ارزش همدلی و اتحاد از نگاه قرآن

یکى از امتیازات اسلام بر سایر ادیان و مکاتب این است که به علاقه و محبت و همبستگى بین  انسان ها اهمیّت زیادى داده و سعى نموده تا بین آنان رابطه عاطفى قوى برقرار کند و زندگى و برخورد آن­ ها توأم با مهر و عطوفت متقابل باشد.

همدلی آنقدر مهم است که قرآن کریم از آن به عنوان یک‏ نعمت بسیار بزرگ بر پیغمبر اکرم یاد می ‏کند و از طرفی مسأله وقوع اختلاف در امت اسلام را به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هم خبر داد و فرمود: چیزی نمی گذرد که اختلاف بطور نامحسوس و آرام آرام در امتش رخنه می کند و در آخر امتش را به صورت فرقه­ هایی گوناگون در می آورد و امتش مختلف می شوند، آن طوری که یهود و نصارا مختلف شدند.

بنابراین، بنای توحید -که پایه فکری و اعتقادی و اجتماعی و عملی ماست - در وحدت است. این عبارت جایگاه ویژه ‌ی وحدت در اندیشه اسلام است که مبتنی بر مبانی قرآنی است. همان ‌طور که در شأن نزول آیه نیز آمد، امر به وحدت، توصیه ‌ای همیشگی به مسلمانان در همه دوران هاست. یکی از دستورات قرآن این است که آحاد امت اسلامی با یکدیگر متحد باشند؛ دست در دست یکدیگر بگذارند: «وَ لاَ تَكُونُواْ كَالَّذِینَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ  وَأُوْلَـئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ؛ و همانند كسانى نباشید كه پس از آمدن دلایل روشنگر براى ایشان، پراكنده شدند و اختلاف كردند، و اینانند كه عذابى بزرگ خواهند داشت». (آل عمران/105)» این خطاب به کیست؟ خطاب به ما و ملت‌های مسلمان کشورهای اسلامی و مؤمنین به اسلام در سراسر دنیا است.»

علامه طباطبائی در توصیف و تبیین آیه فوق می فرمایند:

مراد از «اختلاف»، تفرق از حیث اعتقاد و مراد از «تفرق» اختلاف و تشتت از حدیث بدن هاست. و اگر تفرق را جلوتر از اختلاف ذکر فرمود، برای این بود که تفرقه و جدائی بدن ها از یکدیگر، مقدمه جدائی عقاید است. چون وقتی یک قوم به هم نزدیک و مجتمع و مربوط باشند، عقایدشان به یکدیگر متصل و در آخر از راه تماس و تأثیر متقابل متحد می شود. و اختلاف عقیدتی در بین شان رخنه نمی کند. برعکس وقتی افراد از یکدیگر جدا و بریده باشند همین اختلاف و جدائی بدن ها باعث اختلاف مشرب ها و مسلک ها می شود و به تدریج هر چند نفری دارای افکار و آرائی مستقل و جدای از افکار و آرای دیگران می شوند و تفرقه و جدائی باطنی هم پیدا نموده شقّ وحدتشان می شود.

مسأله ظهور اختلاف در آراء و عقاید، امری ضروری است و جلوگیری افراد از آن ممکن نیست، چون درک و فهم افراد مختلف است. لیکن همان طور که این بروز اختلاف ضروری است، برطرف شدن آن هم به وسیله اجتماع ضروری است. و اجتماع بدن ها با یکدیگر به خوبی می تواند این اختلاف را برطرف سازد. پس رفع اختلاف امری است ممکن و مقدور.

و خلاصه اگر جامعه مستقیما نتواند اختلاف را برطرف سازد، با یک واسطه می تواند. و آن هم این است که بدن ها را بهم متصل و مرتبط سازد. پس با این حال، اگر امتی نخواهد این کار را بکند امتی یاغی و ستمگر است. (بقره/213) و خودش به دست خود اختلاف راه انداخته و در آخر هلاکت را برای خود فراهم کرده است. و قرآن کریم به همین جهت دعوت به اتحاد را بسیار تأکید نموده و نهی از اختلاف را به نهایت رسانده است. (طباطبائی، المیزان/ج3/صص 579-580)

حاصل کلام آنکه این آیه شریفه پراكندگى و اختلاف در دین را نیز تحریم مى‏كند و آن را كارى زشت و نكوهیده مى‏شمارد؛ باشد كه خردمندان از آن دورى جویند.

مریم قاسمی

کارشناس ارشد فلسفه اخلاق