شب قدر اولیاء

از عجائبِ فضائلِ صدیقه طاهره سلام الله علیها حدیثی است با مضمونی عجیب كه مرحوم محقق اصفهانی در شعر فوق به مضمون آن حدیث به زیبایی اشاره فرموده اند.

نقل و شرح آن حدیث در حدّ بضاعت قلیل نویسنده، خالی از لطف نیست:

از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه راجع به سوره قدر فرموده اند:

« الیلة فاطمة و القدر اللهُ فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد أدرك لیلة القدر و إنما سمیت فاطمة لأن الخلق فطموا عن معرفتها.» (بحارالأنوار، ج43، ص 298)

شب قدر همان فاطمه سلام الله علیها است و قدر همان خداوند است (نتیجه این می شود كه مراد از لیلة القدر، فاطمه ی خدا می شود ) پس هر كس كه فاطمه سلام الله علیها را آن گونه كه حق معرفت اوست بشناسد، شب قدر را درك نموده و فاطمه، "فاطمه" نامیده شده است چرا كه خلائق از معرفت او جدا شده اند و هرگز به مقام و منزلت او پی نخواهند برد !!!

چند نكته در مورد مضمون این حدیث قابل ذكر است:

اول اینكه جمله «اللیلة فاطمة » طبعا باید مجاز باشد یعنی نوعی تشبیه در آن وجود دارد و وجود مقدس آن حضرت به "شب" تشبیه شده است ، حال باید ببینیم چه وجه مشابهی وجود داشته كه آن حضرت تشبیه به شب شده اند؟!

"شب" در تاریكی خود اسرار بزرگ و زیادی را مخفی ساخته است ، آن حضرت نیز در پشت پرده و چادر و حجاب زنانه خود اسراری نهفته دارند كه هیچ كس را یارای ادراك آن نیست:

« الهی بفاطمة و أبیها و بعلها و بنیها و السر المستودع فیها »

فلذا در ادامه حدیث فرمود: خلق از شناخت آن حضرت جدا شده اند و عاجزند!!

اگر "شب" نباشد، درخشش ماه و ستارگان دیگر مورد توجه واقع نخواهد شد و طلوع خورشید نیز بی معنا می‌شود. اگر شب، فاطمه سلام الله علیها نباشد طلوع خورشید ائمه دوازده گانه علیهم السلام رخ نخواهد و شاید اشاره به همین معنا باشد حدیث « لولا فاطمة لما خلقتكما ».

چون در ابتدای حدیث آمده است كه "قدر" خداوند است پس لیلة القدر یعنی شب خدا و چون "شب" یعنی فاطمه سلام الله علیها پس شب قدر یعنی "فاطمه‌ی خدا"

"شب" مایه آرامش موجودات است به همین خاطر خداوند در قرآن فرموده است « جعل لكم اللیل سكنا » اگر شب نباشد اضطراب عالم را فرامی گیرد و ادامه حیات نا ممكن می شود ، اگر فاطمه سلام الله علیها نباشد هستی به هم می ریزد و زمین اهل خود را می بلعد و درست است كه در روایات ما آمده است كه اگر زمین از حجت خدا خالی باشد زمین اهل خود را می بلعد، لكن مگر فاطمه سلام الله علیها حجت خدا نیست یا مگر حجت خدا بر اهل بیت علیهم السلام نیست و اگر او نبود حجج الهی نیز نبودند؟!!

"شب" در همه ادیان الهی زمان تقرب است، سریع ترین وسیله برای قرب الهی است، مۆثرترین "آه" ، آه شبانه است، فاطمه سلام الله علیها نیز برترین وسیله برای تقرب است،‌ توسل به این وجود مبارك اگر از مناجات شبانه سریع تر در وصول الی الله نباشد كندتر نیست!!

و چه زیبا محقق اصفهانی سرود كه: « لیله قدر اولیا » یعنی همانطور كه بهترین شب برای اولیاء خدا از جهت تقرب جستن، شب قدر است و این شب بهتر از هزار ماه است و این یك شب تأثیر هزار ماه را دارد، فاطمه سلام الله علیها نیز برای اولیاء خدا در حكم شب قدر است و بهتر و مۆثرتر است از هزار وسیله دیگر كه هر یك از آن وسائل خود شصت وسیله در دل داشته باشد چون هر ماه سی شب و سی روز است !!

     سرمایه محبت زهراست دین من                  من دین خود را به دو دنیا نمی دهم

"شب" از مخلوقات عظیم الهی است كه به خاطر عظمتش در قرآن به آن قسم خورده شده است : « و اللیل إذا یغشی » قسم به شب در هنگامی كه همه جا را فرا گیرد، فاطمه سلام الله علیها نیز رحمت عظیمه و واسعه خداوند است كه همه عالم را پر نموده است!

نكته دوم اینكه وجه شباهت به شب شاید روشن شد اما وجه شباهت به شب قدر چیست؟

همانطور كه منزلت شب قدر درك شدنی نیست، منزلت فاطمه سلام الله علیها نیز درك نمی شود، كه ادامه حدیث مۆید همین مطلب می باشد و شاید همانطور كه شب قدر مخفی است و كسی از موقعیت آن خبر ندارد، فاطمه سلام الله علیها نیز قدر و منزلتش مخفی است به همین خاطر در ادامه همین حدیث فرمود كه "خلق از معرفت او عاجزند" و به قول قرآن : « و ما أدراك ما لیلة القدر » نه تنها قدر او بلكه قبر او نیز مخفی است و بلكه مصائب او نیز مخفی است. فلذا امیر المۆمنین سلام الله علیه وقتی كه بدن مطهره را خواست در قبر بگذارد و دو دست مبارك پیامبر صلی الله علیه و آله آشكار گشت، عرض کرد:

« ای رسول خدا ! صبر من با از دست دادن فاطمه کم شده و توان خویشتن داری ندارم.... به زودی دخترت تو را آگاه خواهد ساخت که امت تو چگونه در ستم کردن بر او هماهنگ شدند. از فاطمه بپرس و او را سوال پیچ کن ».

چه بسا آن حضرت مصائبش را از امیر مۆمنان نیز مخفی می داشته!!

نكته دیگر این كه با وجود این همه توضیحات از حدیث مطالب بالاتری استفاده می شود چون در ابتدای حدیث آمده است كه "قدر" خداوند است پس لیلة القدر یعنی شب خدا و چون "شب" یعنی فاطمه سلام الله علیها پس شب قدر یعنی "فاطمه‌ی خدا" گویی آن قدر ارتباط ویژه بین آن حضرت بر قرار است كه اضافه تشریفیة پیدا نموده است همانطور كه می گوییم روح الله و بیت الله به علت شدت ارتباط بیت و روح با خدا !!

و اما در مورد جمله: « فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد أدرك لیلة القدر » باید گفت كه شبیه جمله :« من عرف نفسه فقد عرف ربه » می باشد پس در مورد جمله اول دو احتمال وجود دارد:

اول این كه مراد این باشد كه ادراك شب قدر ممكن است لكن مشروط به شناخت واقعی از فاطمه سلام الله علیها است و از رهگذر شناخت او درك شب قدر میسور خواهد بود!

دوم این كه این جمله از باب تعلیق بر محال است یعنی شب قدر، فاطمه سلام الله علیها است و همانطور كه فاطمه سلام الله علیها قابل شناخت نیست شب قدر نیز درك نمی شود و این دو در قابل دستیابی نبودن مانند یكدیگرند !! ادامه حدیث كه فرمود: « لأن الخلق فطموا عن معرفتها » همین احتمال دوم را تأیید می نماید!!

حمید حاج علی                 

مدّرس حوزه علمیه              

تبیان