انقلابیونی که کم نیاوردند!

حرکت رسول خدا صلی الله علیه و آله همان گونه که اولین انقلاب اسلامی در جهان بود، بزرگترین انقلاب نیز هست. چه اینکه آرمان اصلی و نهایی آن استقرار توحید (١) در سراسر کره زمین بود (٢) و تا امروز آن حرکت در حال گسترش در نقاط مختلف زمین بوده است. (٣) کافران و منافقانی که این انقلاب را بر نمی تابند نیز در حال مبارزه با آن هستند. (٤) اشتراک آرمان انقلاب اسلامی ایران با آرمان انقلاب رسول الله صلی الله علیه و آله (٥) و بلکه نشأت گیری این انقلاب از حرکت عظیم رسول الله صلی الله علیه و آله موجب اشتراک آنها در دشواری ها، دشمنی ها و نهایتا امتحان های انقلابیون در این دو انقلاب می شود. به همین جهت آشنایی با انقلابیون صدر اسلام و موضع گیری های آنان در برابر آزمونهای مختلف، الگوی مناسبی برای اهالی جبهه انقلاب اسلامی ایران است.

رها بودن از تعلقات دنیوی و مقاومت در برابر تحریم اجتماعی و اقتصادی، دو ویژگی دیگری است که در دوران رسول خدا صلی الله علیه و آله در بین انقلابیون به وضوح نمایان است.

دل بریدن از دنیا

یکی از ویژگیهای یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله که در پیشبرد انقلاب تاثیر مهمی داشت، دل بسته نبودن آنان به تعلقات مادی دنیا بود. آزار طاقت فرسای مشرکان، شرایط را بر مسلمانان بسیار تنگ کرده بود. حتی برخی ترس این را داشتند که در صورت ادامه این وضع نتوانند استقامت کرده، به آیین شرک بازگردند. (٦) در این شرایط رسول خدا صلی الله علیه و آله برای کاستن از فشارهای مشرکان و نجات ایمان انقلابیون، (٧) راهکار هجرت به حبشه را پیش روی مسلمانان قرار داد. اما فرجام این هجرت نامعلوم بود؛ (٨) سوالهایی مانند اینکه مهاجران تا چه زمانی در حبشه خواهند ماند، بعد از حبشه به کجا باید بروند، در صورت بازگشت به مکه با چه برخوردی مواجه خواهند شد و... سوالاتی بود که موجب پر ریسک بودن این حرکت می شد.
با این اوصاف مهاجران نمی توانستند برای خانه و اموال خود تصمیمی بگیرند.(9) علاوه بر این، با رفتن آنان، احتمال این بود که مشرکان خانه و دارایی های آنان را تصاحب کنند. با تمام این ابهام ها، مسلمانان رها کردن خانه و اموال را بر کوتاه آمدن از آرمان انقلاب ترجیح داده، علاوه بر آن رنج غربت را نیز به جان خریدند.

مشرکان رفع تحریمها را بر دست کشیدن از آرمان انقلاب متوقف کرده، گفته بودند در صورتی منزوی کردن بنی هاشم از بین خواهد رفت که انقلابیون رهبر انقلاب را در اختیار آنان بگذارند. این شرایط موجب آن شد تا ابوطالب برای حفظ جان رسول الله صلى الله علیه و آله، همه بنی هاشم را به شِعب ابوطالب فراخواند

در مقایسه با مهاجرت به حبشه که هجرتی محدود بود، (10) هجرت اصلی نیروهای انقلاب که رهبر انقلاب نیز در آن شرکت داشت، نمونه کاملی از بی اعتنایی به دنیا و پایداری بر آرمان انقلاب است. آنگاه که رسول خدا صلی الله علیه و آله از تغییر رفتار سران شرک نا امید شد و در مقابل، بزرگان مدینه (11) به انقلابیون پیوسته، با رهبر انقلاب پیمان خون بستند، (12) رسول الله صلی الله علیه و آله دستور هجرت به مدینه را صادر کرد. این بار تقریبا روشن بود که کسانی که به مدینه می روند به مکه باز نخواهند گشت و دارایی آنان که در مکه باقی مانده، از دست خواهد رفت. امکان انتقال گسترده اموال نیز نبود زیرا اصل هجرت نیز باید مخفیانه انجام می شد.(13)
از سوی دیگر در مدینه نیز برای مهاجران فرش قرمزی پهن نبود. اهالی مدینه، با آنکه خود در مواردی به آنچه داشتند شدیدا محتاج بودند، مهاجران را بر خود ترجیح می دادند  (14) و این بیانگر اوضاع سخت زندگی در آن دوره است. عده ای از مهاجران نیز بر روی سکویی مقابل مسجد زندگی را می گذراندند. اینها همه در حالی بود که اگر مهاجران از انقلاب دست می کشیدند و در مکه باقی می ماندند، در خانه خود و در کمال آسایش زندگی می کردند. (15)

مقاومت در برابر فشار و تحریم

مقاومت در برابر فشار و تحریم نیز از ویژگیهای بارز اصحاب اولین انقلاب اسلامی بوده است. پس از ناکامی مشرکان در مذاکره با نجاشی (16) برای بازپس گیری مسلمانان، پیشرفت روزافزون اسلام در مکه و ممانعت ابوطالب از همکاری با سران قریش، اشراف مکه تصمیم گرفتند برای فشار آوردن به انقلابیون، از ابزار تحریم استفاده کنند. آنان تعهدنامه ای نوشتند که طبق آن هیچ کس اجازه معامله با بنی هاشم (17) را نداشت. مشرکان «عهد بستند تا هیچ گونه صلحى را از بنى هاشم نپذیرند و هیچ گونه رأفت و مراودتى با آنان نكنند مگر زمانى كه آنان، حاضر شوند رسول خدا صلى الله علیه و آله را به مشركان تسلیم كنند تا او را بكشند». (18)

اشتراک آرمان انقلاب اسلامی ایران با آرمان انقلاب رسول الله صلی الله علیه و آله و بلکه نشأت گیری این انقلاب از حرکت عظیم رسول الله صلی الله علیه و آله موجب اشتراک آنها در دشواری ها، دشمنی ها و نهایتا امتحان های انقلابیون در این دو انقلاب می شود

مشرکان رفع تحریم ها را بر دست کشیدن از آرمان انقلاب متوقف کرده، گفته بودند در صورتی منزوی کردن بنی هاشم از بین خواهد رفت که انقلابیون رهبر انقلاب را در اختیار آنان بگذارند. این شرایط موجب آن شد تا ابوطالب برای حفظ جان رسول الله صلى الله علیه و آله، (19) همه بنی هاشم را به شِعب ابوطالب (20) فراخواند. پیمان تحریم و تلاش برای ترور رهبر انقلاب، شرایط بسیار سختی را در طی سه سال بر بنی هاشم تحمیل کرد. «قریش راه ورود طعام و آب را بر روى آنان بستند... فرزندان آنان در شعب به قدرى دچار سختى بودند كه صداى ناله ی آنان از بیرون شعب شنیده مى‏شد... قریش و به ویژه ابوجهل مراقب بوده‏اند تا كسى چیزى به آنان نفروشد.» (21) هرچند بنی هاشم راه هایی برای دور زدن تحریمها پیش گرفتند، (22) اما در هر حال شرایط تحریم، شرایط بسیار دشواری بود. (23) امیرالمومنین علیه السلام با اشاره به این شرایط سخت می فرماید لطف خدا موجب شد در آن آزمون، انقلابیون یاری انقلاب را به دنیا و آسایش آن نفروشند:
«قبیله ما (قریش) خواستند پیامبرمان را کشته، ما را ریشه كن كنند. آنان غم را به جانهاى ما ریخته، هر چه مى‏توانستند درباره ما بدى انجام دادند. ما را از زندگانى راحت باز داشتند، ترس را با ما قرین کردند... ولى خداوند اراده نمود كه به وسیله  ما شریعتش را نگهدارى كند (24)».  (25)
برای سربلند بیرون آمدن از چنین آزمونی، باید اعتقادی عمیق و دلی آکنده از اشتیاق به آرمان انقلاب داشت و این ویژگی به خوبی در انقلابیون صدر اسلام نمایان است.  (26)
دنیازده نبودن در کنار مقاومت در برابر با فشارها، دو ویژگی دیگری است که به انقلابیون صدر اسلام کمک کرد تا بتوانند انقلاب خود را روز به روز پیش برده، از این آزمون الهی سربلند بیرون آیند.

پی نوشت:

1- عدالت اجتماعی، رفاه و آبادانی دنیا، سعادت آخرت و ... نیز جزو آرمانهای اسلام است اما همگی در سایه آرمان اصلی یعنی توحید تعریف می شوند. عدالت یا رفاهی که از توحید سرچشمه نگرفته باشد، بر فرض اینکه به صورت کامل قابل تحقق باشد هم، جزو آرمانها یا اهداف میان مدت اسلام نیست.
2 - آیات فراوانی از قرآن به این مطلب اشاره دارد که هدف نهایی اسلام هدفی جهان شمول است. به عنوان نمونه ر.ک: سوره-های: توبه/33، فتح/28، صف/9، سبأ/28، انعام/90، یوسف/104، انبیاء/107، فرقان/1، ص 87 و...
3  - روشن است که سرعت پیشرفت این حرکت جهانی در طول این مدت دراز یکسان نبوده، فراز و فرودهای فراوانی را به خود دیده است. اما در مجموع هنوز این حرکت پابرجاست بوده، در حال مبارزه با دشمنان خود است و در یک نگاه کلی سیر حرکت آن نیز رو به جلو است.
 4 - نمونه اخیر آن، حرکت برنامه ریزی شده نشریه فرانسوی در اهانت به رهبر این انقلاب بزرگ، رسول الله صلی الله علیه و آله و حمایت های سازمان یافته سردمداران کفر از این حرکت است. این تداوم حملات بیانگر تداوم رشد انقلاب رسول الله صلی الله علیه و آله است. اگر انقلاب خود نابود شده بود و یا به دست فراموشی سپرده شده بود انگیزه ای برای مقابله با آن نیز وجود نداشت.
5 - «ما انقلابمان را به تمام جهان صادر مى‏كنیم؛ چرا كه انقلاب ما اسلامى است. و تا بانگ لا اله الا اللَّه و محمد رسول اللَّه بر تمام جهان طنین نیفكند مبارزه هست. و تا مبارزه در هر جاى جهان علیه مستكبرین هست ما هستیم‏.» صحیفه امام، ج‏12، ص: 148.
6  - سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 339 به بعد.
 7 - سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 344.
 8 - البته هدف از هجرت رهایی از آزار مشرکان و حفظ ایمان بود و روشن بود که این هدف حفظ خواهد شد. آنچه در این هجرت نامعلوم بود وضع اموال مسلمانانی بود که هجرت می کردند.
 9 - در تاریخ نقل شده تعداد زیادی از مهاجران به حبشه، بعدها که از هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه آگاه شدند، خود نیز به آن شهر کوچ کردند. برخی هم که به مکه برگشتند توسط مشرکان اسیر شدند. ر.ک: سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 352.
10- تعداد مهاجران اندکی بیش از 80 نفر نقل شده است.
11 - در مورد اهمیت همراهی بزرگان با انقلاب بحثهایی فراوانی مطرح است. یکی از تحلیلها در مورد گسترش سریع اسلام در مدینه و عدم گسترش آن در مکه، همراهی بزرگان مدینه با حرکت انقلاب و مخالفت اشراف مکه در برابر انقلاب دانسته شده است. حتی در برخی نقلها آمده که مردم مکه ابتدا همگی به اسلام متمایل شده بودند اما وقتی سران قریش که به مسافرت رفته بودند، بازگشته، با پیامبر صلی الله علیه و آله مخالفت کردند، بسیاری از مردم نیز از اسلام بازگشتند. برای اطلاع بیشتر ر.ک: سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 242 و 243.
12 - پیمان عقبه اولی و خصوصا پیمان عقبه ثانیه که در آن متعهد شدند از رسول خدا صلی الله علیه و آله در برابر تجاوزها دفاع کنند آن چنان که از خانواده خود دفاع می کردند. ر.ک: سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 384.
 13- در نقلها آمده است که برخی از مسلمانان توسط طایفه خود اسیر می شدند تا نتوانند به مدینه بروند. ر.ک: سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص403.
 14- «... وَ لا یَجِدُونَ فی‏ صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ یُوْثِرُونَ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَة» سوره حشر/ آیه 9.
15 - هرچند اهالی مدینه در پذیرایی از مهاجران تمام تلاش خود را کردند، اما باز هم زندگی در مدینه تا مدت زیادی با دشواری های خود همراه بود. ر.ک: سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص419.
16 - حاکم حبشه. البته نجاشی لقب حاکمان سرزمین حبشه بوده است مانند فرعون یا قیصر یا کسری که لقب پادشاهان مصر و روم ایران بود.
17  - شاید بتوان بنی هاشم را هسته مرکزی انقلاب نامید. رسول خدا صلی الله علیه و آله، امیرالمومنین علیه السلام، ابوطالب، عباس و... همگی در پیشبرد اسلام نقش مهمی داشتند. هر چند برخی از آنان دیرتر مسلمان شدند اما حتی قبل از اسلام آوردن خود، از رسول خدا صلی الله علیه و آله حمایتهای موثری انجام می دادند.
18  - سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 359.
19  - سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 360.
20 - «شهر مكه، شهرى است با كوههاى فراوان كه در لابلاى آنها دامنه‏ها و وادیهاى كوچكى است كه عرب به آن شِعب مى‏گوید. مكه مملو از شعب است ... ساكنان مكه كه عبارت از طوایف مختلف بودند، هر كدام در یكى از این شعب‏ها سكونت داشتند. به همین مناسبت هر شعبى را به نام آن طایفه مى‏شناختند. آنچه كه به نام ابى طالب معرفى شده در آغاز به عنوان شعب ابى یوسف معروف بوده .... این شعب در شرق كعبه معظمه، در میان كوه ابوقُبَیسْ و شعب ابن عامر قرار دارد و فاصله تقریبى آن با كعبه بین دویست تا سیصد متر است. سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 358.
21 - سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص361.
 22- همان.
23 - این تحریم در شرایطی بر انقلابیون تحمیل شد که آنان هیچ نظام مستقل یا حکومت مرکزی برای مواجه با آن نداشتند. در حالی که تحریم های کنونی غرب نسبت به انقلاب اسلامی، در شرایطی است که انقلابیون دارای کشوری مستقل با منابع فراوان و حکومتی مستقل و موافق با انقلاب هستند. اکنون اگر تحریمها کارگر باشد نتیجه کم کاری نیروهای انقلاب و مردم است (چه اینکه آنقدر منابع در اختیار است که با برنامه ریزی می توان احتیاج به دیگران را بسیار ناچیز کرد). شرایط تحریم های امروز غرب بیشتر شبیه فشارهای مشرکان به حکومت نوپای اسلام در مدینه و اوضاع بدر است تا فشارهای طاقت فرسای قریش به انقلابیون در مکه.
 24 - برگرفته از «ترجمه گویا و شرح فشرده‏اى ‏بر نهج ‏البلاغه»، ج 3، ص 13.
 25 - سرانجام تحریم نیز چیزی جز بی  آبرویی برای تحریم کنندگان و سربلندی انقلابیون نداشت و این مرهون مقاومت مسلمانان بود. پس از سه سال، طی حوادثی، قریش به این نتیجه رسید که فشارها بی نتیجه بوده، تنها موجب ننگ خودشان می گردد. پس، از تحریم دست برداشته، دنبال راه حل دیگری گشتند. ر.ک: سیره رسول خدا، رسول جعفریان، ص 362.

26 - یکی از مهمترین ویژگیهایی که موجب میشود انقلابیون مسلمان بتوانند بر آرمان خود پابرجا مانده، در برابر دشواریها، تهدیدها و تطمیعها مقاومت کنند، اهل دنیازدگی نباشند و...، ایمان دینی و رعایت تقوا است. آنان که مسلمان واقعی و مومن راستین هستند، آسانتر از آزمونهای بزرگ سربلند بیرون می آیند.