چرا به عبادت نیاز داریم؟

کسی که دیدنش انسان را به یاد خداوند می اندازد، خوراک و قدرتش را از عبادت به دست آورده است. یعنی سجاده،‌ مسجد، محراب، زیارتگاه و همه ی اعمال عبادی، باشگاه او هستند که منجر به قوی شدن او می شود.

ضعف هایی که ما در بخش های «جمادی، گیاهی، حیوانی یا در شئون عقلانی» داریم و دچار اشتباهات فاحش می‌شویم، به خاطر این است که ضعف خوراک در بخش انسانی داریم. هر چقدر بخش انسانی ما قوی‌تر شود، عصمت انسان بیشتر می‌شود و دارای مصونیت بیشتر و در امان تر می‌ماند.

در این راستا، امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: «فَضیلَةُ السّادَةِ حُسْنُ الْعِبادَةِ= برتری سروران، به نیکو عبادت کردن است».

 «السّادَةِ» یعنی سادات، یعنی بزرگان دین و اولیای الهی، انبیا، صدیقین، شهدا، صالحین که برتری شان به سایر انسان ها به خاطر کیفیت عبادت شان بوده است. خلوت ها، ذکرها، تمرکزهایی که همراه با معرفت و شناخت بوده است.

عبادت برای ما به عنوان غذای حقیقی و مثل اکسیژن می ماند. همان طور که در زندگی مادی مان اگر هوا و اکسیژن نداشته باشیم، زنده نمی مانیم. عبادت هم هوا و غذای بخش انسانی ماست که بدون آن سقط می شویم.

خطاب قرآن در مسئله عبادت به مومن، یعنی کسی است که حیات انسانی دارد. قرآن کریم می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ[1]= اى کسانى که ایمان آورده اید، رکوع و سجده کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار خیر انجام دهید، باشد که نیکبخت شوید».

 چه کسی ایمان می آورد؟ کسی که بتواند سه معشوق را بر سایر معشوق های زندگی اش در اولویت قرار بدهد. انسان به طور طبیعی معشوق های جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی دارد و اشکالی هم ندارد. اما آنچه مهم است این است که معشوق های انسانی یعنی «الله، اهل بیت و جهاد» بر سایر معشوق ها اولویت داشته باشد و این علامت باطن انسانی است.

مثلا یک کرم ابریشم که برای تبدیل شدن به پروانه باید مراحلی را طی کند. انسان هم زمانی از کرم حیوان بودن در می آید که «الله، اهل بیت و جهاد» را در راس همه معشوق هایش قرار بگیرد. به محض این که این اتفاق در قلب کسی افتاد، انسان یک دفعه پروانه می شود. پر می زند و اوج می گیرد و باطن انسانی پیدا می کند. در این صورت انسان مورد خطاب قرآن قرار می گیرد.

خطاب هایی که در این آیه شده، خیلی تکان دهنده و مهم است. اگر انسان حواسش باشد که مورد مخاطب قرآن است و وحی به خود او نازل می شود، آن موقع است که قرآن  به گونه ای دیگر در جان او اثر می گذارد. قرآن شراب او می شود و همه غم و غصه هایش را فراموش می کند. پس باید خودش را لایق این آیات بداند. یعنی بفهمد که این کلمات برای او نازل شده است.

«سجده» اوج عبادت و بندگی بنی آدم و راه تقرب به خداست

سجده از مهمترین بخشهای نماز بوده و به عنوان یکی از ارکان نماز محسوب می شود و نشانه ی اوج بندگی انسان و از بهترین راه های تقرب به خدا است.

امام صادق علیه السلام می فرماید: «السُّجُودُ مُنْتَهَى الْعِبَادَةِ مِنْ بَنِی آدَمَ=سجده آن اوج عبادت بنی آدم است»، یعنی بهترین حالت عبادت که انسان می تواند با آن پرواز کند، سجده است. با این که هر کدام از ارکان نماز خواص خاص خود را دارند ولی قویترین وسیله برای حرکت در عبادت سجده است که انسان همه وجودش را پای خدا می ریزد. همه طبیعتش را به خاک می کشاند تا فطرتش اوج بگیرد و بالا بیاید.

در سجده انسان سرش روی پای خداست. قشنگ تر از این حالت  هم وجود ندارد. اگر به این مسئله توجه کنید آن وقت سجاده هایتان به شما لذت می دهد. دیگر دوست ندارید به راحتی سر از سجاده بردارید.

 این که حضرت فرمود سجده اوج عبادت است، به این دلیل است که شان گیاهی و حیوانی ما به تزلزل و خواری کشیده می شود. در مقابل این عمل ما، خداوند تبارک و تعالی به انسان اوج می دهد.

اکثر آدم ها وقتی عبادت می کنند، مثل بچه ای هستند که پشت یک ماشین خیلی شیک، پر قدرت و پر سرعت می نشیند و ادای رانندگی در می آورد. درحالی که انسان در عبادت باید دست از بچگی و افکار کودکانه اش بردارد، باید با رکوع و سجاده انس بگیرد. چون رکوع بسیار قدرتمند است و قرب می آورد و بسیاری از موانع را از سر راه انسان بر می دارد. آتش ها، گناهان، گذشته های بد و صدمه هایی که انسان خورده، همه با رکوع و سجده برطرف می شود. به همین دلیل است که اولیای خدا دستور داده اند که خداوند در هر روز حد اقل یک سجده ی طولانی از بنده اش می خواهد.

سجده بهترین راه نزدیکی به خداست

امیرالمومنین (علیه السلام) می فرماید: «لایُقَرِّبُ مِنَ اللّه ِ سُبحانَهُ اِلاّ كَثرَةُ السُّجُودِ وَ الرُّكُوعِ= چیزی ما را نزدیک نمی کند به خدای سبحان، مگر کثرت سجده و رکوع». یعنی هر چقدر سجده انسان بیشتر می شود، قرب انسان هم بیشتر می شود. این قرب، یک قرب الهی، انسانی و شباهتی است. یعنی حقیقت تو شباهت بیشتر به حق تعالی پیدا می کند. مثل شاگردی که هر چقدر به استادش نزدیک تر می شود، به خدا شبیه تر هم می شود. پس کسی به خدا نزدیک تر است که سجده بیشتری دارد.

کثرت سجده به چه معناست که حضرت می فرماید. سجده بهترین حالت در بین عبادات و نزدیکی انسان به خداوند است؟ بعضی ها وقتی می خواهند با خدا حرفی بزنند یا دعایی بکنند، یا ذکری بگویند، ترجیح می دهند در سجده باشند. علت اینکه بعضی از اساتید، بزرگان و اولیای الهی برای سیر و سلوک، به شاگردانشان دستور می دادند که مثلا این ذکر را در سجده بگو، این است که آن ذکر که در سجده می گویی، با زمانی که در حالت عادی و غیر سجده می گویی، خیلی متفاوت است.

سجده هم یک فضیلت است و هم یک سعادت.  آنهائی که لیاقت سجده بجا آوردن را دارند، خدا نعمت عظیمی نصیب شان کرده است.

هر چه از دنیا و آخرت می خواهی درسجده بخواه

هر چیز دنیائی و آخرتی که خواستی، قبل از این که به فکرت برسد و کاری انجام بدهی، اول دعا کن. فراموش نکن که اگر خداوند اراده کند، با توانی هم که داری، باز هم نمی توانی ساده ترین کارهای دنیایی را انجام بدهی. حتی در حد یک پلک زدن، آب خوردن، نفس کشیدن، لمس کردن و ...

در داستان حضرت موسی علیه السلام که عظمت و مقام ایشان کم نظیر است. چون کلیم الله است. در بین انبیا بیشترین آیات قرآن به این شخص اختصاص داده شده. شخصی که به قدری لطافت، ظرافت و تزلزل در درگاه خدا دارد و به قدری بی «من» بوده که خدا او را برای کلام خودش انتخاب می کند. مستقیم با او حرف می زند.

این آدم با این عظمتش در مورد ساده ترین اموراتش دعا می کرد. «  بعد از فرار از دست فرعون، وقتی تنها می شود و گرسنگی بر او غلبه می کند، دست به دعا برمی دارد و می گوید:  رَ‌بِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ‌ فَقِیرٌ[2]= «پروردگارا! هر خیر و نیکى بر من بفرستى، به آن نیازمندم». کسی می تواند به مقام کلیم اللهی برسد که همیشه فقرش یادش باشد. یعنی به محض اینکه گفتی: من باهوشم پس می توانم؛ من پولدارم، من مدیرم، من خوشگلم،پس همه کاری می توانم انجام بدهم؛ من صدایم این جوری است؛ من قیافه ام این جوری است؛ من شهرت دارم، قدرت دارم، محبوبیت دارم، توان دارم، همین که «من» گفتی، از خدا دور می شوی.

پس به فرمایش امام صادق علیه السلام برای ابتدائی ترین نیازهایتان دعا کنید و همه چیز را از خدا بخواهید. دعا خیلی مهم است. چون انسان را می سازد. چه برای دنیا و چه برای آخرت. علت اینکه انسان را می سازد، این است که فقر و حقیقت تو را به خودت نشان می دهد. یعنی فقر مطلق در مقابل غنای مطلق.

کسی بیشتر ثروتمند می شود که فقر بیشتری نزد خدا ببرد، اما وقتی با حالت پر و بی نیازی رفتی، چیزی نمی دهند.

این فقر و غنایی که گفتیم، فرق نمی کند که در کدام یک از شان های «جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی و فوق عقلی» انسان باشد.

« قُلْ مَا یَعْبَوُ بِكُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ = بگو اگر دعای شما نبود، خدا هم توجهی به شما نمی کرد». پس اگر می خواهی خدا توجهی به تو کند، برو بگو من فقیرم و چیزی ندارم. اینها را هم تو به من دادی. بگو من وجودم عاریتی است. هیچ چیزی از خود ندارم.

ما همه شیران ولی شیر علم                                              حمله شان از باد باشد دم به دم

ما مثل شیر روی پرچم هستیم. لحظه به لحظه همان طور که باد می خورد، شیر تکان می خورد، ما هر تکان خوردن مان از خداست. دائما این نفخه الهی در ما دمیده می شود تا ما زنده باشیم و حرکتی کنیم. بنابراین، احمقانه ترین کار در دنیا، خودپسندی و خودشیفتگی و دیدن خود است.  این صفت، دروغ بسیار بزرگی است. هیچ کس نمی تواند ادعا کند که از خود چیزی دارد.

در روایت داریم تاریک ترین حالت انسان، زمانی است که گول می خورد و سراب را آب می بیند. ما وجودمان یک وجود ظلی و سایه ای است. می گوییم: من دکترم، من استادم، من مهندسم، من باهوشم، من خوشگلم. درحالی که  اینها همه دروغ هایی بیش نیستند.

حمله‌شان پیداست و ناپیداست باد                                            آنک ناپیداست هرگز گم مباد

حمله ما مشخص است. اما آن بادی که دمیده می شود و موجب حرکت ما می شود ناپیداست. این که می گوئیم: «من زنده ام، قدم بر می دارم، راه می روم»، انسان باید توجه کند که همه وجود و حرکتش را لحظه به لحظه از خدا دریافت می کند.

اگر به این درک رسیدیم، آن وقت  شاد و آرام می شویم. دیگر نه حسادتی، نه منیتی و نه ناراحتی سراغ ما نمی آید. همه حسادت ها، بداخلاقی ها، بدبینی ها، بددهنی ها، غیبت کردن ها، کینه ها، دل چرکینی ها برای این است که ما «من» را می بینیم. وقتی می بینم آن وقت خوار و پست و بدبخت می شویم.

این «من» خیالی، انسان را از لذت دنیا و آخرت و از قرب به خدا و اهل بیت دور می کند و ما را از هدف خلقت باز می دارد.

دعا کردن در رکوع بهتر است یا سجده؟

امام صادق علیه السلام در پاسخ سوال «سعید بن یسار» که پرسید:‌ « أدعُ و أنا راكِعٌ أو ساجِدٌ= در حال ركوع دعا كنم یا در سجود؟» حضرت فرمودند: «نَعَم اُدْعُ و أنتَ ساجِدٌ فإنَّ أقرَبَ ما یَكونُ العَبدُ إلى اللّه ِو هُو ساجِدٌ اُدْعُ اللّه َ عزّ و جلّ لِدُنیاكَ و آخِرَتِكَ= آری! دعا کن در حالی که در سجده هستی. زیرا نزدیكترین حالت بنده به خداوند، زمانى است كه در سجده است. [در آن حال] براى دنیا و آخرتت به درگاه خداوند عزّ و جلّ دعا كن». حضرت هر دو حالت را تائید می کند، ولی توصیه اش به سجده است.

عبادت/ نماز/ سجده/

[1] . سوره حج/آیه 77.

[2] . سوره قصص/آیه 24.