کم و زیاد دنیا مؤمن را متأثر نمی کند

آخرین فراز حدیث را که توضیح دادیم این بود که اگر می­ خواهی پارساترین مردم باشی نسبت به دنیا زاهد باش. (فازهد فی الدنیا) یعنی کمیت و کیفیت دنیا انسان را به گریه نیندازد. توصیه­ ی دیگر جهت پارسایی «رغبت داشتن به آخرت» است (وارغب فی الاخره) «زهد» پشت کردن به نعمتهای دنیایی نیست> بلکه دلبستگی نداشتن است که منشأ همه‌­ی فسادها و غم و غصه‌­ها می­‌باشد.

مؤمن دلبسته­‌ی ابدیت است و کم و زیاد دنیا او را متأثر نمی­‌کند و در هر حالی خدا را شکر می‌­کند. اگر زیاد باشد خدا را شکر می‌­کند که داراست و اگر هم کم باشد شکر می­‌کند که برای آخرتش ذخیره شده‌­است. غصه، مربوط به چهاربخش پایینی است و غصه‌­ی بخش پنجم برای دلتنگی خداست و دردآور نیست و عین آرامش و شادی است. غصه‌­هایمان را بررسی کنیم، اگر مربوط به بخش‌های پایینی باشد که عین خودخواهی است ولی اگر مربوط به انسانیت انسان باشد مبارک بوده و شادی‌­آور است ضمناً درجه هم دارد. قیمت انسان هم به موضوع غم و شادی‌­اش است.

«زهد» یعنی مراقب باشیم که دغدغه­‌هایمان مربوط به چهاربخش پایینی نباشد. «لِكَیْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ= تا بر آنچه از دست‏ شما رفته اندوهگین نشوید و به [سبب] آنچه به شما داده است‏ شادمانى نكنید»(حدید/23). مؤمن در هر حالی شاکر است. بلال حبشی وقتی به خواستگاری دختری می­‌رود می­‌گوید که اگر او را به ازدواج من درآورید که خدا را شکر، و اگر هم اینطور نشود خدا بزرگ است. ما باید در کسب مال تلاش کنیم ولی مراقب باشیم که با از دست دادن آن غصه نخوریم. «غصه» اگر فراهم فوق عقل شود، تعلق است. کسی که تعلق ندارد ممکن است در مصائب دنیا متأثر شده و گریه کند، ولی از شادی­‌های فوق عقل او کم نمی‌­شود. شادی حقیقی در گرو دلبسته نشدن است. حواسمان باشد که غصه­‌ی دنیا فشار قبر برای ما ذخیره می­‌کند. کسی که برای دنیا می‌­گرید در آسمان بی‌­آبرو شده و خیلی کوچک است و با فرهنگ آخرت انس ندارد.

ملاک، صورت‌های عبادی ما نیست بلکه میزان دلخوشی ما نسبت به غیب است. «المؤمن کالجبل الراسخ لا تحرّکه العواصف = مؤمن مانند کوه استوار است و بادها نمی­‌توانند او را تکان دهند». ما فرزندان حضرت زهرا و حضرت زینب و امیرالمومنین (علیهم‌السلام) هستیم که دنیا هرگز آنها را به گریه نینداخت. حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) بعد از آن همه مصیبت فرمودند: «و ما رأیت الا جمیلا». اساساً خیلی ناپسند است که انسان نتواند با خانواده‌­ی آسمانی­‌اش کنار نیاید. کسی که حسود است در واقع به فرزندان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) حسادت کرده به کسانی که خواهر و برادر دینی او هستند.

بخیل و حسود هم دنیای‌شان را خراب می‌­کنند هم آخرت‌شان را و این حماقت بزرگی است. بزرگان قائلند کسی که تحمل سخن و رفتار دیگران را ندارد، قابلیت سیر و سلوک ندارد. اولین وظیفه­‌ی استاد در زمینه‌­ی حکمت عملی همین است که ببیند شاگرد تحمل پرخاش و تندی را دارد یا نه؟ و برخورد محترمانه و غیر محترمانه برای او فرق می‌­کند یا نه؟ اگر برایش مهم بود یعنی به درد باشگاه انسانی نمی‌­خورد. بالغ کسی است احساس حقارت، عقب افتادن از دیگران و چشم و همچشمی و ... نداشته‌­باشد، و الا مانند کودکی می­‌ماند که سر خوراکی غصه می­‌خورد.

اگر سر «منِ» اضطراب آفرین را نبریم، هم دنیای‌مان خراب می­‌شود و هم آخرت‌مان. رمز اینجاست که مؤمن تحت هیچ شرایطی چیزی را از دست نمی­‌دهد و در هر حالی آرامش دارد. انفاق در راه خدا انسان را تطهیر می­‌کند. چنانچه به یکی از انفاق‌های مالی «زکوه» می‌­گویند. هم پاکی در آن است و هم رشد. کسی که مال را نگه­داشته و نمی‌­بخشد هم کوچک می‌شود و هم نکبت به سراغش می‌­آید. هرقدر زهدمان نسبت به دنیا بیشتر و رغبت‌مان به آخرت افزایش یابد، قدرت‌مان افزایش پیدا می‌­کند. انسان زمانی که به دریا می­‌رود، اگر نهنگ و کوسه را ببیند و منقلب شود یعنی در اثر ترس دمای بدنش افزایش یابد حتماً به او حمله می­‌کنند ولی خوب است که تعادلش را حفظ کرده و خونسرد باشد. عصبانیت و حسادت هم همینطور است اگر کسی بتواند آرامش خودش را حفظ کند از شر آنها نجات می‌­یابد ولی اگر حساسیت نشان بدهد، ذخیره‌­ی قبر و باعث فشار قبر می­‌گردد.

«تجاهل» و «تغافل» و نقش آن در زهد انسان

انسان باید اهل تجاهل و تغافل باشد و این در گرو اصالت دادن به آخرت است. بهشتی در انتظار ماست که به تعبیر قرآن عرض آن به اندازه­‌ی آسمانها و زمین است و حضرت فرمودند: فاصله­‌ی بین درجات آن به اندازه‌­ی زمین تا آسمان است.

ما با توجه داشته‌­باشیم که با عصبانیت و حسادت و ... چنین بهشتی از کف‌مان می­‌رود. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند: «من بکی علی الجنّه دخل الجنّه و من بکی علی الدنیا دخل النّار» کسی که برای بهشت بگرید وارد بهشت می‌شود و کسی که برای دنیا گریه کند داخل آتش می­‌شود. و در حدیث دیگر می‌­فرمایند: در قیامت مؤمن وقتی در بهشت به رویش گشوده می­‌شود، اگر ملائک او را یاری نکنند (از هیجان) در جا می­‌میرد.

وقتی به چیزی تعلق پیدا می‌­کنیم، کوچک شده‌­ایم و قیمت­‌مان از آن کمتر است. هر چیزی که بتواند دل ما را تسخیر کند قدرتش از ما بیشتر است. دل همه‌­ی هستی انسان است و خداوند برای دل او لفظ اله را برگزیده‌­است. اله یعنی دلبر. هیچ چیز قابل نیست که دل انسان را ببرد. هیچ فحشایی بالاتر از غصه خوردن برای دنیا نیست. چه فاحشه­‌هایی که بی­‌رغبت از ما نسبت به دنیا هستند. همه­‌ی بحث ما درباره‌­ی غرور انسانی است که ما باید داشته‌­باشیم. چرا به ما احساس غرور، حسادت، رقابت و تکبر و ... دست می‌­دهد. «انّ الله حرّم الفواحش ما ظهر منها و ما بطن» چه فحشایی بالاتر از اینکه ما غصه­‌ی دنیا را بخوریم. تعلق به بخش‌های پایینی اینطور ما را بدبخت و ذلیل کرده‌­است. ما باید دندان طمع‌­مان را از طبیعت بکَنیم. کسی که هنوز حس حقارت داشته یا حسود و تندخوست یعنی «من طبیعی» او زنده است که می­‌توان او را متأثر کرد. اگر این «مَن» را از بین ببریم نتیجه‌­اش تغافل است که نیمی از شخصیت عاقل را تشکیل می‌­دهد. به علی (علیه السلام) فحش می‌­دادند، حضرت می­‌گفت که با علی دیگری هستند. شرایط قرب به «ولی الله» شبیه او شدن است. حضرت از موضع عذرخواهی هم خارج شده و اساساً تغافل می‌­کند. به ما توصیه شده که عذر دیگران و لو به دروغ را بپذیریم.

کسی که عرضه­‌ی نادیده گرفتن گناهان و خطاهای خودش و دیگران را ندارد خیلی ضعیف است و از پرواز باز می­‌ماند. امیرالمومنین (علیه‌السلام) می­­‌فرمایند: «كلُّ شیءٍ مِن الدُّنیا سَماعُهُ أعظمُ مِن عِیانهِ، وكلُّ شیءٍ مِن الآخرةِ عِیانُهُ أعظَمُ مِن سَماعِهِ، فَلْیَكْفِكُم مِن العِیانِ السَّماعُ، ومِن الغَیبِ الخَبَرُ = هر چیز دنیا، شنیدن آن بزرگتر از دیدن آن است؛ و هر چیز آخرت، دیدن آن بزرگتر از شنیدن آن است. پس، به جای دیدن آخرت و مشاهده آنچه از دیدگان شما پنهان و در پس پرده غیب است، به همان شنیدن و خبر یافتن [توسط پیامبران ]اكتفا كنید».

هر کدام از نعمت‌های دنیا را که در نظر بگیریم چنین ماهیتی دارد و انسان تا زمانی که درباره‌­ی آن می‌­شنود و رویای رسیدن به آن را می‌­پروراند خیلی در نظرش بزرگ است ولی وقتی به آن دست می­‌یابد متوجه می­‌شود که آن قدرها هم که او تصور کرده مهم نیست و این به دلیل غلبه‌­ی توهم بر عقل است. مثل اینکه عقل به ما می‌­گوید که مرده با ما کاری ندارد و وهم باعث ترس از مرده می­‌شود و کسی که می‌­ترسد، واهمه‌اش بر عقل او غلبه کرده‌­است. کسی که مباحث دشمن­ شناسی، حلم، غضب و مهرورزی و ... را گوش کرده و باز هم اظهار می­‌دارد که عصبانی و پرخاشگر است دچار توهم است و با عقلش به دریافت مباحث نپرداخته‌­است. خانمی به من مراجعه کرده و از بابت استفاده‌­اش از کتاب «درّ و صدف» جهت ارائه پایان­‌نامه تشکر کرد در صورتی که خودش حجاب نداشت. این شخص باید خیلی شرمنده­‌ی بی­‌حجابی‌­اش باشد زیرا اطلاعات لازم را دارد.

«... و کلّ شی من الاخره عیانه اعظم من سماعه» و هر چیزی از آخرت دیدنش از شنیدنش بزرگتر است. هرقدر از نعمت‌های آخرت، قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) و ... به ما بگویند اصل آن برای ما قابل فهم کامل نیست. و خداوند در قرآن می‌­فرمایند: «و ما تعلم نفس ما اخفی لهم من قرّه اعین» هیچ کس نمی­‌داند که چه چیزی از نور چشم «چشم روشنی» برای ایشان پنهان کرده‌­ایم. نعمت‌های دنیا و آخرت فقط یک شباهت اسمی با هم دارند و اصلاً قابل مقایسه نیستند. با مثال‌هایی از دنیا این مسئله ملموس می‌­گردد، شما اسلحه را در زمان‌های قدیم در نظر بگیرید و در حال حاضر سلاح‌هایی وجود دارند که با فشار دادن یک دکمه در اقصی نقاط جهان انفجار و نابودی صورت می­‌گیرد. ممکن است ده‌ها سال دیگر سلاح‌هایی اختراع شوند که خیلی پیشرفته هم باشند. ضمن اینکه به همه‌­ی آنها لفظ اسلحه و سلاح اطلاق می‌گردد: «... فیکفیکم من العیان السّماع و من الغیب الخبر» برای شما شنیدن از دیدنی­‌های آخرت و خبر از غیب کافی است.

علی (علیه السلام) در واقع به ما می‌­فرمایند همین خبری که به شما می‌­دهم، برایتان کافی است. با این اوصاف نباید افراد به جان هم بیفتند که حضرت امام رضا (علیه السلام) تهدید به نفرین کرده‌­اند درباره­‌ی کسانی که کینه به دل دارند. «المسلم من سلم المسلمون من یده و لسانه» مسلمان، کسی است که مسلمانان از دست و زبانش در سلم و سلامتی هستند. کسانی که اهل کنایه زدن هستند هارند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) می­‌فرمایند: «من بکی الجنّه دخل الجنّه و من بکی علی الدنیا دخل النّار» کسی که رای بهشت بگرید، داخل بهشت شده و کسی که بر دنیا گریه کند داخل آتش می­‌شود. ما باید رفتن به بهشت و جهنمی نشدن برای‌مان موضوعیت داشته‌­باشد. چه کسانی که برای آینده‌­ای موهوم در دنیا حاضرند کلی زحمت و حتی خسارت متحمل شوند. ولی حاضر نیستند برای آینده‌­ی قطعی که خدا وعده داده هیچ سرمایه‌گذاری کنند.

اگر انسان حرف معشوقش را باور نکند این چه عشقی است؟ علی (علیه‌السلام) فرموده­‌اند: «شَوِّقوا أنفُسَكُم الى نَعیمِ الجَنَّةِ تُحِبّوا المَوتَ و تَمقُتوا الحَیاةَ= جانهاى خود را مشتاقِ نعمت‌هاى بهشت گردانید، تا مرگ [و رسیدن به بهشت] را دوست بدارید و زندگى [در این دنیا] را دشمن». انسان با معشوق‌های هر پنج بخشش خیال‌پردازی و عشق‌بازی دارد. اعم از معشوق‌های حسی، خیالی، وهمی، عقلی و فوق عقلی. متخصص مغز و اعصابی نقل می­‌کرد که در دوران محصلی‌­اش پایین نوشته­‌هایش با عنوان «متخصص مغز و اعصاب» امضاء می­‌کرده‌­است.

این همه داستان، پیامک و متن­‌های مختلف زاییده‌­ی خیال هستند. ما از خانواده­‌هایمان، وسایل و تفریحات و ... بدون اینکه به ما توصیه شود لذت می‌­بریم چطور باید از ما بخواهند که از خدا لذت ببریم و با امام زمان‌مان رابطه برقرار کنیم؟ ما در هزینه کردن و اشتیاق به امام زمان­‌مان خیلی ضعیف عمل می­‌کنیم. سعی کنید حداقل روزانه یک روز با خانواده­‌ی آسمانی­‌تان خیال‌پردازی عاشقانه داشته‌­باشید که اگر نتوانید اصلاً عاشق ایشان نیستید. «... و ارغب فی الاخره» دستور نیست راه و روش است. اگر در خیال عشق‌بازی نکنید در واقعیت راه نخواهید یافت. اگر جنینی سقط گردد و یا کودکی از دنیا برود پدر و مادر دائماً با خیال با او رابطه دارند در صورتی که آنها در جایی خیلی بهتر بوده، و لیاقت‌شان فوق این والدین بوده‌­است. حضرت صادق (علیه السلام):« همانا اطفال شیعه مورد تربیت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هستند. با خانواده­‌ی آسمانی خلوت‌های عاشقانه داشته­‌باشیم که والله آنها شنیده و پاسخ می‌­دهند. انسان به هر چیزی که می‌خواهد برسد اول شوق آن را پیدا کرده و با آن خیال‌های عاشقانه می­‌کند تا از خود بیخود شده و به آن نایل می­‌شود که در غیر اینصورت انسان به هیچ معشوقی نمی‌­رسد.

برای خیال­‌پردازی باید وقت بگذاریم. تعقیبات نماز ما پنج دقیقه خیال‌های مقدس با معصومین (علیهم‌السلام) باشد. باید در عشق‌بازی حریص شویم به حدی خداوند در اطراف ما معشوق‌های مقدس قرار داده که اگر خیال‌پردازی­‌های مقدس در ما احیاء گردد نمی­‌دانیم که با کدامیک انس داشته و خلوت نماییم. انسان بدون خلوت به هیچ جا نمی‌­رسد. اگر مدتی این روش را ادامه دهیم امکان ندارد که به سراغمان نیایند؛

عشق معشوقان بسی افزون­تر است                       لیلی از مجنون بسی مجنون­تر است