کابالا در سینما

« عرفان یهود » در زبان فارسی « آیین قباله »، « آیین قبالا » و « آیین کابالا » هم گفته می شود. این آیین دارای مضمون شناسی در دو باب یزدان شناسی و آفرینش شناسی است. (1) کابالا پس از پدید آمدن عقیده به معنای مستور عهد عتیق به شکل نوعی افکار عجیب و خیالات غریب در فلسفه و کلام یهود پدید آمد. جماعتی پیدا شدند و گفتند که اعداد و حروف، معانی عرفانی مخفی دارند و کتاب هایی به نام « قباله » در پی کشف حکمت مرموز در پرده ی اعداد و حروف کتب مقدس برآمدند و اسراری را به زعم خود کشف و براساس بازی با کلمات و اعداد، سلسله ای از مطالب و معانی را بیان کردند. مسائل غامض مافوق طبیعی را با این روش تحلیل کردند و براساس آن وجود خدا را ناشی از نوری دانستند که از مرکز الهی « مشیت » منبعث می شود. انسان در این تحلیل، عالم صغیری است که تمام کمالات عالم کبیر را به صورت خرد دارد و برای رسیدن قوای عظیم و شناخت مسیحا باید از کلمات، حروف و اعداد استفاده کند. این نگرش باعث به وجود آمدن خرافات و اسباب زحمت اهل ایمان شد. (2)

این آیین در برخی فیلم ها نمود پیدا کرده و مطرح شده است. فیلم « اواتار » (3) برشی از آینده ی جهان را نشان می دهد که انسان ها برای دست یابی به منابع جدید انرژی به سیاره ای به نام « پاندورا » رفته اند. در آن جا موجوداتی آبی رنگ شبیه انسان و حیوان زندگی می کنند. محل اصلی زندگی این موجودات درختی مقدس است که حیات تمام کره ی پاندورا و موجوداتش به وی وابسته است و از طریق آن روح مردگان به آرامش می رسد. این درخت، چیزی شبیه مقوله ی « درخت زندگی » یا « سفیروت » در کابالا است. در برخی پایگاه های اینترنتی به نقل از یکی از منتقدان داخلی، (4) کابالیست شدن « جیمز کامرون » (5) کارگردان این فیلم بیان شده است که می تواند دلیلی برای وجود این نگرش در فیلم باشد.

انیمیشن « نُه » (6) براساس تعالیم « پاراسلسوس » (7) پزشک و کیمیاگر سوئیسی آلمانی ساخته شده است. در بخش هایی از فیلم کتاب کیمیاگری او، به وضوح نشان داده می شود و علاوه بر راه حل مشکلات، بنیان داستان براساس نظریات او شکل می گیرد. در انیمیشن، برشی از آینده نشان داده می شود که تمام انسان ها در جنگ با ماشین ها از بین رفته اند. یک دانشمند براساس تئوری های کیمیاگری و جادویی، روح خود را در نُه عروسک تقسیم می کند که هر کدام از آن ها نماد بخشی از حیات انسانی هستند و نوع لباس و توانایی هر کدام نشان گر آن است.
پاراسلسوس بیش تر به عنوان طبیبی برجسته شناخته می شود؛ اما علاوه بر آن، در زمینه ی مسائل ماورای ماده و ارتباط با ارواح نیز فعالیت هایی داشته است. هم چنین وی یکی از اندیشمندان بزرگ کابالا محسوب می شود و همین جهت زندگی او در این انیمیشن لحاظ شده است.

شخصیت اصلی فیلم « متولد نشده » (8) به طلسمی دچار شده است که هیچ راه حلی برای آن یافت نمی شود سرانجام یکی از خاخام های یهودی از طریق آیین کابالا مراسمی ویژه اجرا می کند و طی آن روح شریر را از بدن او خارج می سازد.
تنها چیزی که درباره تحلیل مضمون این فیلم ها می توان گفت این است که یهود براساس ملاحظات تاریخی و بررسی ظرفیت های درونی اساساً عرفان مستقلی ندارد و اگر چیزی به عنوان آیین کابالا مطرح است، در واقع ترکیب و اختلاطی از کیش های عرفانی دیگر است. کیش هایی مثل عرفان مسیحیت، یوگا، آیین های هندی، تفکر نوافلاطونی، آیین زرتشتی و تصوف اسلامی. (9) بنابراین یهود از داشتن عرفان هم در مقایسه با دیگر ادیان و آیین ها بهره ای نبرده است و حرفی برای گفتن ندارد و این نشانه ی عدم وجود آن در تعالیم یهودی یا کم رنگ بودن آن است. (10)

پی‌نوشت‌ها:

1. کاویانی، شیوا، آیین قبالا، ص 15.
2. ناس، جان بایر، تاریخ جامع ادیان، صص 564 و 565.
3. Avatar
4. مستغاثی، سعید، نگاهی به فیلم اواتار، وبلاگ مستغاثی دات کام.
5. James Cameron
6. 9
7. Paracelsus
8. The Unborn
9. ر.ک: فعالی، محمدتقی، آفتاب و سایه ها، صص 324 و 325.
10. زرین کوب، عبدالحسین، در قلمرو وجدان، ص 333.

منبع مقاله :
امین خندقی، جواد؛ (1391)، دین و سینما، آموزه های اخلاقی و ارزشی؛ بررسی و تحلیل بیش از سیصد فیلم؛ قم: ولاء منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، چاپ اول