شرح خطبه توحیدی امام رضا(ع) (۳)- فراز بیست و چهارم

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه هفتم «شرح خطبه امام رضاع (۳)»، استاد محمد شجاعی به  ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

فراز بیست و چهارم: لیس مُذ خلق استحقّ معنی إسم الخالق، و لا باحداثه البرایا استفاد معنی البارئیّه. کیف و لا تُدنیه قد و لا یحجبُه لعلّ. و لا یوفّتهُ متی. و لا تشتمله حین. و لا تقارنه مع.

اینطور نیست که از زمانی که خلق کرده است، سزاوار معنی خالقیت باشد و با بوجود آوردن موجودات، معنی بوجود آورنده را کسب کرده باشد. چگونه چنین باشد در حالیکه (مذ = از زمانی که) او را غایب نمی کند و (قد= به زودی) او را نزدیک نمی سازد و (لعلّ = شاید) او را نمی پوشاند و (متی = کی) او را زمان مند نمی کند و (حین= از زمانی) او را مشمول زمان خود نمی کند و (مع = با) او را قرین نمی سازد.

استفاده از اقیادی مانند (مذ، قد، لعل، متی و ...) خداوند را زمان دار و مکان دار نمی کند. استفاده از این عبارات برای ادراکِ موضوع توسط ماست، چرا که این اقیاد در تناسب با مخلوقات معنا پیدا می کنند، نه در تناسب با خداوند.

اینگونه نیست که خداوند از زمانی که شروع به خلق نمود، خالق نام گرفته باشد. ذات او قدرت خلق دارد، حتی بدون آن‌که خلقی صورت گرفته باشد، اما قید (از زمانی که) به اولین مخلوق برمی گردد و در تناسب با آن معنا می یابد.

حضور خداوند در تمام زمان ها یکی است. خداوند همان مقدار در عصر حضرت نوح حضور دارد و یا همان قدر در قیامت حضور دارد که الان و در عصر ما حضور دارد. به همین علت است که اینهمه آیات و روایات روشن از قیامت و بهشت و دوزخ برایمان در قرآن بیان نموده است. اینکه خداوند حتماً باید مخلوقی داشته باشد که اسم خالق به او تعلق بگیرد، خود یک نقص است و نقص در کمال مطلق راه ندارد. (لعلّ) خداوند را بلاتکلیف نمی کند، او شاید بردار نیست و کاملاً از آینده باخبر است، لعلّ به ما بر می گردد که نمی دانیم خداوند چه تصمیمی برای آینده دارد.

به انتخاب کلمات توسط امام رضا «علیه‌السلام» در این فراز کمی دقیق تر نگاه کنیم؛ واژه ی خلق زمانی به کار می رود که تعیین کیفیت و ساختار ویژه اشیاء با اندازه و تقدیر مشخص مورد نظر است. مانند خَلَق من الماء البشر...

اما بارئیّت خداوند، مرتبه ای بعد از خالقیت اوست. یعنی آن شی که در مرحله ی تعیین کیفیت (خلق) بود، به اصطلاح حادث شد، یعنی پدید آمده و تحقق خارجی یافته است. صفت باری خداوند نیز مانند تمام اسماء خداوند عین ذاتِ اوست و اگر خداوند فعل و یا احداثِ خارجی هم نداشته باشد، همچنان ذاتاً بارئ خواهد بود.