نگاهی به موضوع امام مهدی در كلام اهل بيت (ع)

اندیشه مهدویت و ظهور، یكى از اصیل ترین اندیشه هاى اسلامى است و بنیانگذار آن پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله است. آن حضرت، خود عقیده به ظهور حضرت مهدى (عج) را در جدول عقاید اسلامى قرار داد، به همین جهت، این موضوع به طور یكسان در منابع شیعه و سنى منعكس گردیده است. اهل بیت پیامبر علیهم السلام نیز این اندیشه و اعتقاد را در جامعه اسلامى تبلیغ كرده اند.

مى توان ادعا كرد كه هیچ مسأله اسلامى همانند عقیده مهدویت و ظهور، از قطعیت و سابقه تاریخى برخوردار نیست.
حضرت مهدى (عج) به عنوان دوازدهمین جانشین پیامبر صلى الله علیه و آله در روایات شیعه و سنى مطرح و معرفى شده است. این معرفى چنان دقیق و مشخص است كه قابل انطباق بر فرد دیگرى جز شخص آن حضرت نیست كه از فرزندان فاطمه علیها السلام و امام حسین علیه السلام و نام پدرش امام حسن عسكرى علیه السلام مى باشد.
او آخرین حجت الهى از سلسله انبیا و اوصیاست كه با ظهورش جهان  را پر از عدل و داد مى سازد. او هم اكنون به عنوان یك امام زنده، ولى غایب، در روى زمین زندگى مى كند و در زمان پدرش و بعد از او در غیبت صغرى و كبرى مشاهده شده است.
گفتار اهل بیت علیهم السلام درباره امامت مهدى (عج)
1- امیر مؤمنان علیه السلام
- كمیل بن زیاد مى گوید: حضرت على علیه السلام دستم را گرفت و به سوى قبرستان كوفه برد. هنگامى كه به صحرا رسیدیم، آهى كشید و فرمود:
... آرى، هرگز زمین از كسى كه به حجت الهى قیام كند خالى نمى شود؛ خواه ظاهر باشد و آشكار یا ترسان و پنهان! تا دلایل و نشانه هاى روشن خداوند باطل نگردد، ولى آن ها چند نفرند و كجا هستند؟! سوگند به خدا، تعداد آنان كم و ارزش و مقامشان نزد خدا بسیار است ... آنان جانشینان خدا در روى زمین و دعوت كنندگان به دین او هستند.
كلام امیر مؤمنان على علیه السلام در مورد «حجتِ ترسان و پنهان خدا» اشاره به امام غایب (عج) است.
- عبدالعظیم حسنى از امام جواد علیه السلام و او از پدران گرامى اش از امیر مؤمنان علیه السلام این گونه نقل كرده است:
قائم ما غیبتى طولانى خواهد داشت، شیعیانِ زمان غیبتش را همانند گله اى مى بینم كه دنبال چراگاه است، ولى آن را نمى یابد. آگاه باشید هر كدام از آنان بر دینش ثابت و استوار بماند و به خاطر طول غیبت قائم (ع) دلش سخت نگردد، روز قیامت با من و هم پایه من خواهد بود .... .

2- حضرت زهرا علیه السلام
جابر بن عبدالله مى گوید: براى تبریك ولادت امام حسن علیه السلام نزد سرورم حضرت فاطمه علیها السلام رفتم، در دستش صحیفه اى از دُرّ سفید دیدم.
عرض كردم: اى بهترین زنان عالم! این صحیفه چیست؟ فرمود:
در این صحیفه نام امامان و پیشوایان از فرزندان من نوشته شده است.
عرض كردم: ممكن است آن را به من دهید تا نگاه كنم؟ فرمود:
اى جابر! اگر اشكال نداشت مى دادم، امّا جز پیامبر صلى الله علیه و آله یا وصى یا اهل بیت نبىّ نمى تواند به این لوح دست بزند. به تو اجازه مى دهم كه فقط به آن نگاه كنى.
جابر مى گوید: نگاه كردم دیدم نام پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان و نام پدر و مادر هر كدام در آن نوشته شده است. مشخصات آخرین امام، عبارت بود از:
ابوالقاسم م ح م د بن حسن، حجت خدا برآفریدگانش، مادرش كنیزى به نام نرجس است.
3- امام حسن علیه السلام
ابو سعید مى گوید: امام حسن علیه السلام خطاب به مردم مى فرمود:
... آیا نمى دانید كه هر یك از ما بیعت طاغوت زمانش را بر گردن دارد جز قائم،  همان كسى كه روح خدا عیسى بن مریم پشت سرش به نماز مى ایستد.
از این رو، خداوند ولادتش را پنهان خواهد كرد و شخص او از دیده ها غایب خواهد بود تا این كه قبل از خروج، بیعت كسى را بر گردن نداشته باشد. او نهمین از فرزندان حسین و فرزند سرور كنیزان است، خداوند عمرش را طولانى مى كند، سپس به قدرتش او را در سیماى جوان زیر چهل سال ظاهر مى كند تا همه بدانند خداوند بر هر كارى تواناست.
4- امام حسین علیه السلام
عبدالرحمان بن ثابت مى گوید: امام حسین علیه السلام فرمود:
دوازده نفر (امام و پیشوا) از ما اهل بیت است، نخستین آن ها امیر مؤمنان على بن ابى طالب علیه السلام و آخرین شان نهمین از فرزندان من و قائم به حق است.
خداوند زمین را بعد از مرگش   توسط او زنده مى كند و دین حق را به وسیله او بر تمام دین ها چیره مى گرداند، گرچه براى مشركان ناپسند باشد. او غیبتى خواهد داشت كه در آن گروهى از دینشان (از عقیده به امامت آن حضرت)
برمى گردند و عده اى بر دینشان ثابت و استوار مى مانند؛ این گروه (توسط مخالفان) آزار مى شوند و به آنان گفته مى شود: اگر راست مى گویید، این وعده (ظهور مهدى) كى خواهد بود؟ آگاه باشید، آن ها كه در زمان غیبتش در برابر اذیت و آزار (مخالفان) صبر پیشه كنند (و از عقیده به امامت مهدى (عج) دست برندارند)، همانند كسانى اند كه در كنار رسول خدا صلى الله علیه و آله با شمشیر جهاد مى كردند.
5- امام سجاد علیه السلام
سعید بن جبیر مى گوید: امام زین العابدین علیه السلام فرمود:
ولادت قائم ما از مردم پوشیده مى ماند، به گونه اى كه تعدادى از مردم مى گویند: هنوز متولّد نشده است و آن (غیبت قائم و پوشیده بودن ولادتش) براى این است كه وقتى ظهوركرد، بیعت هیچ طاغوتى را بر گردن نداشته باشد.
6- امام محمد باقر علیه السلام
محمد بن مسلم مى گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم كه فرمود:
قائم ما (عج) با (ایجاد) بیم و هراس (در دل دشمنانش) یارى مى شود، به پیروزى تأیید مى گردد ... شعاع سطلنت و حكومتش به شرق و غرب زمین مى رسد، خداوند به وسیله او دینش را بر تمام دین ها پیروز مى كند، گرچه براى مشركان ناپسند باشد، خرابى ها از روى زمین برچیده شده و همه جا آباد شود، روح خدا عیسى بن مریم علیه السلام فرود آمده و پشت سرش نماز مى گزارد ....
7- امام صادق علیه السلام
مَسْعَده مى گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم كه پیرمرد قد خمیده اى با عصا وارد شد و به آن حضرت سلام كرد. سپس دستش را بوسید و گریه كرد. امام صادق علیه السلام فرمود: پیرمرد چرا گریه مى كنى؟ او عرض كرد:
فدایت شوم اى پسر رسول خدا صلى الله علیه و آله! صد سال است كه در انتظار قائم شما هستم؛ با خودم مى گویم این ماه ظهور مى كند، امسال مى آید، امّا سنّم بالا رفته و اجلم نزدیك شده و مى بینم براى شما اهل بیت حوادث ناخوشایندى رخ مى دهد، یا كشته مى شوید یا تبعید و آواره مى گردید، ولى دشمنانتان غالب و پیروزند؛ بنابراین چرا گریه نكنم.
مسعده مى گوید: با شنیدن سخنان او چشمان امام صادق علیه السلام پر از اشك شد و فرمود:
اى پیرمرد! اگر خداوند به تو عمرى دهد كه قائم ما را ببینى، در بهشت برین با ما خواهى بود و اگر قبل از آن مرگت رسید، روز قیامت با خاندان محمد صلى الله علیه و آله محشور خواهى شد ... اى پیرمرد! قائم ما، فرزند حسن بن على بن محمد بن على بن موسى است و موسى فرزند من است، ما دوازده نفر همه پاك و معصومیم ... اى پیرمرد! سوگند به خدا، اگر از دنیا فقط یك روز مانده باشد، خداوند آن را طولانى مى كند تا قائم ما اهل بیت خروج نماید ....
8- امام موسى كاظم علیه السلام
یونس بن عبدالرحمان مى گوید: نزد امام موسى كاظم علیه السلام رفتم و
عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! آیا قائم به حق تو هستى؟ فرمود:
من قائم به حقم، اما آن قائمى كه زمین را از لوث وجود دشمنان خدا پاك مى كند و آن را از عدل و داد پر مى نماید، آن سان كه از ظلم و جور پر شده است، پنجمین از فرزندان من است كه غیبتى طولانى خواهد داشت ....
9- امام رضا علیه السلام
رَیَّان بن صَلْت مى گوید: به امام رضا علیه السلام عرض كردم: آیا صاحب این امر تو هستى؟ فرمود:
من صاحب امر هستم، امّا آن كس نیستم كه زمین را از عدل و داد پر مى كند، آن گونه كه از ستم پر شده است؛ چگونه من هم او باشم با ضعفى كه در اندامم مشاهده مى كنى، در حالى كه وقتى قائم خروج كند، در سن پیرمردان و در سیماى جوانان است، بدنى نیرومند دارد، به گونه اى كه قوى ترین درخت را مى تواند با دست از زمین بركند ... او چهارمین از فرزندان من است، خداوند او را از دیده ها مى پوشاند تا روزى كه آشكار شده، زمین را از عدل و داد پر كند، همان گونه كه از ظلم و جور پر شده است.
10- امام جواد علیه السلام
عبدالعظیم حسنى گوید: به امام جواد علیه السلام عرض كردم: امیدوارم قائم خاندان محمد صلى الله علیه و آله شما باشى، همان كسى كه زمین را از عدل و داد پر مى كند، آن سان كه از ظلم و جور پر شده است. فرمود:
اى ابوالقاسم! همه ما (امامان) قائم به امر خدا و هدایتگر مردم به سوى دینش هستیم، اما آن قائمى كه خداوند توسط او زمین را از لوث وجود كافران پاك مى گرداند و از عدل و داد پر مى نماید، كسى است كه ولادتش از مردم پوشیده مى ماند و شخص او از دیده ها پنهان مى شود و بر مردم حرام است نام (مخصوص) او را ببرند، او همنام و هم كنیه رسول خداست ....
11- امام هادى علیه السلام
ابى  دُلْف مى گوید؛ از امام على النقى علیه السلام شنیدم كه فرمود:
امام و پیشواى بعد از من فرزندم حسن است و بعد از او فرزندش قائم (عج) است، همان كسى كه زمین را از عدل و داد پر مى كند آن گونه كه از ظلم و جور پر شده است.
12- امام عسكرى علیه السلام
موسى بغدادى مى گوید: از امام حسن عسكرى علیه السلام شنیدم كه فرمود:
گویا شما را مى بینم كه در مورد جانشین بعد از من اختلاف دارید. آگاه باشید هر كه به امامان بعد از رسول خدا عقیده مند باشد، ولى امامت فرزندم را انكار نماید، همانند این است كه به نبوت تمام پیامبران و رسولان اقرار كند و منكر نبوت رسول خدا باشد (چنین فردى در حقیقت منكر همه پیامبران است)؛ زیرا پیروى از آخرین امام، مانند پیروى از اولین امام است و آن كه آخرین امام را انكار نماید، همانند این است كه اولین امام را منكر شده است.
آگاه باشید، فرزندم غیبتى خواهد داشت كه مردم در آن (نسبت به امامتش) به شك مى افتند، جز آن ها كه خداوند حفظشان كند.
گفتنى است كه روایات اهل بیت علیهم السلام در زمینه امامت حضرت مهدى (عج) فراوان و بیش از حد شمارش است؛ آنچه ذكر شد، نمونه اى مختصر، گویا و روشن است و تأمل در آن ها این مطلب را اثبات مى كند كه امامان علیهم السلام عنایت خاصى داشتند كه امامت حضرت مهدى (عج) در جامعه مطرح شود تا خاتمیت وصایت را اعلام كنند، آنان هم چنین از فتنه هایى كه ممكن است دامنگیر مردم زمان غیبت شود، خبر داده اند تا آنان هشیار گردند و فریب شیاطین جن و انس را نخورده و در امامت امام غایب (عج) تشكیك ننمایند.
از این رو، هر بار كه شیعه اى به امام زمان خویش مراجعه و از ظهور حضرت مهدى (عج) سؤال مى كرد، آن امام با دلدارى او و بیان مطالبى در مورد آن حضرت موجب آرامش وى مى گردید و روحیه امید و انتظار را در وجود او تقویت مى كرد و با عبارات گوناگون، بر حتمیت و قطعیت ظهور حضرت حجت (عج) تأكید مى ورزید. تمام سؤال و جواب ها حكایت از این دارد كه شیعه همواره در انتظار ظهور روزشمارى مى كرده و این خود قطعیت مسأله مهدویت و ظهور را در فرهنگ و اندیشه مردم نشان مى دهد.
در بیشتر روایات مربوط به حضرت مهدى (عج) بر این مطلب تأكید شده كه گسترش عدل و داد در روى زمین، پس از ظهور آن حضرت است؛ همان چیزى كه جامعه بشرى همیشه تشنه آن بوده و تبهكاران و ستمكاران، تنها شعار آن را سر داده اند. امامان علیهم السلام با تأكید بر این كه عدل و داد توسط حضرت مهدى (عج) در پهنه گیتى مستقر خواهد شد، به ما
گوشزد كرده اند كه استقرار عدل و داد درتمام گیتى از كسى غیراز امام عصر (عج) ساخته نیست و توانایى هاى روحى اى كه خداوند در وجود آن حضرت نهاده، در حدّى است كه مى تواند رهبرى جهان را به دست گرفته، عدالت را در تمام گیتى گسترش دهد و چه بسا مردم جهان نیز طى قرن ها تجربه به این مطلب برسند كه تحقق عدالت واقعى جز از یك رهبر الهى بر نمى آید كه این خود موجب سرخوردگى آنان از رهبران فاسدشان گردیده، از روى اضطرار و بیچارگى دست به سوى آسمان دراز كنند و از خداوند مدد جویند و این خود گامى دیگر در تحقق شرایط ظهور باشد.

پی نوشت:

على نورى، على رضا، شناخت حضرت مهدى (عج)، 1جلد، زمزم هدایت - قم، چاپ: سوم، 1385.
نهج البلاغه، فیض الاسلام، حكمت 139.
بحارالانوار، ج 51، ص 109.
على نورى، على رضا، شناخت حضرت مهدى (عج)، 1جلد، زمزم هدایت - قم، چاپ: سوم، 1385.
كمال الدین و تمام النعمه، ج 2- 1، ص 307.
هر یك از امامان ما، در عصر خود در شرایطى زندگى مى كردند كه طاغوتى رهبرى جامعه رابه دست داشت، امّا وقتى امام غایب علیه السلام ظهور كند، تمام رهبران فاسد را نابود مى كند و خود زمام رهبرى جهان را به دست مى گیرد؛ از این رو، بیعت هیچ فرمانروایى بر گردن آن حضرت نیست.
بحارالانوار، ج 51، ص 132.
8در گمراهى مردم مرگ و در هدایتشان حیات و زندگى است.
منتخب الاثر، ص 205.
بحارالانوار، ج 51، ص 135.
منتخب الاثر، ص 292.
منتخب الاثر، ص 254.
بحارالانوار، ج 51، ص 151.
منتخب الاثر، ص 221.
منتخب الاثر، ص 286.
همان، ص 225.
منتخب الاثر، ص 226.

گرداوری:صدراله زین العبادی-كارشناس ارشدتاریخ تشیع