسی می‌بندیم. امّا فراموش نکنیم که دوستی‌ها باید در چهارچوب اصول انسانی و الهی منعقد شوند. دوستی‌هایی که براساس امور دنیایی و ناپایدار منعقد می‌شوند، مورد نظر امیرالمؤمنین نیستند، چرا که این رفاقت‌ها، کاملاً سُست و ناپایدارند و به آسانی از هم گسسته می‌شوند.

رفاقت‌های فوق عقلانی را باید اکرام کرد و عزیز شمرد و برای حفظ آن باید سخت کوشانه تلاش کرد.

چنین رفاقت‌هایی از سرمایه‌های عظیم انسان تا قیامت­اند. رفقای مؤمن انسان، قدرت شفاعت داشته و توانِ رهانیدنِ انسان را از آتش چه در دنیا و چه در آخرت، به اذن خداوند، خواهند داشت.

لذا حفظ چنین کسانی در زندگی ما، به سفارش امیرالمؤمنین، مسئله‌ای بسیار مهم و ارزشمند است. چنین پیوندهای گرانقدری میان قلوب مؤمنین، به قدری در نگاه خداوند حرمت دارند، که بر همه انسان­ها حفظ حرمت چنین پیوندهایی واجب است. پیوندهای فوق عقلانی می‌تواند میان دو همسر، دو خواهر و برادر، دو دوست و ... برقرار شود، آن­چه که در این میان مهم است، تلاش طرفین برای حفظ چنین رفاقت‌هایی است. بنابراین باید کاملاً هوشیار باشیم که هیچ قطعِ پیوندی به دلیل سهل‌انگاری و خطاهای ما صورت نگیرد. جهنم در انتظار کسی است که در تخریب یک ارتباط، مقصّر می‌باشد، زیرا از نظر خداوند، عهدشکنی در این ارتباط از سوی او بوده است.

بزرگترین عهدی که خداوند از ما گرفته است، عهدی است که در نهادِمان نسبت به امام‌مان بسته‌ایم.

اگر باری از دوش اماممان بر نمی‌داریم، اگر قدمی برای پایان دادن به غربتش برنمی‌داریم، اگر خیری از سوی ما به او نمی‌رسد، و ... ما یک عهدشکن بزرگ هستیم که به بزرگترین عهد الهی، خیانت کرده‌ایم. و این عظیم‌ترین عهدی است که باید در قیامت، نسبت به حفظ آن پاسخگو باشیم. برترین انسان‌ها کسانی هستند که به عهدهای زندگی خود وفادارند.

حضرت ..... می‌فرمایند:

«أحسَنُ المُروءَةِ حِفظُ الوُدِّ ؛ بهترین مردانگی، حفظ دوستی است».

بهترین انسان‌ها کسانی هستند که از سوی آن‌ها، جفا، بی‌ادبی، قدرنشناسی، پرخاشگری و ... به دوستانش نرسد.

دو شرط مهم رفاقت؛ دوری از خیانت و رعایت صداقت

امام صادق «علیه‌السلام» می‌فرمایند:

«إنَّما سُمّوا إخوانا لِنَزاهَتِهِم عَنِ الخِیانَةِ، وسُمّوا أصدِقاءَ لِأَنَّهُم تَصادَقوا حُقوقَ المَوَدَّةِ؛ همانا برادران را از آن جهت برادر می‌نامند، که رابطه‌شان از خیانت پاک است و از آن جهت صدیق نامیده می‌شوند که در دوستی و مودّت با یکدیگر صادق‌اند.

دو نفر که رفقای حقیقی هستند، هرگز به یکدیگر خیانت نمی‌کنند، از همین رو به آن‌ها واژه إخوان (برادر) اطلاق می‌گردد. رابطه آن‌ها مبرّای از هر گونه ظلمی است. راز یکدیگر را افشا نمی‌کنند، عیب‌های یکدیگر را برملا نمی‌سازند، در روابط اقتصادی‌شان، هرگز به حقوق همدیگر تجاوز نمی‌کنند. هرگز به خاطر ارتقاء پُست و مقامشان، روی دیگر پا نمی‌گذارند، و در تمام مراحل زندگی‌شان، رفقای قدیمی‌شان را حفظ می‌کنند.

دو رفیق حقیقی، در رابطه دوستی و مودت‌شان صداقت دارند، به این معنا، که هیچ‌کدام خود را بر دیگری ترجیح نداده و به استثمار رفیقش نمی‌پردازد. امیال چنین دوستانی، در میل طرف مقابلش ذوب است، به گونه‌ای که با میل او در امور مباحش، دست به انتخاب می‌زند.

دوست داشتنِ تنها برای حفظ یک رابطه دوستی کافی نیست، بلکه مودّت، عاملِ اصلیِ حفظ یک ارتباطِ دوستانه است. حال این ارتباط، رابطه میان دو همسر، دو خواهر و برادر و یا دو رفیق، می‌تواند باشد.

عقد هر پیوندی، حقوقی را بر طرفین واجب می‌کند، که شخص موظف به رعایت آن‌ها می‌باشد. مودّت، به معنای محبت همراه با فداکاری و گذشت خالصانه، از حقوق طرفین در یک ارتباط است.

مطالب بیشتر:

پای درس استاد

مجموعه سخنرانی های استاد محمد شجاعی

مجموعه کتابهای استاد محمد شجاعی

والحمدلله رب العالمین