مناظره امام صادق (ع) با طبيب هندى‏

محمد بن ابراهیم طالقانى از حسن بن على عدوى از عباد بن صهیب از پدرش از جدش از ربیع همنشین منصور نقل مى‏ كند كه او گفت: روزى امام صادق علیه السّلام در مجلس منصور حاضر شد و نزد او مردى از هند بود كه كتابهاى طبى را براى او مى ‏خواند امام صادق علیه السّلام ساكت نشسته بود و گوش مى ‏داد. وقتى مرد هندى فارغ شد، به او گفت: آیا از آنچه نزد من است، چیزى را مى ‏خواهى؟ امام فرمود: نه، چون آنچه نزد من است بهتر از آن است كه نزد توست. گفت: آن چیست؟ فرمود: من گرمى را با سردى و سردى را با گرمى و تر را با خشك و خشك را با تر مداوا مى ‏كنم و كار را به خدا وامى ‏گذارم و آنچه را كه از پیامبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم وارد شده به كار مى ‏بندم كه فرمود:

بدان كه معده خانه درد است و پرهیز رأس هر دوایى است و به بدن خود آنچه را كه عادت كرده بده.

مرد هندى گفت: آیا طب غیر از این‏ است؟

امام فرمود: آیا گمان مى ‏كنى كه من از كتب طب آموخته ‏ام؟

گفت: آرى حضرت فرمود: نه، به خدا قسم من غیر از خدا از كسى یاد نگرفته ‏ام اكنون بگو كه من به طب آگاه ترم یا تو؟

هندى گفت: من.

امام فرمود: از تو مى ‏پرسم به من جواب بده. گفت بپرس.

امام فرمود: اى مرد هندى به من بگو چرا سر انسان داراى استخوانهاى متعددى است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: بگو چرا موى سر در قسمت بالا قرار گرفته؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا پیشانى از مو خالى است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا پیشانى داراى خطوط است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا ابروها بالاى چشمها قرار گرفته؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا چشمان به شكل لوزى است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا بینى در وسط دو چشم قرار گرفته است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا سوراخهاى بینى رو به پایین است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا لب و شارب بالاى دهان قرار گرفت؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا دندانهاى كرسى پهن و دندان نیش تیز است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا مردها ریش دارند؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا دو كف دست از مو خالى است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا ناخن و مو احساس ندارند؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا قلب مانند صنوبر است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا ریه ‏ها دو قطعه ‏اند و حركت آنها در محل خود انجام مى ‏گیرد؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا كبد به شكل برآمده است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا كلیه به شكل لوبیا است؟

گفت: نمى‏ دانم.

امام فرمود: چرا خمیدگى زانو به پشت است؟

گفت: نمى ‏دانم.

امام فرمود: چرا كف پا از داخل منحنى است؟

گفت: نمى ‏دانم.

امام فرمود: ولى من می ‏دانم.

هندى گفت: پس پاسخ بده.

امام فرمود:

اینكه استخوانهاى سر متعدد است، براى آن است كه اگر یك چیز تو خالى استخوان یك تكه داشت زود درد می ‏كرد و اگر با استخوانهاى متعدد و با مفصلها باشد سردرد از آن دور می ‏شود.

اینكه مو در بالاى سر است، براى آن است كه روغنها به مغز برسد و از اطراف آن بخار خارج شود و گرما و سرما را از آن دور كند.

اینكه پیشانى از مو خالى است، براى آن است كه آنجا محل ورود نور به چشمهاست.

اینكه در پیشانى خطهایى وجود دارد، براى آن است كه عرقى كه از سر به طرف چشم می ‏آید، در آنجا بماند، به اندازه‏اى كه انسان آن را از خود دفع كند. مانند نهرها كه آبها را در خود می ‏گیرند.

و اینكه ابروها را بالاى چشمها قرار داده براى آن است كه نور را به اندازه لازم بفرستد. اى هندى آیا نمی ‏بینى كه وقتى نور شدید باشد، انسان دستش را بر چشمش می ‏گذارد تا نور به اندازه كافى بتابد؟

و اینكه بینى را وسط دو چشم قرار داد براى آن است كه نور را به‏ دو قسمت مساوى براى دو چشم تقسیم كند.

و اینكه چشم به شكل لوزى است، براى آن است كه دوا را با میل به آن بكنند تا دردش زایل شود و اگر مربع یا دایره‏اى بود، میل در آن جریان نمی ‏یافت و دوا به آن نمی ‏رسید و درد آن زایل نمی شد.

و اینكه سوراخ بینى را به طرف پایین قرار داده، براى آن است كه دردهایى كه از بالا می ‏ریزد به پایین بریزد و در مقابل، بوها از آن بالا رود و اگر رو به بالا بود دردها از آن پایین نمی ‏آمد و بوها بالا نمی ‏رفت.

و اینكه لب و شارب را بالاى دهان قرار داده، براى آن است كه آنچه از دماغ می ‏ریزد به دهان نریزد تا انسان از غذا و آب متنفر نباشد.

و اینكه براى مردان ریش قرار داده، براى آن است كه از اینكه صورت خود را بپوشد بی ‏نیاز باشد و مردان از زنان متمایز باشند.

و اینكه دندان جلویى را تیز قرار داده، تا با آن ببرد و دندان كرسى را پهن قرار داده تا با آن خورد كند و دندان ناب را بلند قرار داده و آن ستونى در میانست و دندانهاى پیشین و دندانهاى كرسى را از هم جدا می ‏كند.

و اینكه دو كف دست را بدون مو قرار داده، براى آن است كه لمس به وسیله آنها انجام می ‏گیرد و اگر مو داشت انسان نمی ‏توانست به خوبى لمس كند.

و اینكه مو و ناخن روح ندارند، براى آن است كه بلند شدن آنها بد و كوتاه كردن آنها پسندیده است و اگر روح داشتند موقع كوتاه كردن‏ انسان احساس درد می ‏كرد.

و اینكه قلب مانند دانه صنوبر است، براى آن است كه قلب آویخته است و سر آن نازك است تا داخل ریه باشد و از هواى داخل آن استفاده كند و مغز سر از حرارت آن دچار صدمه نشود.

و اینكه ریه را به دو قطعه كرده، براى آن است كه قلب در جوف آن قرار گیرد و با حركت آن استراحت كند.

و اینكه كبد را به شكل برآمده، قرار داده براى آن است كه بر معده سنگینى كند و به آن فشار آورد تا بخارهاى آن خارج شود.

و اینكه كلیه را مانند لوبیا قرار داده، براى آن است كه محل ریزش منى نقطه به نقطه در آن قرار دارد و اگر دایره‏اى یا مربع بود، نقطه ‏ها به هم وصل می ‏شد و مرد از خروج آن احساس لذت نمی ‏كرد. چون منى از فقرات كمر به كلیه می ‏ریزد و آن با قبض و بسط خود آن را به مثانه پرتاب می ‏كند. همان گونه كه تیر از كمان پرتاب می ‏شود.

و اینكه خمى زانو را به طرف پشت قرار داده، براى آن است كه انسان به طرف جلو حركت می ‏كند و باید تعادل داشته باشد و اگر این طور نبود در راه رفتن سقوط مى‏كرد.

و اینكه كف پا را منحنى قرار داده براى آن است كه اگر همه كف بر زمین واقع می ‏شد به سنگینى سنگ آسیاب می ‏شد.

مرد هندى گفت: این همه علوم از كجا براى تو حاصل شده است؟

امام فرمود: آن را از پدرانم و آنها از رسول خدا و او از جبرئیل و او از خداوندى كه جسم و روح را آفرید، آموخته ‏ام.

مرد هندى گفت: راست گفتى و من شهادت می ‏دهم كه خدایى جز اللَّه نیست و محمد صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم پیامبر خدا و بنده اوست و تو دانشمندترین فرد زمان خود هستى.