روش های فرهنگی امام علی (ع)

به گزارش منتظران منجی به نقل از فرهنگ نیوز، در باب زندگی حضرت علی علیه السلام نوشتار، کتب، مقالات و... نگاشته شده است . نوشتاری که حتی اگر همه آن با هم در یک جا جمع شوند نتوانند خوشه ای از درخت بیکران و طیبه این مرد الهی پیدا کرد. شخصیتی که حتی توسط دشمنانش مدح گردیده و در باب فضائل و اندیشه های بزرگ و حقانیت او قلم به دست گرفتند و اقرار به عجز و ناتوانی نمودند .

شناخت چنین شخصیت عظیمی که هیچ گاه دین از مقابل چشمانش گذر نکرد و فرهنگ را اولویت اصلی خود قرار داده بود سخت و ناممکن است. اما در این نوشتار بر آن هستیم گوشه ای از فرهنگ اسلامی و انقلابی امیرمؤمنان علی علیه السلام را بررسی نمایم . گوشه ای که شاید به شناخت این مرد الهی اشاره کند. در گفتاری منقول شده است . یکی از فرزندان و نوه های زیبر که از عداوت و کینه ورزی به این امام همام کوتاهی نمی ورزید رو به پدر خود و فرزند زیبر از فراگیر بودن و گسترش نام ایشان [ امام علی ع ]می پرسد و پدرش در جواب پاسخ می دهد : « اینها به خدا دعوت می کنند و در حالی که دشمنانشان به سوی باطل و تبلیغات علیه او خنثی می گردد »(۱) برهمین اساس به بخشی از روش های فرهنگی امام علی علیه السلام در ذیل اشاره می گردد :

الف ) توازن عجیب در شخصیت امیر المؤمنین

در شخصیت شناسی امیرالمؤمنین تعادل و اعتدال معنای عجیبی داشت . معنایی که باید گفت توازن درست و دقیق در ایشان بوده است . وجود رحم و رقت قلبی در کنار قاطعیت و صلابت به طوری که آنقدر عسل در دهان بچه یتیم و فقیر می گذاشت که اطرافیان می گفتند : لو ددت انی کنت یتیما (۲) این رفتار در کنار حضور ایشان در جنگ و جهاد و مقابله با مزدوران و فرصت طلبان بخشی از این توازن است . توازنی که امام راحل این چنین می فرمایند : « ابعاد مختلفه این است که در آن بعد این را وادار نمی کند که از این یکی صرف نظر بکند؛ جامع الجهات است »(۳)

در کنار این توازن، ورع و نداشتن رودربایستی با کسی است . امیرالمؤمنین(ع)  نهایت ورع را داشتند و حتی در برابر محمد بن ابی بکر که همچون فرزند خود علاقه داشت، پس از انتصاب به حکومت مصر و دیدن نحوه ی حکومت او بدون کوچکترین اتلاف وقتی، مالک را با نامه ای دیگر به حکومت مصر منصوب نمود. و هیچ نگاهی به نگرانی و ناراحتی محمدبن ابی بکر نکرد . نگاهی که در تمامی لحظات و شخصیت عظیم امیر المؤمنین به چشم می خورد .

ب ) مظلومیت و سکوت وحدت آفرین

حضرت امیرالمؤمنین مظلوم ترین فرد تاریخ بشریت است . فردی که هیچ کس تا پایان عمرش نتوانست ادعای این را داشته باشد در مقابل شجاعت او بایستد ولی برای حفظ وحدت و اصل دین و برای اینکه دیگران نگویند او برای حق غصب شده اش، دین پسر عم و رسول خدا را نابود کرد، سکوت نمود . سکوتی که گهگاه با امر به معروف و نهی از منکر و نیز مشورت دادن با خلفا ادامه داشت . در همین راستا رهبر معظم انقلاب امیر المؤمنین را میان اتحاد شیعه و سنی دانسته و در بیانی، کسانی که مایه ی اختلاف می دانند به شدت برخورد نموده است .(۴) این وجه از شخصیت امام علی(ع) می توان بر همگان درسی باشد که در فرهنگ و مسائل فرهنگی، امر به معروف و نهی از منکر در کنار ایجاد وحدت برای حفظ اصل دین واجب بوده و باید با قدرت به این موضوع توجه داشت . موضوعی که در چند سال اخیر جریانات تند روی غیر مسلمان در هر دوجریان اعتقادی ( شیعه و سنی ) بر آن هستند با فاصله گیری از اندیشه ی والای امیر المؤمنین، صفوف وحدت مسلمین را شکسته و دریای خون به راه بیاندازند . این روش هیچگاه مورد پذیرش امیرمؤمنان نبوده و نیست و در فرهنگ اسلامی ایشان جایی نداشته است .

ج ) ساده زیستی در عین داشتن قدرت بر تملک

امامت و جانشینی رسول خدا قدرت و اختیار بر امام علی (ع) می داد تا ایشان ملک شرق و غرب را در زیر دستان خود داشته باشد و چنان حکومت کند که دیگران حسرت آن را بخورند. در مکتب و منطق فرهنگی و تربیتی علی علیه السلام این عمل نه تنها پذیرفتنی نبود بلکه بسیار نکوهش می شد . نگاه به نامه به مالک و دیگر منصوبین ایشان، رازهای بسیاری را به انسان نشان می دهد . رازهایی که با بررسی زندگی پردرآمد ایشان (۵ ) همیشه ساده زیستی طلب گردیده شد و ایشان بود که اشراف طلبی را به شدت رد  می نمود و برای همین بسیاری از یاران و نزدیکانش به دشمنان او تبدیل شدند . افرادی که روزگاری معروف به پیشقراولان سپاه اسلام بودند و حال در جمل در برابر او ایستادند .

د ) مقیاس و میزان بودن زندگی امیر مؤمنان

بررسی و پرداختن به سیره معصومین از اموری است که مورد تأکید خود آنان نیز بوده است . در نامه ای حضرت علی علیه السلام به یکی از فرزندانشان (۶) می توان مصداق این مقیاس را فهمید، در بخشی از فرهنگ امیر المؤمنین (ع) توجه به زندگی مردم حائز اهمیت بوده است و  مسئولین را نسبت به این امر آگاه نموده است . ایشان در نهج البلاغه بیان می دارند : « ان الله تعالی فرض علی ائمه الحق ان یقدروا انفسهم بضعفه الناس ». این  کلام کاملاً آشکار می سازد که رنگ و بوی زندگی مسئولین باید رنگ و بوی مردم داشته باشد نه آنکه به سمت عیان و اشراف رفته و خود را با آن مقایسه نماید . (۷ ) مقایسه ای که در دیدگاه اجتماعی و فرهنگی امیرالمؤمنین جایگاهی نداشت و ندارد .

آنچه که می توان از شخصیت و اندیشه امیر المؤمنین دریافت حرکت کردند به سمت این اندیشه ها است . حرکتی که باید ایشان را قله ای مفروض دانسته و به آن سمت میل نمود . شناخت شخصیت امام علی (ع) کاری بس سخت و باید گفت ناممکن است . اما آن را باید دانست که اصل حرکت حضرت امیر علیه السلام حرکتی فرهنگی و دینی بوده و اندیشه سیاسی، حکومتی ایشان نیز بر آن فرهنگ استوار است. در همین راستا رهبر معظم انقلاب می فرماید : « آنچه مهم است، علی وار شدن، یا اگر این را برای خودمان مبالغه آمیر بدانیم، حرکت به سوی علی وار شدن است. همه، به خصوص مسئولان کشور و دولتمردان و کسانی که باری از بارهای اجتماعی را بر دوش دارند، باید سعی و تلاش کنند تا عمل خود را در جهتی که به همانندی با امیر مؤمنان منتهی می شود، منطبق کنند. » (۸)

۱)     فرهنگ و نظام فرهنگی، تولیدات فرهنگی از دیدگاه رهبری معظم انقلاب : ۵۷۳

۲)     بحار الانوار، ج ۴۱ : ۲۹

۳)     صحیفه امام

۴)     پایگاه اطلاع رسانی رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، ۱۵/۰۸/۱۳۸۳

۵)     رجوع شود به روایت بحار الانوار، ج ۴۱ : ۴۳ و کامل  ابن کثیر ج ۳ : ۳۹۹

۶)     بنابر نقلی امام حسن علیه السلام و بنابر نقلی محمد حنفی

۷)     برگرفته از بیانات رهبر معظم انقلاب در ۰۵/۰۹/۷۹

۸)     پیام نوروزی مقام معظم رهبری در سال ۱۳۷۹