علم و جهل به آخرت

از كجاییم، در كجاییم، به كجاییم؟
اصول دین ـ احكام ـ اخلاق
وضعیت عالم،‌ جاهل،‌ قاصر و مقصر
علومی كه انسان به تحصیلشان نیاز دارد
....................................................................
از كجاییم، در كجاییم، به كجاییم؟
امام علی (علیه السلام) فرمودند: رحم الله امرأ علم من أین و فی أین و الی أین ـ خدا رحمت كند كسی را كه بداند از كجا آمده، در كجا به سر می‌برد و به كجا خواهد رفت؟
معرفت به این‌كه: «از كجا آمده‌ایم؟ در كجا به سر می‌بریم؟ و به كجا خواهیم رفت؟»، موجب می‌شود كه انسان، خود و دیگران را به بلندای ابدیت دیده و برای زندگی ابدی‌اش، تلاشی بی‌نهایت را آغاز نماید. او به دنبال كسب معرفت نه تنها برای خودش، بلكه برای اهل خانواده و دیگران می‌باشد.
آموزش افراد خانواده و یا آماده كردن بستر آموزش برای آنها، بر عهده پدر خانواده بوده و هر كوتاهی در این زمینه، خیانتی ابدی در حق اعضای خانواده محسوب می‌شود و او را در پیشگاه خداوند تبارك و تعالی مسئول خواهد ساخت.
این عجیب است كه برخی والدین به فرزندشان اجازه نمی‌دهند برای آموزش دین خود، كلاس بروند، اما به دختر جوان برای یادگیری علوم دنیا در یک شهر غریب اجازه می‌دهند.
اگر كسی به فرموده اولیای دین در مورد چگونه زیستن در این دنیا توجه نكند و اكتفا كند به زندگی گیاهی و حیوانی كه مثلاً بدن قوی و خانه خوب و ... ، مشمول این آیه می‌شود كه فرمود: یعلمون ظاهراً من الحیاه الدنیا و هم عن الآخره غافلون[1] ـ آن‌ها فقط به ظاهر زندگی دنیا علم دارند و از آخرت غافلند.
اصول دین ـ احكام ـ اخلاق
این سه پایه، اساس اسلام است و روابط ما را با خدا، آخرت، انسان‌های دیگر، امور دنیوی و... برای تولدی سالم تنظیم می‌كند.
هركسی به اندازه‌ای كه از این سه اصل برخوردار شود انسان از نوع اشرف مخلوقات است و به هر اندازه كه از آن‌ها فاصله دارد، به گیاه و حیوان شباهتش بیشتر است.
خداوند به پیامبر ( صل الله و علیه و آله ) فرمود: «ذرهم یخوضوا و یلعب ـ ای پیامبر! بگذار این‌ها در زندگی حیوانی خود بچرند و بازی كنند.»
ارزش‌های علم به آخرت
ـ امام علی ( علیه السلام )فرمود: «رأس الفضائل العلم ـ رأس همه فضیلت‌ها علم آخرتی است.» در روایت دیگر فرمود: «العلم حجاب من الآفات ـ علم مانع آفت‌ها است.»
ـ‌ پیامبر(صل الله وعلیه وآله)فرمود: دلی كه در آن حكمت نیست، مثل خانه‌ی خراب است. حكمت یعنی تعالیم انبیا.
ـ حكمت كه قلب را آباد و روح را روشن می‌كند، در هر سنی انسان را جوان نگه می‌دارد، اما قطع آن، پیری و شكستگی می‌آورد.
ـ خداوند قبل از اخذ تعهد از جاهل برای یادگیری علم دین، از عالم تعهد گرفته كه به جاهل یاد دهد.
ـ قلب چون ماهیتش مادی نیست، با گذشت زمان، پیر و ضعیف نمی‌شود، بلكه قدرتمند می‌شود.
ـ آنچه یاد می‌گیریم باید به دیگران یاد بدهیم.
ـ به ما دستور داده‌اند كه: «تفقهوا ـ دنبال فهم عمیق دین باشید و در سطوح دین متوقف نشوید.»
ـ طلب العلم فریضه علی كل مسلم ـ یاد گرفتن علم دین بر هر مسلمان واجب است[2]. (این جدا از عمل است.)
ـ امام صادق(علیه السلام)فرمود: دوست ندارم جوانی از شما را جز در دو حال ببینم كه روزش را آغاز می‌كند: یا عالم باشد و یا در حال یادگیری علم.
ـ حضرت علی (علیه السلام)فرمود: «تعلّموا العلم فان تعلم حسنه ـ علم (حركت به سوی آخرت) را بیاموزید. به راستی كه یادگیری این علم حسنه است. اشاره است به آیه‌ی «ربّنا آتنا فی الدنیا حسنه [3]»
ـ «بالعلم یُطاع الله ـ به‌وسیله علم، خدا اطاعت می‌شود.» وگرنه انسان نمی‌داند چگونه خدا را اطاعت كند. برای همین است كه حضرت فرمود: «رُبَّ متنسكٍ و لیس له دین ـ چه بسیار اهل عبادتی كه دین ندارد.» چون از روی علم عبادت نكرده است. یا امام صادق(علیه السلام)فرمود: كسی 60 سال نماز می‌خواند، اما یك ركعت آن هم به خاطر ناآگاهی او مورد قبول خدا نمی‌شود، ـ پیامبر( صل الله و علیه و آله) فرمود: «العلم افضل من العباده ـ علم از عبادت بالاتر است.»
ـ حضرت (علیه السلام)فرمود: «الكلمه من الحكمه ... ـ كلمه‌ای از حكمت كه كسی یاد بگیرد و بیان كند و خود عمل كند، برایش بهتر از یك سال عبادت است.
ضررهای جهل به آخرت:
ـ «الجهل اصل كلّ شر ـ جهل، اصل و ریشه تمام بدی‌هاست.[4]»
ـ افراد جاهل و ناآگاه اشتباه، گناه و آلودگی‌های بیشتری دارند. ریشه اكثر گرفتاری‌های خانوادگی،‌ مسائل اجتماعی و... به جهل برمی‌گردد.
ـ «و لا تموتوا جهالا ـ مواظب باشید نسبت به آخرت جاهل از دنیا نروید.» ممكن است كسی پزشك یا مهندس خوبی بشود، اما نسبت به آخرت جاهل باشد. زیرا این‌ها به درد آخرتش نمی‌خورد.
ـ جاهل مردن یعنی تولد بیمار و ضعیف
ـ «فان الله لا یعذر عن الجهل ـ خداوند از جهل نمی‌گذرد.»
ـ جاهلان یكی از 6 گروهی هستند كه بدون حساب وارد جهنم می‌شوند.
ـ پیامبر(صل الله و علیه و آله)فرمود: «ذنب العالم واحد و ذنب الجاهل ذنبان ـ گناه عالم بی‌عمل، یك گناه است، اما گناه جاهل دو گناه است.» عالم عذاب می‌شود برای گناهی كه كرده و جاهل عذاب می‌شود هم برای گناهی كه كرده و هم برای این‌كه علم دین را یاد نگرفته است.
ـ «صراط» راهی است تاریك و پروحشت كه طی 3 هزار سال، از داخل جهنم می‌گذرد. در آن‌جا استغفارهای دنیوی به داد انسان می‌رسد.
ـ در 50 هزار سال قیامت، ثواب تحصیل علوم آخرتی به كار انسان می‌آید.
وضعیت عالم،‌ جاهل،‌ قاصر و مقصر
قاصر (یا مستضعف): كسی است كه نمی‌توانسته یاد بگیرد. مثل برخی روستایی‌ها.
مقصر: كسی است كه خودش تعمداً كوتاهی كرده، اما می‌توانسته یاد بگیرد.
ـ گناه عالم بی‌عمل كم‌تر از جاهل مقصر است. چون عالم می‌دانسته و عمل نكرده، اما جاهل مقصر هم نمی‌دانسته و هم عمل نكرده است. پس جاهل مقصر دو گناه دارد، یكی این‌كه نرفته یاد بگیرد و دیگر این‌كه به‌خاطر جهلش به گناه‌های متعدد می‌افتد.
ـ امام صادق(علیه السلام)فرمود: جاهل را جز در دو حال ندیدم: یا افراط می‌كند، یا تفریط.
ـ جهل در دین، انسان را به جهنم می‌برد.
ـ مسئولیت جهالت برخی افراد، با عالمانی است كه كتمان علم كرده و به آنان آموزش نداد‌ه‌اند.
علومی كه انسان به تحصیلشان نیاز دارد
1 ـ علمی كه عمل انسان را صالح می‌كند: قرآن می‌فرماید: «انّ الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات[5] ـ همه انسان‌ها در زیان هستند مگر كسانی كه ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند.»
«عمل صالح» عملی است كه قلب را سالم نگه دارد تا به ابدیت انتقال یابد.
مهم این است كه انسان عمل صالح را سالم نگه دارد. لذا عمل صالح بدون علم و آگاهی نمی‌شود. اگر هم كسی انجام داد نمی‌تواند نگهش دارد و با گناهانی مثل عجب و ریا و... تباهش می‌كند.
مهم‌ترین اعمال، اعمالی است كه درباره‌ی آن‌ها از ما سؤال خواهد شد. بنابراین باید مهم‌ترین وقتمان را روی آن‌ كارها بگذاریم. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: مشغول باش به كاری كه در مقابل آن مسئول هستی.
2 ـ علمی كه ندانستنش جهل را زیاد می‌كند: چه بسا ندانستن یك مسئله ریشه‌ای، انسان را دائماً در گناه غوطه‌ور نماید. چرا كه افزایش جهل، مساوی است با افزایش میزان خطا و گناه.
3 ـ شناخت خدا و آگاهی در دین او: عمل همراه با بینش و آگاهی است كه ارزشمند است. مانند ضربه‌ی شمشیر حضرت علی(علیه السلام)در روز جنگ خندق.
4 ـ علم به حلال و حرام‌های خداوند: امام صادق(علیه السلام)فرمود: یك حدیث كه تو در مسائل حلال و حرام یاد بگیری برایت از دنیا و آن‌چه كه در آن است، بهتر است. در جایی دیگر فرمودند: بهترین چیزی كه مردم درباره‌ی‌ آن سؤال كنند، مسئله‌ی حلال و حرام است.
نكته: برای دست‌یابی به علم، باید تلاش كرد. دعای بی‌عمل به انسان سودی نخواهد رساند. نباید تنبلی كرد. «الكسل یُفسد الآخره ـ كسالت، آخرت را تباه می‌كند[6].»
امام رضا( علیه السلام ) فرمودند: كسی كه از خدا موفقیت را می‌خواهد ولی تلاش نمی‌كند، خودش را مسخره كرده است.
[1] روم آیه7
[2] کافی جلد 1ص30
[3] سوره بقره آیه 200
[4] غررالحکم ص 73
[5] عصر 1و2
[6] مستدرک ج 13ص 45