چرامکتب شیعه را «مذهب جعفری» نامیده اند؟

ششمین امام شیعیان جعفر بن محمّد صادق (علیه السلام) است که بنا بر قولی در سال 80 و به نقل منابع دیگر،  در سال 83 هجری دیده به دنیا گشودند.

تکیه اصلی شیعه، از نظر فکری و عقیدتی، بر امام صادق (علیه السلام) بوده و بخش بزرگی از احادیث و علوم اهل بیت توسط این امام گسترش یافته است. امام صادق (علیه السلام) حد فاصل فرقه هایی قرار گرفته بود که در شیعه به وجود آمد و وظیفة مهم حفظ و صیانت شیعه از انحرافات را در رأس برنامة خود قرار داد و آن را از تأثیرپذیری در برابر انحرافات موجود عصر خود، که خلوص فکری و عقیدتی و استقلال مکتبی آن را به طور مداوم مورد تهدید قرار می داد، بازداشت.

یکی از مهمترین سؤالاتی که مطرح است با اینکه شیعه معتقد است باید به گفتار تمامی ائمه معصومین (علیهم السلام) از حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) تا امام غایب (عجل الله تعالی فرجه الشریف) عمل کنیم؛ زیرا آنان علم و دانش را به طور یکسان از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) به ارث برده اند و دانش آنان به گونه ای زنجیره وار است که پسر از پدر ارث می برد بدون اینکه در آن اعمال نظر نماید و در فرا گرفتن و نقل آنها تحریف کند. ولی با این همه چرا شیعه را «جعفری» نامیده و این مذهب را فقط به امام صادق (علیه­السلام) نسبت داده اند؟

در پاسخ باید گفت فرصتی که برای امام صادق (علیه­السلام) در آشکار ساختن آنچه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نزد آنها به امانت گذاشته بود پیدا کرد، برای هیچ یک از ائمه دیگر پیدا نشد و موقعیت هایی پیش آمد که زمینه ساز پخش معارف و احکام الهی از طریق آن بزرگوار شد که چند مورد را یاد آور می شویم:

دوران امامت امام صادق (علیه­السلام) متجاوز از سی سال به طول انجامید. گرچه دوران امامت جدّش امام زین العابدین و فرزندش امام کاظم و نواده اش امام علی النقی (علیهم­السلام) هم طولانی بود و در مجموع بیش از سی سال طول کشید اما موقعیتی که برای امام صادق (علیه­السلام) فراهم آمد، برای آنان پیش نیامد.
عصر امام صادق (علیه­السلام) عصر شکوفایی دانش،‌ فقه، کلام، مناظره، حدیث و روایت و عصر بدعت ها، گمراهی ها، آراء و عقیده ها و مذهب های مختلف بود و این خود فرصت خوب و مناسبی بود که انسان عالِم علم خود را ظاهر کند و ریشه گرایش ها و مذهب های باطل را بخشکاند و حق را آشکار و حقیقت را منتشر کند.
در زمان امامت امام صادق (علیه­السلام) بنی هاشم تا حدودی در آسایش و رفاه بسر می بردند، اما در دوران ائمه دیگر این گونه نبود، بلکه آنان در دوران زندگی خود تحت فشار حکومت های وقت بودند و حکّام ستمگر مردم را از ملاقات با آنها باز می داشتند.

خلاصه علت اینکه مکتب شیعه را «مذهب جعفری» نامیده اند، این است که هم علوم و دانش های فراوانی از وی نقل شده و هم بیشتر احادیث و روایاتی که در کتب شیعه آمده از ایشان روایت شده است. علاوه بر علمای شیعه، بزرگان معاصر حضرت از اهل سنّت نیز از محضر امام کسب علم کرده و احادیث زیادی شنیده اند که می توان مالک، ابوحنیفه و ... را نام برد.

گذشته از این، منتسب شدن شیعه به امام در زمان خود حضرت صورت گرفته و خود ایشان در ضمن وصایای خویش به اصحاب خود فرمود: هر یک از شما که در دین خود تقوا را رعایت کند و در گفتارش راستگو باشد و اداء امانت کند و با مردم نیک رفتار باشد، مردم می گویند او جعفری است و من خوشحال می شوم و اگر رفتارتان این گونه نباشد، مایة ننگ و عار من خواهد بود و می گویند این تربیت جعفر است.

شهادت امام جعفر صادق (علیه­ السلام)

دوران زندگانی امام صادق (علیه­السلام) با حکومت ده نفر از مروانیان و دو تن از خلفای عباسی به نام سفّاح و منصور مقارن بوده است. منصور دوانیقی خلیفة ستمگر و ظالم عباسی مأمورانی گماشته بود که همواره مراقب امام صادق (علیه­السلام) بودند و آن حضرت را تحت نظر و کنترل شدید داشتند.

منصور بارها امام صادق (علیه السلام) را نزد خود می آورد ولی هر بار که تصمیم به کشتن حضرت می گرفت در انجام نیّت شوم و پلید خویش موفق نمی شد. امّا سرانجام نتوانست وجود امام را تحمل کند، چرا که بخوبی آگاه بود شهرت و آوازة آن بزرگوار هم جا زبانزد خاص و عام شده است. از این رو در ماه شوّال سال 148 هجری ایشان را به وسیلة انگور زهرآلود در سن شصت و پنج سالگی به شهادت رساند و بدن پاک و مطهّرش را در کنار قبر پدر بزرگوارش و دیگر ائمه بقیع به خاک سپردند.

در آخر به روایت زیبای از ایشان کلام را به پایان می­رسانیم که فرمودند:

«اعْرِفُوا مَنَازِلَ النَّاسِ عَلى قَدْرِ رِوَایَتِهِمْ عَنَّا؛ منزلت مردم را به اندازه نقل حدیث شان از ما بشناسید». (کلینی، اصول کافی، ج1، ص50)

پی نوشت:

جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (علیهم السلام)، چاپ هشتم، قم: انصاریان، 1384.
علیدوست خراسانی، نورالله، پرتوی از زندگانی امام صادق (علیه السلام)، با مقدمه آیت الله جعفر سبحانی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377.