شاهدان اعمال در دنیا

«وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلی‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ (ای پیامبر) بگو، هر چه می خواهید عمل کنید، سپس خدا عمل شما را خواهد دید و همچنین پیامبرش و مؤمنان نیزمی بینند، و بزودی بسوی دانای غیب و آشکار باز گردانده می شوید و آنگاه اوشما را به آنچه کرده اید، خبر می دهد».(سوره توبه/آیه 105)

جای این سؤال است که شاید درباره آگاهی پروردگار و پیامبرش از اعمال انسان‌ها سخنی نباشد، ولی مراد آیه از آگاهی مؤمنین، نسبت به اعمال بندگان چیست؟ چگونه می‌شود مؤمنان از باطن اعمال سایر انسان‌ها مطلع باشند؟ آیا منظور آیه، عده خاصی از مؤمنین است؟

نقش تربیتى عرضه اعمال‌ یكى از نیازهاى مهم انسان، نیاز به مقبولیت است، یعنى انسان ذاتاً نیاز دارد كه از طرف دیگران مورد تأیید و قبول واقع شود و بشدت مراقب است كه مبادا از او در حضور دیگران عملى سر بزند كه موجب ملامت و آبروریزى شود و همواره سعى و تلاش مى‌كند كه دیگران به او به‌عنوان یك فرد مورد قبول نگاه كنند و شخصیت او را محترم شمارند.

با توجه به این مقدمه، نقش مهمّ اعتقاد به عرضه اعمال، آشكار مى‌شود؛ زیرا اگر فردى بداند علاوه بر خداوند كه همه جا با اوست، پیامبر صلى الله علیه و آله و پیشوایان محبوبش همه روزه یا هر هفته از هر عملى كه انجام مى‌دهد اعم از خوب و بد آگاه مى‌شوند، بدون شك، بیشتر مراقب اعمال خود، خواهد شد و سعى مى‌كند با انجام كارهاى خوب و پرهیز از اعمال بد این نیاز روانى خود را ارضا كند؛ از این رو هر فردى با انجام كارهاى خوب و پرهیز از كارهاى بد گام هاى بیشترى در راه رشد و تعالى برمى‌دارد.

آیت الله مکارم شیرازی در زمینه آیه فوق می فرماید:

«خداوند به پیامبر تأکید و دستور می دهد که به همه مردم این موضوع را ابلاغ کن و «بگو اعمال و وظائف خود را انجام دهید  و بدانید خدا و هم رسولش و هم مؤمنان اعمال شما را خواهند دید» اشاره به این که کسی تصور نکند  اگر در خلوتگاه یا در میان جمع عملی را انجام می دهد از دیدگاه خدا مخفی و پنهان نمی ماند، بلکه علاوه بر خداوند، پیامبر و مؤمنان نیز از آن آگاهند. (تفسیر نمونه، ج8، ص125)

علامه طباطبائی در خصوص ناظران اعمال انسان در دنیا می گوید:

«ناظران به قبل از قیامت و مربوط به دنیا است، چون مى‏ فرماید: «سپس برمى‏ گردید به عالم غیب و شهادت»، پس معلوم مى‏ شود این دیدن قبل از برگشتن به عالم قیامت و مربوط به دنیا است.  و به عبارت دیگر: آنچه از خیر و یا شر انجام دهید حقیقتش در دنیا براى خداى عالم غیب و شهادت، و همچنین براى رسول او و مؤمنین مشهود است، پس وقتى به قیامت آمدید براى خودتان هم مشهود خواهد گشت.

پس، این آیه مردم را وادار مى‏ كند به اینكه مواظب كارهاى خود باشند و فراموش نكنند كه براى اعمال نیك و بدشان حقایقى است كه به هیچ وجه پنهان نمى ‏ماند، و براى هر یك یك افراد بشر مراقب‏ت هایى هست كه از اعمال ایشان اطلاع یافته، حقیقت آن را مى‏ بینند، و آن مراقبان عبارتند از رسول خدا (ص) و مؤمنینى كه شهداى اعمال بندگانند، و خدا از وراى ایشان محیط است، پس هم خداى تعالى آن اعمال را مى‏ بیند و هم آنها، و به زودى خدا در قیامت براى خود صاحبان اعمال هم پرده از روى آن حقایق برمى‏ دارد.» (طباطبائی، تفسیر المیزان، ج9، ص515)

در روایتى نیز آمده است كه امام صادق علیه السلام فرمود: چرا شما (با اعمال زشتتان) رسول اللَّه صلى الله علیه و آله را ناراحت مى‌كنید؟ شخصى از آن حضرت پرسید: چگونه ما آن حضرت را ناراحت كنیم؟
امام علیه السلام جواب داد: آیا نمى‌دانید كه اعمال شما بر آن حضرت عرضه مى‌شود؟ و زمانى كه آن حضرت صلى الله علیه و آله در اعمال شما گناهى ببیند، ناراحت مى‌شود، پس آن حضرت را مسرور كنید نه غمگین».

امیرالمؤمنین علیه السلام، شاهد بر اعمال

در اینجا برای روشن تر شدن مصداق حقیقی آیه به برخی از روایاتی که در این زمینه از امامان معصوم (علیهم السلام) نقل شده است، اشاره می کنیم:

عن ابی جعفر (علیه السلام): أنّه ذکر هذه الآیة (وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ) قال: «هُوَ وَاللَّهِ عَلِىُّ بْنُ ابى‌ طالِبٍ (علیه السلام)؛ امام باقر (علیه السلام) درباب (بگو عمل كنید كه خدا و پیامبرش و مؤمنان، عمل شما را مى‌بینند) فرمودند: به خدا سوگند او على بن ابى طالب است. (کلینی، کافی، ج1، 545؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج11، ص387)

در روایتى از امام رضا علیه السلام آمده است كه شخصى به آن حضرت رسید و از امام خواست كه براى او وخانواده‌اش دعا كند، امام فرمود: مگر من دعا نمى‌كنم؟ به خدا سوگند، اعمال شما هر شب و روز بر من عرضه مى‌شود!» راوى مى‌گوید كه این سخن بر من گران آمد، امام متوجه شد و به من فرمود:
«اما تَقْرَأُ كِتابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» هُوَ وَاللَّهِ عَلِىُّ بْنُ ابى‌ طالِبٍ»؛ آیا كتاب خداوند عزّوجلّ را نمى‌خوانى كه مى‌گوید عمل كنید كه خدا و پیامبرش و مؤمنان، عمل شما را مى‌بینند، به خدا سوگند او على بن ابى طالب است. (کلینی، کافی، ج1، ص219؛ شیخ عطاردی، مسند الامام الرضا (ع)،ج1، ص239)

نکته تربیتی آیه:

وقتى شخصى مى‌فهمد كه پیامبر صلى الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام از اعمال بد او ناراحت مى‌شوند، سعى مى‌كند از ارتكاب گناهان دورى كند.

بنابراین برطبق روایات معصومین اعمال ما را خدا و رسول و امیرالمؤمنین (علیه السلام) و حتی سایر معصومین بنابر روایات وارد شده، می بینند و با دیدن اعمال خوبمان شاد می شوند و به خاطر گناهانمان محزون و ناراحت می شوند. پس بیائید از خداوند بخواهیم که از آن خوف و خشیّتش به اندازه ای به ما قسمت کند که آن خوف و خشیت و ترس از عذاب خداوند باعث شود که ما سراغ گناه نرویم و در همه حال خداوند را ناظر اعمال خودمان بدانیم و خداوند را نه به خاطر نعمت هایی که به ماداده و نه به خاطر ترس از عذابش بلکه به خاطر این که شایسته­ی پرستش است بپرستیم و عبادت کنیم.

مریم قاسمی

کارشناس ارشد فلسفه اخلاق