مهدویت و اعتقاد به ظهور از مشترکات شیعه و سنی

شیعه و سنی روایات متعددی را از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده‌اند که مهدی علیه‌السلام از نسل رسول خدا صلی الله علیه و آله است. روایاتی هم به طور خاص تأکید می‌کند که ایشان از عترت پیامبر صلی الله علیه و آله و از فرزندان حضرت زهرا علیها‌السلام می‌باشد.

مقدمه

مهدویت و اعتقاد به ظهور حضرت مهدی «علیه السلام» و ضرورت تشکیل حکومت جهانی و عدالت گستر ایشان از مشترکات شیعه و سنی است و بسیاری از روایات مهدویت مورد قبول هر دو مذهب است. امّا در امت اسلام - به جز تعداد كمی مانند ابن‌خلدون و احمد امین مصری كه در صدور روایات از پیامبر اسلام تردید كرده‌اند- اتّفاق دارند که در آخرالزّمان شخصی به نام مهدی «علیه السلام» از فرزندان پیامبر «صلی الله علیه و آله وسلم» ظهور کرده و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد. و علت اصلی این اعتقاد وجود روایات متواتر در این مسئله می‌باشد.

 شبلنجی، دانشمند مشهور مصری، در كتاب نور الابصار چنین می نویسد: «اخبار متواتری از پیامبر وارد شده كه مهدی از خاندان اوست و او هم زمین را از عدل و داد پر می‌كند».

از این رو در این مقاله تلاش داریم اشتراکات شیعه و سنی در موضوع مهدویت را بیان کنیم. ما در اینجا‌ برخی از سخنان علمای عامه را پیرامون مهدویت می‌آوریم:

مشترکات فریقین

الف) مهدی موعود علیه‌السلام از نسل پیامبر و حضرت فاطمه سلام الله علیهما و آلهما

شیعه و سنی روایات متعددی را از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده‌اند که مهدی علیه‌السلام از نسل رسول خدا صلی الله علیه و آله است. روایاتی هم به طور خاص تأکید می‌کند که ایشان از عترت پیامبر صلی الله علیه و آله و از فرزندان حضرت زهرا علیها‌السلام می‌باشد.

برخی از این احادیث به این شرح است:

1- قَالَ رَسُولُ الله صَلّى الله عَلَیه وَآله: «لَو لَم یبق مِن الدَّهر إلّا یَوم واحد لبعث الله رجلاً مِن أهلِ بَیتی، یَملأها عَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً»[1]؛ اگر ازدنیا یک روز باقی نمانده باشد، خداوند متعال یکی از اهل بیت مرا خواهد فرستاد که زمین را پر از عدل و داد کند؛ همان‌گونه که از ستم پر شده است.

2- «المَهدیّ منّا اهل البیت...»[2]؛ مهدی علیه‌السلام از ما اهل بیت است.

3- حضرت علی علیه‌السلام؛ سیوطی در عرف الوردی نقل کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله دست علی علیه‌السلام را گرفت و فرمود: «سیخرج من صلب هذا فتی یملأ الارض قسطاً و عدلاً».

4- «المهدی من عترتی من ولد فاطمة»[3]؛ مهدی علیه‌السلام از عترت من و از فرزندان فاطمه سلام الله علیها است.

این حدیث، منهای عبارت (من عترتی) در منابعی چون سنن ابن ماجه، معجم‌الکبیر طبرانی و مستدرک حاکم نیشابوری آمده است.

ب) هم‌نام بودن امام علیه‌السلام با پیامبر صلی الله علیه و آله

روایات متعدی وجود دارد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: مهدی علیه‌السلام هم‌نام من است[4].

ج)حتمی بودن ظهور

روایاتی با عبارات گوناگون در منابع فریقین وجود دارد که همه آن‌ها با مضمونی واحد، حتمی بودن ظهور را بیان می‌کنند؛ گاهی این‌گونه بیان شده که اگر یک روز به پایان دنیا مانده باشد، ایشان ظهور می‌کند؛ گاهی بیان شده که خداوند آن روز را طولانی می‌کند تا وی ظهور نماید و...

سنن ترمذی، المصنّف ابن ابی شیبه، سنن ابن ماجه و مسند احمد حنبل از جمله منابع اهل سنت هستند که این مضمون را بیان کرده‌اند.

از میان منابع شیعه هم می‌توان به اصول کافی، غیبت شیخ طوسی و دلایل الامامه طبری اشاره کرد.

د) محل ظهور

روایات مربوط به این باب، اذعان دارند که آغاز ظهور امام زمان علیه‌السلام از مکه خواهد بود و تقریباً این اتفاق هم هست که ظهور از کعبه شروع خواهد شد.[5]

ه) خروج سفیانی و خسف بیداء

خروج سفیانی به صورت چشمگیری در روایات شیعه به عنوان یکی از علائم حتمی ظهور، ذکر شده است. در منابع اهل سنت هم به خروج سفیانی و فرو رفتن(خسف) او در "بیداء"(محلی بین مکه و مدینه) اشاره شده ولی در بعضی موارد نام او ذکر نشده؛ لکن، مضمونش مشخص است که منظور، سفیانی است.

الغیبة نعمانی، الملاحم و الفتن سید بن طاووس و کمال‌الدین صدوق، نمونه‌هایی از منابع شیعه هستند که سفیانی و خسف بیداء را روایت کرده‌اند.

صحیح مسلم، الْفِتَن نعیم بن حمّاد، مسند احمد و کنزالعّمال متقی هندی از جمله منابع اهل سنت هستند که این مطلب را نقل کرده‌اند.

و) ظلم فراگیر قبل از ظهور

یکی دیگر از مواردی که می‌توان به عنوان مشترکات ذکر کرد، این است که در خیلی از روایات مربوط به مهدویت، اشاره شده که امام زمان علیه‌السلام زمانی ظهور می‌کند که جهان از ظلم و ستم پر شده است و بعد از ظهور ایشان عدل جهانی به وجود خواهد آمد. نمونه این روایات، همان احادیثی است که در ابتدای آن، حضرت مهدی علیه‌السلام از نسل پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله معرفی شده که ذیل این عنوان بدان اشاره شد؛ مثل این حدیث:

«قال رسول الله صلى الله علیه و آله: لو لم یبق من الدهر إلا یوم واحد لبعث الله رجلا من أهل بیتی، یملأها عدلا کما ملئت جورا»[6]؛ اگر ازدنیا یک روز باقی نمانده باشد، خداوند متعال یکی از اهل بیت مرا خواهد فرستاد که زمین را پر از عدل و داد کند؛ همان‌گونه که از ستم پر شده است.

این‌ها بخشی از مشترکات شیعه و سنی در رابطه با مهدویت می‌باشد.

داود ابن کثیر الرقی می گوید: به حضرت صادق )ع) عرض کردم: این موضوع (ظهور) برای ما طولانی شد، تا بدان جا که سینه های ما تنگ شده است. حضرت فرمود: هنگامی که ناامیدی از فرج بیش از همه چیز شد، منادی از آسمان به اسم قائم ندا خواهد داد.[7]

د) جهانی بودن حکومت حضرت مهدی علیه السلام

شمار زیادی از احادیث اهل سنت دلالت می‌کنند بر اینکه حکومت حضرت مهدی علیه السلام جهانی، است.

حاکم نیشابوری از ابوسعید خدری در این‌باره نقل می‌کند که پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله وسلم» فرمود: «تملأ الأرضَ جوراً و ظلماً فیَخرُجُ رَجُلٌ مِن عِترتی یَملِکُ الأرضَ سبعاً أو تِسعاً فَیَملَـأُ الأرضَ قِسطاً وَ عَدلاً؛زمین از ستم و ظلم پر می‌شود»[8]؛در این هنگام شخصی از عترتم خروج کرده،مدت هفت یا نه سال مالک کلزمین خواهد شد و در این هنگام زمین را پر از عدل و داد می‌کند.

به این نتیجه می رسیم که در مسئله مهدویت بین اهل سنت و شیعه مشترکاتی وجود دارد. نکته‌ای که جا دارد در این‌جا به ‌آن اشاره شود این است که با توجه به این‌که روایات مذکوره، عمدتاً از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده، معلوم می‌شود بحث مهدویت مانند اصل تشیع، از زمان نبی اکرم صلی الله علیه و آله مطرح بوده و موضوعی نیست که در قرون اولیه اسلامی، علمای شیعه آن را مطرح کرده باشند و امری بی‌پایه و اساس باشد؛ بلکه امری اصیل و واقعی است و از عقاید حقه به شمار می‌آید.

[1]-کشفالغمه/اربلی/ج2/ص437؛ بحارالانوار /ج51/ص102؛سنن ابی داود /ج2/ص310؛ المصنف/ابن ابی شیبه/ج8/ص679.

[2]- کمال الدین/ صدوق/ص152؛ مسند احمد/ج1/ص84؛ مستدرک/حاکم نیشابوری/ج4/ص557.

[3]- الغیبة/شیخ طوسی/ص186؛ سنن ابی داود/ج2/ص310؛ لدُّرّ المنثور/سیوطی/ج6/ص58.

[4]- کمال‌الدین و تمام‌النعمه/صدوق/ص286)(معجم الکبیر/طبرانی/ج10/ص131)(تاریخ الاسلام/ذهبی/ج17/ص193.

[5]- غیبت نعمانی/ص282؛ کمال الدین/ج1/ص285؛ مسند احمد/ج6/ص316؛المصنّف/عبدالرزاق صنعانی/ج11/ص371.

[6]- بحار الانوار/ج51/ص102؛ سنن ابی داود/ج2/ص310؛المصنّف/ابن ابی شیبه/ج8/ص679.

[7]-نعمانی، الغیبة، ص 186.

[8]- مستدرک الوسائل، ج 4، ص 558 .