نشانه های بندگان خاص خدا

«وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی تکبّر بر زمین راه می روند و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آنها سلام می گویند (و با بی اعتنایی و بزرگواری می گذرند) . (سوره فرقان/63)

بحث ما پیرامون اوصافى است كه براى «عباد الرحمان» در سوره مبارك فرقان بیان شده است. این عبارت در كل قرآن كریم 2 بار تکرار شده، یكی در سوره مباركه الفرقان، آیه 63 و دیگری در سوره مباركه زخرف آیه 19، كه خداوند از فرشتگان تعبیر به عباد الرحمن نموده است

در این آیه به دو ویژگی از بندگان خاص خدا اشاره دارد:

الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الأَرْضِ هَوْنا؛ آنان كه به نرمى بر زمین راه مى‌روند.

نخستین وصف، دوری از کبر و غرور و بزرگی طلبی  است که به طور طبیعی در همه رفتارهای آدمی دیده می‌شود. حتی از نحوه راه رفتن یک فرد می‌توان فهمید که او انسانی متواضع است یا متکبر. لذا قرآن می‌فرماید: اولین نشانه بندگی خدا، تواضع در برابر بندگان خداست، تواضعی که باید در ساده‌ترین کارها همچون راه رفتن نیز ظاهر شود.
صفت دوم این بود كه:

وَإِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما؛ و هنگامى كه نادانان آنان را مخاطب سازند [و سخنان نابخردانه گویند]  به آنها سلام مى‌گویند و با بى‌اعتنایى و بزرگوارى مى‌گذرند.

دومین ویژگی بندگان خوب خدا، حلم و بردباری در برابر سخنان نابخردانه و ناروا است. آنان دربرابر افراد بی‌ادب که سخنان زشت بر زبان می رانند، به جای آنکه پاسخی مشابه بدهند، بزرگوارانه می‌‌گذرند و به جای نزاع و درگیری، رفتار مسالمت آمیز از خود نشان می‌دهند.

البته این دو صفت به هم نزدیكند و انسان‌هاى متواضع، در واقع همان روح تواضعشان سبب مى‌شود كه در مقابل رفتار و گفتار جاهلانه و ناشایست دیگران پرخاش نكنند و درصدد مقابله به مثل برنیایند.

در توضیح این آیه علامه طباطبائی در وصف بندگان خوب می فرماید:

مؤمنین، هم نسبت به خداى تعالى تواضع و تذلل دارند و هم نسبت به مردم چنینند، چون تواضع آنان مصنوعى نیست، واقعاً در اعماق دل، افتادگى و تواضع دارند و چون چنینند ناگزیر، نه نسبت به خدا استکبار مى ورزند و نه در زندگى مى­ خواهند که بر دیگران استعلاء کنند و بدون حق، دیگران را پائین تر از خود بدانند و هرگز براى به دست آوردن عزت موهومى که در دشمنان خدا مى بینند در برابر آنان خضوع و اظهار ذلت نمى کنند. پس خضوع و تذللشان در برابر مؤمنین است نه کفار و دشمنان خدا، البته این در صورتى است که به گفته راغب کلمه "هون" به معناى تذلل باشد. و امّا اگر آن را به معناى رفق و مدارا بدانیم معناى آیه این مى شود که: مؤمنین در راه رفتنشان تکبر و تبختر ندارند.
صفت دومى که براى مؤمنین آورده این است که چون از جاهلان حرکات زشتى مشاهده مى کنند و یا سخنانى زشت و ناشى از جهل مى شنوند، پاسخى سالم مى دهند، و به سخنى سالم و خالى از لغو و گناه جواب مى گویند، شاهد اینکه کلمه سلام به این معنا است آیه «لایسمعون فیها لغوا و لا تاثیما الا قیلا سلاما سلاما» مى باشد، پس ‌حاصل و برگشت معناى این کلمه به این است که: بندگان رحمان، جهل جاهلان را با جهل مقابله نمى کنند. (طباطبائی، ترجمه المیزان، ج15، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا، ص331)

شیوه برخورد درست با ناسزاگویان

 بالاترین مدال، مدال بندگی است چون عباد الرحمان یعنی بنده بی نهایت و شما بنده هر چی بشوید، محدودید. بنده پول بشوید محدود هستید، بنده مدرك، فوقش دكترا است آخرش آیت اللهی است اما بنده خدا كه شدید بنده نامحدود هستید.

 رفتار هر كس نشان دهنده شخصیت اوست. می‌گوید اگر می‌خواهی بدانی كه بنده خدا هستی یا بنده هوی و هوس ببین چه جوری راه می‌رود.

پس بندگان خاص خدا مظهر تواضع هستند هر چی هم بالاتر می‌شوند تواضعشان بیشتر می‌شود.

تواضع نشانـه بندگی است و یا از نخستین نشانه‌های بندگی است، وقار و نرمی از بارزترین صفات مؤمن است تواضع نسبت به همـﺔ مردم. (حجت الاسلام قرائتی، درس های از قرآن)

این در واقع نشانه «حلم» و خویشتن‌دارى عبادالرحمان است كه وقتى با افراد نادان مواجه مى‌شوند و رفتار نابخردانه‌اى از آنان نسبت به خود مشاهده مى‌كنند، زود منفعل نمى‌شوند و بزرگوارانه، در برابر رفتار و گفتار ناشایست آنان، واكنشى نرم و ملایم از خود نشان مى‌دهند.

بنابراین از ویژگی های برجسته و صفات عبادالرحمن و بندگان خوب خدا تواضع و فروتنی و دوری از خود بزرگ بینی و تكبّر و غرور و خود را كوچك شمردن و اجتناب از خود ستایی و  بزرگ بینی است.

آیت الله جوادی آملی در اشاره به آیه شریفه فرمود: بندگان خدای رحمان فرومایه نیستند ولی فروتنانه زندگی می کنند و به سر می برند. انسان فرو مایه سست است ولی انسان فروتن محکم و متقن است اما آرام به سر می برد. اگر جاهل با ایشان از روی جاهلیتش با جهل علمی یا جاهلیت عملی حرف بزند، آنها بهشتی گونه پاسخ می دهند، قالوا قولا سالما سلیما، قولی که از هر گزندی سالم است.

مریم قاسمی

کارشناس ارشد فلسفه اخلاق