(32) توسعه «سلام» از فرهنگ بهشتیان است

اسلام به پیروانش سفارش می کند که باید فرهنگ سلام و سلامتی و سالم سازی، سالم ماندن یک جامعه و امت، رواج پیدا کند. اگر کسی بخواهد عاقبت به خیر باشد یا به بهشت برسد، باید فرهنگ بهشتی ها را رواج بدهد. قرآن کریم می فرماید: «لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِیمًا / إِلَّا قِیلًا سَلَامًا سَلَامًا= در آن باغهای بهشت نه لغو و بیهوده‏ ای می‏ شنوند نه سخنان گناه آلود/ تنها چیزی كه می‏ شنوند «سلام» است «سلام»!».

یعنی پرخاشگری، خشونت، دل شکستن، تحقیر کردن، نیش زدن، تهمت زدن و... این ها هیچ کدام با سلامتی سازگار نیست و بهشتی ها هیچ وقت این حرفها را به هم نمی زنند. فرهنگ بهشتیان، فرهنگ سلامت است. کسانی به بهشت راه پیدا می کنند که با فرهنگ سلامت زندگی کنند و فرهنگ سلامتی را توسعه بدهند. وقتی این هدف در سبک زندگی، اخلاق و رفتارهای ما نباشد، خود به خود ما از بهشت فاصله می گیریم. پس کسی که می خواهد ببیند دچار فشار قبر می شود یا نه، باید به روحش نگاه کند که آیا فشار دارد یا ندارد. آیا حسادت، تنگ نظری، بخل، منیت، خودشیفتگی در وجودش هست یا نه. این نکته ی مهمی است. اگر جریان زندگی اش بر اصول سلامت است، عاقبتش هم به سلامت خواهد بود و به سلامت از این دنیا می رود.

در دعا می خوانیم: « اَللَّهُمَّ وَ أَخْرِجْنِی مِنَ اَلدُّنْیَا سَالِماً = خدایا من را سالم از دنیا خارج کن». اگر بخواهیم سالم خارج شویم، باید سالم زندگی کنیم. کسی که سبک زندگی اش سالم نیست، سالم هم خارج نمی شود.

در روایات ما به «سلام کردن» ارزش زیادی قائل شده اند. امام حسین (علیه السلام) می فرماید: «لِلسَّلامِ سَبْعُونَ حَسَنَةً تِسْعٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُبْتَدِى‌ءِ وَ واحِدَةٌ لِلرَّادِّ= سلام‌كردن، هفتاد حسنه دارد كه ۶۹ حسنه براى سلام‌كننده و یكى براى پاسخ‌دهنده آن است». کسی که شروع کننده سلم و سلامتی است و منشأ دعوا و اختلاف، فتنه و درگیری و رفتارهای زشت نیست، با فردی که توقع دارد، دیگران به او سلام کنند، متفاوت است.

در خانواده آن کس که همیشه دیگران را به سلم و سلامتی می کشاند و فضا را سالم می کند، صبورتر از همه است، سنگ زیرین است و جو را آرام نگه می دارد، نزد خدا نزدیک تر و عزیزتر از کسی است که زود منفجر می شود. او از رحمت الهی دور است.

بخیل کسی است که در سلام کردن کوتاهی کند

در روایت دیگری حضرت فرمودند: «اَلبَخیلُ مَن بَخِلَ بِالسَّلامِ= بخیل کسی است که در سلام کردن بخل بورزد» یعنی زورش بیاید سلام کند. بعضی افراد آنقدر دچار خودشیفتگی هستند که نمی توانند به دیگران سلام کنند. آدم های با فضیلتی هم هستند، یعنی سواد و معلومات شان خیلی بالاست، موقعیت اجتماعی خوبی هم دارند، ولی توقع دارند هر جا رفتند بقیه به او سلام و تعظیم کنند. اینها روح تواضع و مهربانی ندارند. نحوه ی حرف زدن شان، ایستادن شان، راه رفتن شان، نگاه کردن شان به دیگران مستکبرانه و متکبرانه است. این رفتارها در فرهنگ اسلامی، مورد مذمت قرار گرفته است.

امام صادق (علیه السلام) نیز مى‌فرماید: «الْبَادِی بِالسَّلَامِ أَوْلى بِاللّهِ وَ بِرَسُولِهِ = شروع‌كننده سلام، به خدا و رسولش نزدیك‌تر است»، یعنی سنخیتش به سلامت نزدیک تر است. سلام اسم خداست. کسی که که زودتر به دیگران سلام می کند، کسی که فرهنگ سالم سازی در محیط و خانواده را دارد، قطعاً به خدا و رسول نزدیکتر است. مثل کسی است که وقتی می خواهد محبت کند، بیشتر محبت می کند. چنین فردی به خدا و رسول و بهشت نزدیکتر است. درجه اش بالاتر است. پس ما باید در جامعه به فکر توسعه ی فرهنگ سلامتی باشیم. هر چقدر افراد در این جهت، تلاش کنند، قرب و ثواب بیشتری دارند. حتی سلامتی های جسمی. این هم ثواب زیادی دارد. چون سلامت جسمی پایه برای سلامت روحی، اخلاقی، روانی و معنوی است.

پس توقع و استکبار در گفتن سلام نداشته باشید. پیامبر فرمود: من تا آخر عمر سلام کردن به بچه ها را کنار نمی گذارم. اول من سلام می کنم. آیا ما هم با کوچکترها این گونه هستیم؟ آیا اول ما سلام می کنیم؟ باید ببینیم که روحیه ما چگونه است.  

بعضی از آدم ها در سلام کردن، درود فرستادن، تشویق کردن دیگران، تشکر از دیگران، دیدن لطف دیگران، ابراز محبت و خوبی های دیگران بخیل اند. یعنی به راحتی حاضر نیستند که اعتراف کنند، طرف مقابل شان بهتر و بزرگ تر از خودشان است. چون روح شان انقباض دارد و افکارشان انتقادی است، بدبین است. فقط ضعف ها، لغزش ها و تاریکی ها را می بیند. اصلاً نمی تواند در کنار ضعف ها، کمالات و خوبی ها را هم ببیند.

سلام را بلند بفرستید تا سوء تفاهم نشود

یکی از دستورات مؤکد اسلام، بلند فرستادن سلام است. وقتی می خواهید سلام بدهید، آهسته نگوئید. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «إِذَا سَلَّمَ أَحَدُكُمْ فَلْیَجْهَرْ بِسَلَامِهِ، لَا یَقُولُ: سَلَّمْتُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ، وَ لَعَلَّهُ یَكُونُ قَدْ سَلَّمَ وَ لَمْ یُسْمِعْهُمْ، فَإِذَا رَدَّ أَحَدُكُمْ فَلْیَجْهَرْ بِرَدِّهِ، وَ لَا یَقُولُ الْمُسَلِّمُ: سَلَّمْتُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ= چون یكى از شما سلام كند، باید كه سلام خود را بلند و آشكار كند  و نگوید كه: سلام كردم و جواب مرا نگفتند و شاید سلام كرده باشد و به ایشان نشنوانده باشد و چون یكى از شما جواب گوید، باید جوابش را بلند كند و سلام كننده نگوید كه: سلام كردم و جواب مرا نگفتند». وقتی می خواهید سلام بدهید، نگذار سوء تفاهم بشود. طرف مقابل نگوید فلانی رد شد و به من سلام نکرد. عجب آدم متکبری بود.

تو اگر می دانی گوشش ضعیف است یا از سمعک استفاده می کند، پس برو با حس به او سلام کن. به گونه ای که قشنگ بشنود که تو به او سلام کردی. سلام کردنت برای رفع تکلیف نباشد.

در جاهایی که قرار است محبت، عشق و عاطفه باشد، باید این خودنمایی ها صورت بگیرد. حتی اگر هدیه ای هم به کسی می فرستید اسمتان را بنویسید تا مشخص شود از طرف کیست.

در ادامه حضرت می فرماید: اگر می خواهید جواب سلام بدهید، بلند بگوئید تا او نگوید سلام کردم جوابم را نداد.

در روایت هم نقل است اگر شخصی سلام کرد، شما باید سلامش را بهتر جواب بدهید. فرقی نمی کند چه کسی است: دخترت، پسرت، خانمت و ... سلام کرد، جوابش را بهتر بده.

پس سبقت در سلام داشته باشید. به خصوص در خانه صبح ها که از خواب بلند می شوید و همه بیحالند، آن کس که روح بزرگتری دارد، سلام بلندتری می کند. سلام گرم در اول صبح، روز را مبارک می کند، دل را آرام و شاد می کند.  وقتی می خواهید، جواب بدهید جواب را قشنگتر از آن بدهید.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «مِنَ التَّوَاضُعِ اَنْ تُسَلِّمَ عَلَی مَنْ لَقیِتَ= از نشانه ‏های تواضع این است که هر کس را که ملاقات کردی، به او سلام ‏کنی». ملاقات یعنی چشم در چشم شدن. یعنی اگر مغازه می روید به فروشنده سلام کنید. اگر  نان می خرید به نانوا سلام کنید و تشکر هم بکنید. اگر خریدی انجام دادید، نگویید پول دادم، تشکر لازم نیست.

این ظرافت ها خیلی مهم است. سعی کنیم تا آنجائی که می توانیم سلام را پخش و توسعه بدهیم.

درختِ عیبِ خودت را ببین و ظلم نکن

امیرالمؤمنین از قول پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می فرماید: هر مسلمان بر مسلمان دیگر، 6 حق دارد. یعنی 6  نیکی است که باید رعایت شود:

هنگام ملاقات بر او سلام کند؛ وقتی مریض است به عیادتش برود؛ وقتی عطسه کرد دعایش کند؛ اگر از دنیا رفت در تشیع جنازه اش حاضر شود؛ وقتی برادرش دعوتش می کند، او را اجابت کند؛ و ششمین حق «یُحِبَّ لَهُ ما یُحِبُ لنَفْسِهِ و تَكْرَهَ لَهُ ما تَكْرَهُ لنَفْسِكَ = براى او همان چیزى را دوست داشته باشى كه براى خود دوست دارد و بر او نپسندد آنچه را برخود نمى پسندد».

برای اینکه بتوانید به انصاف رفتار کنید و از ظلم و تعدی و تجاوز دربیایید، در هر مرحله ی از زندگی تان، خودت را جای طرف مقابل قرار بده و این امر امکان پذیر نیست، مگر با درک و فهم قاعده ی «هوأنت = او توئی»، یعنی همیشه خودت را جای طرف مقابلت بگذار.

بارها حدیث معروف پیغمبر را شنیدید که می فرمایند: «یُبْصِرُ أَحَدُكُمُ الْقَذَاةَ فِی عَیْنِ أَخِیهِ وَیَدَعُ الْجِذْعَ فِی عَیْنِهِ= بعضی از شما خاری را در چشم برادر خود می بینید، ولی شاخه درختی را در چشم خود نمی بینید». این حجم خودشیفتگی انسان را نشان می دهد. بعضی افراد به قدری دچار خودشیفتگی هستند که معایب، لغزش ها و ضعف های خود را نمی بینند و در مقابل، ضعف ها و لغزش های دیگران را خیلی خوب می توانند ببینند و ظلم می کنند. یعنی اگر به او بگوئی: ظلم می کنی، می گوید: نه، من به کسی ظلم نکردم. درحالی که او اصلا متوجه نیست که ظلم می کند. گاهی هم می داند، اما حریف خودش نمی شود. مثلاً به همسرش، خانواده همسرش، خودش، زیرمجموعه اش، مملکتش، ملتش از روی هوای نفس ظلم می کند، یعنی با قصد و نیت ظلم و تجاوز دارد. این خیلی خطرناک است. چون انسانی که ظلم خودش را می بیند، امید این است که با رد مظالم و استغفار و توبه جبران کند و از خدا بخواهد که از این وضعیت در بیاید. اما کسی که ظلم می کند و متوجه ظلم کردنش نیست، همیشه فکر می کند. حق با اوست و یا رفتارش طبیعی است. او شخصیت خطرناکی است. چون نمی داند چه جنایت هایی را انجام می دهد.

 در دعواهای خانوادگی، زناشویی، دعواهایی که بین دوستان پیش می آید، این مسئله خودشیفتگی پیش می آید. ما باید حواسمان به خودمان باشد. بنابراین، اگر قرار باشد به قول نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) آن درخت را از چشم خودمان دربیاوریم، تنها در یک صورت امکان پذیر است. سریع خودش را جای طرف مقابل بگذارد و بعد قضاوت کند. در غیر این صورت، در پرونده و نامه اعمال مان ظلم های بسیاری نوشته می شود. هیچ کس هم نمی تواند بگوید من به هیچ کس ظلم نمی کنم و ظلم نکردم.

حضرت بر نکته ای دست گذاشته که اگر ما آن را رعایت کنیم، باب بسیاری از جهنم ها به روی ما بسته می شود. همچنین باب بسیاری از شادی و آرامش ها باز می شود. پس هر چه برای خودت دوست داری، برای طرف مقابلت هم دوست داشته باش. فرقی نمی کند: همسر، پدر، مادر، فرزند، خواهر، برادر و ... باشد. هر چه برای خودت می خواهی برای آنها هم بخواه. مثلا سر سفره اگر می خواهی، چیزی بخوری و بقیه هم دوست دارند بخورند، دست نبر هر چیزی را از سفره بردار و بخور.

خودشیفتگی عامل ظلم به دیگران است

این که ما دچار خودشیفتگی های خودمان باشیم و فکر کنیم در همه زمینه ها همیشه حق با ماست یا ما درست فکر می کنیم، موجب ظلم های زیادی می شود. به عنوان مثال فرزندان آینه ی پدر و مادر هستند و طبق علم پزشکی 55 درصد مادر و 45 درصد پدر ژن را به فرزندان منتقل می کنند. یعنی بعضی از پدر و مادرها که به خودسازی نپرداختند یا اخلاق های خوبی ندارند، در اثر وراثت خصوصیات های بد اخلاقی شان را به فرزند انتقال می دهند.

نمی توان گفت، من نقاشی می کشم، ولی از آن متنفرم. این بچه تا حدود زیادی مقصر نیست. او قربانی انتخاب ها، رفتارها، اخلاق و منش، بی تدبیری ها، جهالت ها و تنبلی های والدین در خودشناسی و خودسازی است. پس ما چرا بچه ها را سرزنش می کنیم، چرا از آنها متنفر می شویم یا کتک شان می زنیم. باید خودمان را کتک بزنیم.

پس بهتر است حد و حدود ها را بشناسیم، حریم ها را بشناسیم و از آن محافظت کنیم. این یک اصول اخلاقی در روابط انسانی است.

نتیجه کلام پیامبر اکرم  این است که ما هر وقت در زندگی دچار مشکلاتی می شویم، یا دیگران را سرزنش می کنیم یا شرایط بیرونی را. هیچ وقت نمی گوییم: «من» خطا کردم و تقصیر خودم بود.