خیر چیست؟

خیر را باید با مقیاس شخصیت یک انسان ارزیابی کنیم تا بدانیم چه چیزی خیر است و چه چیزی شر. از نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) درباره ی ماهیت خیر سوال کردند. حضرت فرمودند:

• «لَیسَ الخَیرُ أن یَكثُرَ مالُكَ و وَلَدُكَ، ولكِنَّ الخَیرَ أن یَكثُرَ عِلمُكَ، وأن یَعظُمَ حِلمُكَ، و أن تُباهِیَ النّاسَ بِعِبادَةِ رَبِّكَ؛ فَإِن أحسَنتَ حَمِدتَ اللَّهَ، وَ إن أسَأتَ استَغفَرتَ اللَّهَ [1] = خیر، آن نیست كه ثروت و فرزندانت افزون شوند. خیر، آن است كه دانشت افزون گردد؛ بردبارى‌ات بزرگ شود؛ با خداپرستى‌ات بر مردم افتخار كنى. اگر نیكى كردى، خدا را سپاس بگویى؛ و اگر بدى كردى، از خداوند آمرزش بطلبى».

گاهی مال آدم‌ها زیاد شده و سطح آسایش‌شان بالا رفته، ولی سعادت دنیا را از دست داده اند و آرامش‌شان کم شده. چون وابستگی به ابزار زیاد شده، نفس سخت‌تر به آرامش می‌رسد و تنبلی و بی‌حوصلگی و ضعف اعصاب بیشتر می‌شود.

کسی نمی داند که موفقیت و عشق به انجام کار خیر، به ضررش است یا به نفعش. گاهی مثل مریضی و نداشتن ‌فرزند به نفع انسان و خیر اوست. بنابراین، بهتر است که بگذاریم خدا برای ما تصمیم بگیرد. پس برای نداشتن‌هایمان غصه نخوریم. حتی عبادت نکردن هم گاهی موجب خیر انسان است. شیطان 6هزار سال عبادت کرد، ولی در آخر به ضررش تمام شد.

خیر به تعبیر حضرت 5 شاخصه دارد: علم و بالا رفتن آگاهی، داشتن حلم، با خداپرستى‌ بر مردم افتخار كردن، با انجام کار خیر شکر گزاری کردن و استغفار کردن هنگام بدی کردن.

حلم یعنی هر کسی نتواند در تو غصه ایجاد کند یا تحقیرت کند یا تو را به هم بریزد و عصبانی کند. حلیم بودن یعنی داشتن آرامش. انسان‌های باشخصیت، متنفر از عصبانی شدن هستند. چون می‌دانند خدا، انبیاء، صدیقین و شهدا او را دوست دارند. بنابراین، هیچ وقت احساس خشم و حقارت نمی‌کنند.

همچنین خیر این است که در سایه ارتباط با خانواده آسمانی و غیب، به مردم مباهات کنی. عبادت، دعوت است. اراده شخصی در آن دخیل نیست. خیر این است که خانواده آسمانی، تو را به جلسات خصوصی‌شان دعوت کنند. کسی که نسبت به خانواده آسمانی و اهل غیب دلتنگی ندارد، یعنی سنخیتی با آن‌ها ندارد. از این‌رو، افتخارمان باید این باشد که خدا و اهل‌بیت ما را دعوت به یاد خودشان می‌کنند تا با آن‌ها انس داشته باشیم و از این ارتباط لذت ببریم.

پس اگر موفق به انجام کارهای خوبی شدید، نگوئید که من انجام دادم یا هیچ‌کس مثل من نیست؛ بلکه به تعبیر حضرت، بهتر است بگوئیم: «الحمدلله».

مهمترین چیزی که در افزایش روزی در هر نعمتی، نقش مؤثّر و چشمگیری دارد، «شکر گزاری» در پیشگاه خداوند است. چون ذکر «الحمدلله»، سپری است در مقابل شیطان. او متصف به این ذکر نبود. از این رو، از درگاه رحمت الهی رانده شد.

با «الحمدلله» انسان از جهنم دنیا خلاص و شاد می‌شود و از هزاران غصه، حقارت و جهنم نجات پیدا می‌کند.

همچنین، خیر این است که اگر انسان مرتکب کار بدی شد، از خداوند طلب استغفار کند. استغفار آثار و برکات زیادی دارد. از جمله این است که موجب ازدیاد رزق‌های جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی و فوق عقلی می‌شود. مثل استغفار قبل از مطالعه که باعث فهم بیشتر و بهتر و نیز حل شدن مشکلات می‌شود.

کاری خیر است که به نفع ابدیت انسان باشد

در فرهنگ مدرنیته، غذا مفهومش را با نگاه انسانی از دست داده است. در این فرهنگ، غذا یعنی چیزی که خوشمزه باشد و شکم را سیر کند. حالا می‌خواهد تراریخته و سرطان‌زا هم باشد، باشد. در این فرهنگ، سلامت، تربیت و وراثت مهم نیست. آنچه مهم است، این است که مردم از دیدن و خوردن آن لذت ببرند. مثل فست فودها.

«خیر و خوبی» باید با مقیاس «انسان از دنیا تا بی‌نهایت» تعریف شود. چون انسان موجودی ابدی است و عمر بی‌نهایت دارد و برای یک ارزش بسیار والا آفریده شده است. بنابراین، وقتی صحبت از خیر و شر می‌کنیم، باید منافع ابدی انسان در نظر گرفته شود.

• امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «طَالِبُ اَلْخَیْرِ بِعَمَلِ اَلشَّرِّ فَاسِدُ اَلْعَقْلِ وَ اَلْحِس [2] = کسی که با انجام کار شر می‌خواهد به خیر برسد، حس و عقلش فاسد است».

این اشتباه بزرگی است که انسان برای به دست آوردن خوبی از روش‌های غلط، منفی و دروغ استفاده کند. مثلاً برای انجام کار اقتصادی و رشد در آن، از دیگران نزول و رشوه بگیرد. چون همین کار حرام، در عمل و انگیزه و نیت انسان تأثیر بد خودش را دارد. یا کسی که بدجنسی می‌کند، هر چند که کار خوب انجام بدهد، اما اثر منفی بدجنسی در عمل او خواهد بود. پس با کار بد و دروغ، دنبال انجام کار خیر نباشید؛ چون کار نتیجه نمی‌دهد و با شکست رو به رو می‌شوید. از این‌رو، مسیری که می‌خواهیم در آن حرکت کنیم، باید پاک باشد.

پی نوشت:

[1] . مجلسی، بحارالانوار، ج6، ص38.

[2]. تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ج1، ص435.

قا 570