ناپایداری غم‌های دنیا

2- یاد مرگ

آموختیم که یاد مرگ، دومین راه درمانِ علمیِ غم­هاست. توجه به موضوعِ تولد به برزخ که محیطی بی‌نهایت عظیم‌تر و پیچیده‌تر از دنیاست و در آن عالَم، هیچ خبری از غم‌های دنیایی نیست، حتماً غم­های ناپایدار دنیا را از قلب انسان خواهد زدود.

انسان زیرک هرگز از خاطر نمی‌برد که به إزای تمام غم‌ها، مصائب، فشارها و سختی‌هائی که در دنیا متحمل شده است، در آخرت با نعمات، لذّت‌ها و شادی‌های بی‌نهایت رو به رو خواهد شد.

زیبائی مرگ در آن است که زندگی رحمی ما، پایدار نیست و ما بلافاصله بعد از رها نمودن بدن، به عالمی بی‌نهایت کاملتر، عظیم‌تر و پیشرفته‌تر وارد خواهیم شد. در این عالَم بی‌نهایت، نه تنها اعمال خیر، تقوا، عبادات و خوبی‌هایمان ذخیره‌ها و سرمایه‌های ابدی زندگی ما هستند، بلکه تمام دردها، سختی‌ها، مصیبت‌ها و آزارهایی که در دنیا متحمل شده‌ایم نیز پس‌اندازهای ارزشمندی برای زندگی ابدی‌مان محسوب می‌شوند.

تنها عوامل وحشت‌آور که سبب بدبختی انسان پس از مرگ می‌شوند گناهان و معاصی انسان و خُلق‌های بد و آزاردهنده او می‌باشند. حقیقتِ انتقال انسان به برزخ هرگز ترسناک نیست؛ بلکه حق‌الناس‌ها، عصبانیت‌ها، زودرنجی‌ها، حسادت‌ها، تکبرها، بدبینی‌ها، زودرنجی‌ها و ... عوامل وحشت‌زایِ انسان از لحظه انتقال به برزخ تا بعد از آن می‌باشند.

در روایت گوناگون تصریح شده است که دنیا با تمام نعمات و لذت‌هایش تنها از یک درصد رحمت پروردگار خلق شده است و نود و نه درصد از رحمت خداوند مخصوصِ عالم جاودانه است. به عنوان مثال جنین در رحم مادر به علّت ظرفیتِ اندک رحم، تنها قادر به دریافت بخش کوچکی از رحمت و نعمات الله می‌باشد. حال آنکه همین جنین بعد از تولد به دنیا، قادر است از رحمت و نعماتِ بیشتری از الله بهره‌برداری نماید. آخرت نیز در برابر دنیا، بی‌نهایت بزرگتر و پیچیده‌تر است. بنابراین ظرفیت دریافت رحمتِ بی‌نهایت بیشتری را، از سوی خداوند دارا می‌باشد.

بنابراین ورود انسان به آخرت، ورودی بسیار باشکوه و مبارک است.

ابوبصیر که فردی نابینا بود به خدمت امام صادق «علیه‌السلام» رسید و از غم­های دنیا و وسوسه‌های آن به ایشان شکایت کرد. امام صادق «علیه‌السلام» در پاسخ فرمودند:

«یَا أَبَا مُحَمَّدٍ اذْكُرْ تَقَطُّعَ أَوْصَالِكَ فِی قَبْرِكَ وَ رُجُوعَ أَحِبَّائِكَ عَنْكَ إِذَا دَفَنُوكَ فِی حُفْرَتِكَ وَ خُرُوجَ بَنَاتِ الْمَاءِ مِنْ مَنْخِرَیْكَ وَ أَكْلَ الدُّودِ لَحْمَكَ فَإِنَّ ذَلِكَ یُسَلِّی عَنْكَ مَا أَنْتَ فِیهِ

قَالَ أَبُو بَصِیرٍ فَوَ اللَّهِ مَا ذَكَرْتُهُ إِلَّا سَلَّا عَنِّی مَا أَنَا فِیهِ مِنْ هَمِّ الدُّنْیَا»

ای ابا محمّد، به یاد بیاور که بند بند بدنت در قبر گسیخته می‌شود. و به یاد آور زمانی را که عزیزانت تو را در حفره‌ی قبر می‌گذارند و می‌روند. و آنگاه حشرات از بینی تو خارج می‌شوند و کرم‌ها گوشت بدنت را می‌خورند. و اگر این­گونه یاد مرگ باشی، همه غم­های دنیا از یادت می‌رود.

ابوبصیر گفت: پس به خدا قسم، هر بار به چنین یادی افتادم، از تمام غصه‌های دنیا خارج شدم.

3- شناخت خصوصیات غم‌ها

الف) ناپایداری غم‌های دنیا

نبی اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم»: «ما مِن هَمٍّ إلاّ و لَهُ فَرَجٌ إلاّ هَمَّ أهلِ النّارِ»

هیچ همّی نیست مگر آنکه فرجی برای آن وجود دارد، مگر همّ اهل جهنم.

از نگاه پیامبر رحمت، تنها چیزی که ارزش غصه خوردن دارد، داخل شدن در زمرة اهل آتش است، در غیر این صورت بقیة غم‌های دنیا، تنها پس­اندازهایی برای زندگی ابدی ما می‌باشند. اهل جهنم که باشیم، دردمان به راحتی درمان نخواهد شد. همین جا باید به فکر درمانش باشیم!!!

امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» می‌فرمایند:

«إن بَقیتَ، لم یَبقَ الهمّ؛ اگر تو باقی بمانی، غم‌هایت باقی نمی‌مانند.»

چه بسیار غم‌هایی که در طول زندگی‌مان به آنان مبتلا شدیم، امّا اکنون هیچ خبری از آنها نیست. هوشیار باشیم که هیچ همّ و غمی در دنیا پایدار نمی‌ماند. لذا یک مؤمن حقیقی اساساً قلب و بدن خود را به امور ناپایدار دنیا درگیر نمی‌کند، بلکه قلب خود را مشغول ابدیت نموده و بدن خود را برای کسب سرمایه‌های آخرتی به زحمت می‌اندازد.

چنین کسی به سبب اتصال به غیب و پناهندگی به خانواده آسمانی‌اش به راحتی بر غم‌ها و همّ‌هایش غلبه کرده و با مدد گرفتن از آنها، به سمت تشبّه به الله حرکت می‌کند و تمام تلاش خود را برای پیروزی به کار می‌گیرد.

ب) همراهیِ همّ و غم‌های دنیایی با گشایش و نعمت

نبی اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم»: «... وَاعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ، وَأَنْ الْفَرَجَ مَعَ الْكَرْبِ، وَأَنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا»

بدان که حتماً یاری خداوند با صبر همراه است و گشایش با گرفتاری همراه است و آسایش با سختی همراه است.

لزوم "صبر" برای یک "مؤمن"، به منزله سر است برای بدن. اگر مؤمن، صبور نباشد، در باشگاه انسان سازِ دنیا، هرگز دوام نیاورده و به کمالات و دارایی‌های انسانی نخواهد رسید. اساساً انسان برای کسب هر مهارتی باید صبورانه تن به انجام تمارینش داده و مسیرِ لازم را طی کند، در غیر اینصورت هرگز به آن مهارت نخواهد رسید.

مؤمن، مُلزم به تجهیز سه نوع صبر است؛

1- صبر در طاعت الهی و انجام واجبات

2- صبر بر معصیت؛ در صحنه رویارویی با معصیت، آلوده نگردد.

3- صبر بر مصائب

نبی اکرم به ما گوشزد می‌کندکه گشایش و گرفتاری همراه یکدیگرند. یعنی گشایشِ انسان درست در زمانِ ابتلای او به گرفتاری آغاز می‌گردد. با ابتلا به هر شدائدی، صحنه تمرین انسان برای رسیدن به گشایش، آماده می‌شود و شخص درست از همان لحظة اول به سمت قدرت و انسان‌سازی پیش می‌رود.

پیامبر رحمت در آخر این روایت، آیه‌ای از قرآن را برای تصدیق کلام خود تلاوت می‌کند؛ «إنّ مَعَ العُسرِ یُسراً...»

حتماً به همراه هر سختی، آسایشی است. سختی‌ها، درست مانند تمرین‌های ورزشی سنگین، عمل می‌کنند.

شاید بدن انسان به واسطة این تمارین فشارها و دردهایی را متحمل شود امّا از همان لحظة اول، به سمت سلامتی و نشاط در حال حرکت است. سختی‌ها و شدائد زندگی نیز، صحنه‌ای برای اشتداد نفس می‌باشند چرا که درست با شروع آنها، ریزش گناهان و کسب درجات آخرتی آغاز می‌گردد.

فراموش نکنیم که انسان‌ها تا در لابه لای فشارها و تضادهای دنیا دست و پنجه نرم نکنند، قادر به دریافت اسماء الهی و تشبّه به او نخواهند بود. تنها فرصتِ تخلّق به اخلاق الله، در دنیائی حاصل می‌شود که سراسر تضاد، سختی، فشار و مصائب گوناگون است.

نوع همّ و غم‌ها نیز اساساً مهم نیست، مهم آن است که بیاموزیم از آنها چیزی بر گشایش و شادی باقی نماند.

درست مانند زینب کبری «سلام الله علیها» که در لابه لای رقص شمشیرهای عاشورا، چیزی ندید جز؛ «ما رأیت الا جمیلا»...

مطالب بیشتر:

پای درس استاد

مجموعه سخنرانی های استاد محمد شجاعی

مجموعه کتابهای استاد محمد شجاعی

والحمدلله رب العالمین