نقشه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برای یمن چیست؟

 اگرچه ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی سعی در موفق جلوه دادن تجاوز نظامی خود به یمن دارد اما نگاهی دقیق به نخستین عملیات این ائتلاف نشان می‌دهد که جاه‌طلبی‌های آن‌ها همواره در این حد بوده که بتوانند درگیری‌ها را در درون مرزهای یمن محصور و مهار کنند.

به گزارش منتظران منجی، اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی در مقاله‌ای به قلم پاتریک مگاهان و اورن آداکی از تحلیلگران ارشد این مؤسسه آمریکایی به بررسی تحولات یمن در یک ماه اخیر پرداخته است. در این گزارش عنوان شده اگرچه ائتلاف عربی در طول مرحله نخست درگیری در یمن با بمباران‌های سنگین اهداف و مواضع نیروهای حوثی توانسته تا حدی از توانمندی‌های نظامی این گروه بکاهد و با محاصره نظامی آب‌ها و بنادر یمن مانع از کمک‌رسانی‌های خارجی به این نیروها شود، اما در تحقق هدف اصلی خود یعنی بازگرداندن دولت «منصور هادی» به قدرت همچنان ناکام مانده است.

مرکز رصد راهبردی اشراف بدون تایید محتوا و ادعاهای مطرح شده در این گزارش، ترجمه کامل آن را صرفا جهت اطلاع نخبگان، کارشناسان، پژوهشگران، دانشجویان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر می‌کند و دروغ پراکنی‌ها، اطلاعات نادرست، اتهامات و القائات این گزارش‌ مورد تأیید اشراف نمی‌باشد.

■ ائتلاف عربستان سعودی سعی در موفق جلوه دادن این ائتلاف دارد ■

ائتلاف بین‌المللی به رهبری عربستان سعودی در یمن، اواخر ماه گذشته اعلام کرد کهاین ائتلاف به مرحله اول درگیری‌های خود در این کشور که نزدیک به یک ماه به طول انجامید، پایان داده است. اگرچه ائتلاف عربستان سعودی موفق نشد هدف تعیین‌شده خود مبنی بر بازگرداندن دولت رسمی یمن به قدرت را محقق سازد اما همچنان اصرار دارد که نشان دهد در از بین بردن تهدید سرریز جنگ به دیگر همسایگان یمن، به اهداف اولیه خود دست یافته است. اگرچه ائتلاف عربی با تغییر یکباره اهداف خود سعی در موفق جلوه دادن خود دارد اما نگاهی دقیق به نخستین عملیات این ائتلاف نشان می‌دهد که جاه‌طلبی‌های آن‌ها همواره در این حد بوده که بتوانند درگیری‌ها را در درون مرزهای یمن محصور و مهار کنند.

■ پیشروی‌های چشمگیر نیروهای حوثی و طرفداران صالح در ماه‌های اخیر ■

زمانی که «عبد ربه منصور هادی»، رئیس‌جمهور یمن مجبور شد در ماه مارس از طریق بندر بسیار مهم و استراتژیک عدن، از این کشور فرار کند واضح و مشخص بود که نیروهای وفادار به وی قادر نخواهند بود از پیشروی‌های گسترده حوثی‌ها در سراسر کشور جلوگیری کنند. نیروهای حوثی که با نیروهای وفادار به «علی عبدالله صالح»، رئیس‌جمهور پیشین این کشور متحد و هم‌پیمان هستند، موفق شدند در ماه سپتامبر «صنعا»، پایتخت یمن را به تصرف خود درآورند و به سرعت توانستند کنترل خود را بر بسیاری از مناطق اصلی و حیاتی یمنافزایش داده و مواضع خود را مستحکم سازند. با وخامت اوضاع و تضعیف شدن دولت در صنعا، طرفداران و نیروهای وفادار صالح در ارتش یمن که در آن زمان آشکارا دچار دودستگی شده بود به یکباره علیه منصوردست به شورش زدند و کنترل تعدادی از دارایی‌های بسیار مهم و کلیدی را به حوثی‌ها واگذار کردند.

■ دستیابی نیروهای حوثی به تأسیسات نظامی و انبارهای موشک‌های بالستیک ■

حوثی‌ها در حین تصرف صنعا، کنترل تعدادی از تأسیسات نظامی در داخل و همچنین اطراف پایتخت را به دست آورند که این تأسیسات خود دارای انبارهای نظامی حاوی موشک‌های بالستیک «اسکاد-B»و «اسکاراب SS-21» بودند. موقعیت مناسب این دو سیستم به گونه‌ای است که می‌توانند به آسانی به عمق خاک عربستان نفوذ کنند و یا با گذشت از تنگه به پایگاه‌های نظامی فرانسه و آمریکا در «جیبوتی» برسند. همچنین سخنگوی ائتلاف در اظهاراتی عنوان کرده است که طرفداران و نیروهای وفادار صالح سلاح‌های شیمیایی نیز در اختیار دارند و این تسلیحات به راحتی می‌توانند بر روی موشک‌های بالستیک نصب شوند. با این حال، شواهد و مدارک وجود چنین تسلیحاتی بسیار کم و ناکافی است.

■ نیروهای حوثی کنترل کامل جنگنده‌های مستقر در فرودگاه صنعا را به دست گرفته‌اند ■

نیروهای شورشی همچنین کنترل جنگنده‌های مستقر در فرودگاه بین‌المللی صنعا را نیز به دست آوردند. این در حالی است که نیروهای دولتی یمن در گذشته با در اختیار داشتن این هواپیماهای جنگی امتیاز بزرگی نسبت به نیروهای حوثی و همچنین “حوثی‌ها در حال پیشرفت القاعده در شبه‌جزیره عربستان” (AQAP) داشت. حوثی‌ها نیز با استفاده از این جنگنده‌ها مواضع منصور هادی را در عدن مورد هدف قرار دادند و وی را مجبور به عقب‌نشینی کردند. در حالی که احتمال آن می‌رود حملات هوایی علیه مواضع منصور هادی از سوی عوامل و عناصر وفادار به علی عبدالله صالح در نیروی هوایی این کشور انجام شده باشند، گزارش‌های رسانه‌های سعودی حاکی از آن است که ایران نیز برخی از خلبانان نیروهای حوثی را آموزش داده است.

■ نیروهای حوثی با در اختیار داشتن این جنگنده‌ها تهدیدی برای همسایگان یمن هستند ■

حوثی‌ها که حالا دیگر صاحب جنگنده‌های بی‌رقیب در این کشور شده بودند، از امتیاز استراتژیک قابل‌توجهی نسبت به نیروهای منصور هادی بهره‌مند بودند اما از سوی دیگر این توانایی آنان را قادر می‌ساخت تا تهدیدی برای همسایگان یمن باشند. کشور یمن هرگز نیروی هوایی بزرگ و یا پیشرفته‌ای نداشته و تنها چند جنگنده «میگ-۲۹» در اختیار دارد، اما همین هواپیماهای جنگنده قادرند به انواع تسلیحات از جمله موشک‌های هدایت‌شونده kh-29 و kh-31 مجهز شوند (ظاهراً این موشک‌ها نیز بیش از یک دهه پیش توسط کشور روسیه به یمن تحویل داده شده‌اند) و می‌توانند برای حمله به ناوهایی که در درون و یا اطراف آب‌های سرزمینی این کشور قرار داشتند، مورد استفاده قرار گیرند.

■ بمباران‌های ائتلاف عربی تأثیری در کاهش توانمندی‌های نیروهای حوثی نداشته است ■

بمباران‌ها و عملیات‌های نظامی ائتلاف عربی نیز بر همین امر متمرکز بود و این ائتلاف تلاش کرد تا از طریق بستن حریم هوایی یمن و حمله به پایگاه‌های هوایی و سایت‌های موشک‌های بالستیک تحت کنترل حوثی‌ها، از میزان توانایی حوثی‌ها بکاهد. پس از نخستین حمله ائتلاف عربی به مواضع و پایگاه‌های حوثی‌ها که چهار روز به طول انجامید، یکی از افسران و مقامات سعودی ادعا کرد که “حوثی‌ها دیگر هیچ جنگنده‌ای در اختیار ندارند و هیچ‌گونه فرماندهی و کنترلی بر داخل و یا خارج از پایگاه‌های هوایی نیز ندارند.” با این حال، پس از چندین هفته بمباران سنگین اکنون مشخص شده که برخی از انبارهای موشک‌های بالستیک از موج اولیه حملات هوایی در امان مانده‌اند. یکی از این تأسیسات به‌جامانده، تأسیسات موشک‌های اسکاد در حاشیه شهر صنعاست که در بیست‌ویکم ماه آوریل مورد هدف قرار گرفت و انفجار حاصل از بمباران این تأسیسات تا به حدی بود که ۲۵ تن کشته و صدها تن زخمی بر جای گذاشت.

■ با وخامت اوضاع یمن آمریکا و انگلیس پایگاه هوایی «العناد» را تخلیه کردند ■

با این حال، موشک‌های بالستیک و مبارزان یمن تنها نگرانی ائتلاف عربی نبودند. در زمان آغاز مداخله نظامی، حوثی‌ها و نیروهای وفادار به عبدالله صالح در جنوب این کشور پیشروی‌های بسیاری کرده و راه خود را به سوی «عدن» باز کرده بودند. با پیشروی حوثی‌ها به سوی عدن، نیروهای ویژه آمریکایی و انگلیسی از پایگاه هوایی «العناد» در جنوب یمن خارج شده و بدین‌ترتیب یکی از پایگاه‌های بسیار مهم و حیاتی غرب که در جریان جنگ با “شورشیان القاعده در شبه‌جزیره عربستان” از پیشروی‌های آنان جلوگیری می‌کرد، از میان برداشته شد.

■ پیشروی‌های القاعده در جنوب شرقی یمن و عدم واکنش از سوی ائتلاف عربی ■

همانطور که انتظار می‌رفت یک هفته بعد، عناصر و نیروهای القاعده پس از یک حمله موفقیت‌آمیز به شهر «المکلا»، واقع در جنوب شرقی یمن ۳۰۰ زندانی را از زندان این شهر آزاد کردند. بنا بر گزارش‌های موجود، این گروه کنترل مرزهای یمن با عربستان سعودی را نیز در اختیار خود گرفته است. با این وجود، ائتلاف عربی به هیچ یک از دستاوردهای نیروهای القاعده واکنشی نشان نداده است، اما آمریکا در همین مدت دو حمله پهپادی علیه این گروه انجام داده است که در اولین حمله، رهبر معنوی این گروه در یمن به هلاکت رسید. اما ائتلاف عربی به جای آنکه با اعزام نیروهای زمینی به یمن از پیشرفت‌های بیشتر حوثی‌ها جلوگیری کند، جلوی تجدید فعالیت شاخه القاعده در شبه‌جزیره عربستان را گرفته و آن را مهار کند، و برای بازگرداندن نظم به یمن تلاش کند، این ائتلاف با کمک آمریکا بخش قابل‌توجهی از تلاش‌های خود را بر روی قطع کامل کمک‌رسانی ایران به مبارزان حوثی و همچنین حفاظت از تنگه استراتژیک «باب‌المندب» در سواحل جنوب غربی یمن معطوف کرده است.

■ کنترل کامل حوثی‌ها بر جزیره بسیار مهم و استراتژیک «پریم» در تنگه باب‌المندب ■

به گفته برخی مقامات در نزدیکی «جیبوتی»، نیروهای حوثی در اوایل ماه آوریل به تنگه «باب‌المندب» رسیده بودند و در حال استقرار سامانه‌های موشکی، توپخانه و قایق‌های مسلح کوچک خود در جزیره «پریم» بودند. جزیره «پریم» در باریک‌ترین بخش تنگه باب‌المندب قرار دارد و بر چهارمین گلوگاه بسیار شلوغ و پررفت‌وآمد جهان که بسیاری از کشتی‌های نفتی و سوخت‌رسانی از آنجا تردد می‌کنند، احاطه و تسلط کامل دارد. به گفته یک منبع سعودی “نیروهای حوثی در جزیره پریم از حمایت کارشناسان نظامی خارجی برخوردار بوده‌اند” و همین امر موجب افزایش نگرانی‌های شده است چراکه ایران می‌تواند از این جزیره به عنوان یک پایگاه نظامی استفاده کند و یا قادر خواهد بود تا موشک‌های ضد کشتی مستقر بر روی زمین را به دست حوثی‌ها برساند؛ موشک‌هایی که تهران در گذشته برای دیگر گروه‌های مبارز در منطقه نیز فرستاده بود.

■ حمله نظامی ائتلاف عربی به مواضع حوثی‌ها در جزیره پریم ■

ائتلاف عربی در پاسخ به این امر، با استفاده از جنگنده‌های خود مواضع نیروهای حوثی در جزیره پریم را بمباران کرد و نیروی دریایی عربستان سعودی و مصر نیز از دریا این جزیره را هدف توپ و خمپاره‌های خود قرار دادند. آمریکا و فرانسه نیز در این میان کشتی‌ها از جمله ناوهای مین‌روب خود را به این منطقه اعزام کردند تا از مسیر حمل‌ونقل حیاتی محافظت کرده و مسیر آزاد و امنی را برای کشتی‌های عبوری از این تنگه فراهم سازند. به گفته همین منبع سعودی، نیروهای ویژه پادشاهی عربستان در سوم آوریل وارد جزیره پریم شدند و تمامی تهدیدات نیروهای حوثی و ایرانیان در این تنگه را از بین برده‌اند. به گفته این منبع سعودی، اقدامات و عملیات‌های این نیروها در این جزیره همچنان ادامه دارد.

■ عملیات‌های نظامی ائتلاف عربی موجب بروز بحران انسانی در یمن شده است ■

منتقدان عملیات‌های نظامی ائتلاف عربی بر این باورند که حوثی‌ها همچنان کنترل بخش‌های وسیعی از کشور را در دست دارند و بمباران‌های ائتلاف عربی تاکنون کار چندانی نتوانسته انجام دهد و تنها موجب بروز بحران انسانی در این کشور شده است. با این وجود، ائتلاف عربی در خنثی‌سازی تهدیداتی که ممکن است موجب سرریز جنگ و درگیری به خارج از مرزهای یمن شود، موفق عمل کرده است. البته تحقق هدف اصلی ائتلاف مبنی بر بازگرداندن دولت منصور به هادی خود مستلزم تهاجم زمین گسترده است و به قیمت شعله‌ور شدن آتش تقسیمات سیاسی در یمن و سراسر منطقه خواهد بود. در عوض، اکنون که ائتلاف توانسته مزیت‌ها و توانمندی‌های نظامی حوثی‌ها را تخریب و حمایت‌های خارجی از آن‌ها را به طور کامل قطع نماید، ممکن است شرایط بهتری را برای دستیابی به راه‌حلی از طریق مذاکرات سیاسی ایجاد کرده باشد. با این حال، اگر حملات هوایی ائتلاف عربی فراتر از مهار و بازدارندگی دشمن ادامه یابد، دستیابی به چنین شرایطی دشوارتر خواهد بود.