کاربرد «مثل» در تربیت

گاهی کودک تان از شما یک سؤال دینی می‌کند که نمی‌توانی در همان آن، جوابش را بدهی. چون مسایل دینی، فلسفی و غیر مادی هستند، سن کودک اقتضاء نمی‌کند و فهم فلسفی ندارد؛ اما با مثال می‌توانی مفاهیم مهم معنوی و اعتقادی را برای او تفهیم کنی.

معصوم هم همین کار را می‌کند. گاهی بعضی از افراد نمی‌توانند چیزهایی را درک کنند. معصوم مثال می‌زند که تا با مثال بفهمیم. پس مثال وسیله بسیار خوبی است. هر چقدر انسان بتواند خودش را به مثالهای مختلف مجهز کند، تواناییش در درونش بیشتر می‌شود. از این رو قرآن کریم پر از مَثَل است. این روش علمی و آموزشی دقیقی است که به انسان خیلی کمک می‌کند.

اگر کسی بخواهد فضای آخرت را بفهمد، بهترین وسیله برای فهم عالم آخرت مثال است. در اینجا به یک نمونه از مثالها اشاره می‌کنیم.

از سعید بن ابی‌هلال روایت است که از امام باقر علیه‌‌السلام دربارۀ آیه «وَ اللهُ یَدْعُوا إِلى‏ دارِ السَّلامِ وَ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ = خدا همه را به سرای سلامتی و هر کس را بخواهد به راه مستقیم هدایت می‌کند». سوال شد و شنیدم که حضرت فرمود:

«خَرَجَ رسولَ الله یَوماً فَقالَ اِنّی رَأَیتُ فِی المَنامِ کَأَنَّ جِبرائیل عِندَ رَأسی وَ میکائیل عِندَ رِجلی یقول أحدهما لصاحبه: اضرب له مثلا فقال اِسْمَع، سَمِعَت اُذُنُک وَ اعْقِل عَقلَ قَلبُک= جابر نقل می‌کند که روزی پیامبر از منزل بیرون آمد و فرمودند: من در خواب دیدم که جبرئیل بالای سرم و میکائیل پایین پای من ایستاده است و یكى از آن دو به دیگرى مى‌گوید: برایش مثالى بزن. او گفت: بشنو. گوشت شنوا باد! و دریاب، دلت در یابنده باد!».

این روایت نشان می‌‌دهد که یکی از کارکردهای قلب، تعقل است. تعقل یکی از قوای شخصیت انسان است که می‌تواند با بخشی از این شخصیتش خوب تعقل کند. اما تعقل غیر از تفکر است.

«إنما مثلك و مثل أمتك كمثل ملك اتخذ دارا ثم بنى فیها بیتا ثم جعل فیها مأدبة ثم بعث رسولا یدعوهم إلى طعامه فمنهم من أجاب الرسول ومنهم من تركه= حكایت تو و امّتت، همچون حكایت پادشاهى است كه سرایى را بگیرد و در آن سرا اتاقى بسازد و در آن اتاق، سفره‌ای بگسترد. سپس فرستاده‌اى بفرستد تا مردمان را به خوراكشان فرا خواند. پس شمارى از ایشان دعوت فرستاده را مى‌پذیرند و شمارى نمى‌پذیرند».

بعد حضرت این مثال را برایش زد. حالا تطبیقش می‌خواهد بدهد با آیه قرآن و یک امر معنوی. «فاللهُ هُوَ المَلِک، والدار الإسلام والبیت الجنة وَ اَنتَ یا محمّد اَلرَسول مَن اَجابَکَ دَخلَ الاِسلام وَ مَن دَخَلَ الاِسلام دَخَلَ الجَنَّة وَ مَن دَخَلَ الجَنَّة اَکَلَ مِنها= خداوند همان پادشاه است و آن سرا، اسلام است و آن خانه، بهشت و تو اى محمّد آن فرستاده‌اى، هر كس دعوت تو را پاسخ دهد، به اسلام درمى‌آید و هر كس به اسلام در آید، به بهشت مى‌رود و هر كس به بهشت رود، از [ خوان ] آن مى‌خورد».

برگرفته از سلسله مباحث «خانواده آسمانی» جلسه 502