ملاک های خودشناسی در ادعیه ماه رمضان (جلسه اول)

خداوند می‌فرماید که من شما را در این ضیافت مورد اکرام، اعظام و فضیلت و احترام قرار دادم. کسی که نتواند این مفاهیم را درک کند معلوم است که سنخیتی با آن‌ها ندارد. چنانچه اگر به درک آن‌ها نائل شود، نشانه زنده بودن بخش انسانی اوست.

دعاهای ماه مبارک همه براساس حقایق و روابط بخش انسانی انسان با الله تنظیم شده است. در ادامه برای بدست حقیقت شب قدر به فرازهایی از دعای «یا علی یا عظیم یا غفور یا رحیم...» می پردازیم.

عظمت ماه رمضان

«یا علی یا عظیم یا غفور یا رحیم» چهار اسم اعظم در دعای است که معمولاً بعد از نمازها خوانده می شوند که در بین هزار اسم الهی این اسماء برگزیده شده‌اند که خود معنادار هستند.

«یاعلی» همان ذکری است که در سجده می‌گوییم: «سبحان ربی الاعلی و بحمده» یعنی با علوّ خداوند روبرو هستیم.

«یاعظیم» ذکر رکوع است: «سبحان ربی العظیم و بحمده»

«یاغفور» یعنی کسی که همه گذشته ما را بخشیده و ضمناً نادیده هم می‌گیرد. یعنی حساب ما را صفر می‌کند.

مهمترین مسئله ی که در ماه مبارک با آن روبرو هستیم، این است که با صاحبخانه مشکل نداشته باشیم و این اصل و پایه است نه اوج. حق الناس به گردن ما نباشد و اگر بوده توبه و جبران نماییم. وای به حال کسی که قصد صفر کردن حسابش را نداشته باشد چنین شخصی وارد ماه مبارک و ضیافت الهی نشده‌ است.

«یا رحیم» بعد از غفران ما به رحمت الهی نیاز داریم، یعنی خدایا تو رحمان هستی که به مؤمن و کافر محبت می‌کنی ولی من به رحمت و نوازش ویژه تو نیاز دارم و قرب و احترام بیشتری را طلب می‌کنیم پس به اسم شریف «رحیم» رو می‌آوریم.

«انت ربّ العظیم» ربّ یعنی پرورش دهنده و خیلی چیزها هستند که ما را پرورش می‌دهند.

خداوند موجودی عظیم‌تر از انسان خلق نکرده. فلذا برای موجودی عظیم ضرورت دارد که ربّ عظیم پرورش او را به عهده بگیرد آن هم به بلندای خودش، یعنی تا حدِ «مثلِ اعلی» شدن. مثلِ اعلی یعنی خودش قدرت خلق و ایجاد داشته باشد، «مظهر الله».

اگر صرفاً زندگی خانوادگی، اجتماعی و سیاسی دنیایی، بدون آخرت بود که بسیاری در حال حاضر اینگونه زندگی می‌کنند ولی قرار است از این زندگی طبیعی ما ابدیت و جاودانگی ساخته شود، فلذا نیاز به پروردگار عظیم است.

«و هذا شهرٌ عَظَّمتَهُ ...» این ماهی است که تو او را عظمت بخشیدی.اگر کسی دقت نکند نمی‌تواند با این دعا پرواز کند و خوراک ویژه ضیافت الهی نصیبش نمی‌شود. ... چه کسی عظمت بارگاه الهی را درک می‌کند؟ آیا ما درکی از این عظمت داریم.

«... و کرَّمتَهُ؛ کرامت بخشیدی آن را» در این ماه بنده مورد اکرام ویژه حق تعالی است. چنانکه قرآن می‌فرماید: «لقد کرّمنا بنی آدم؛ همانا ما فرزندان آدم را مورد اکرام قرار دادیم». و از آن بالاتر مؤمنین مورد اکرام بیشتر هستند: «لقد منّ الله علی المؤمنین اذ بَعثَ فیهم رسولا» برانگیختن پیامبر را قرآن منّت به مؤمنین ذکر می‌کند. اینکه خداوند ما را رها نکرده و برای ما سفیر و عظیم‌ترین مخلوقش را بین ما فرستاده، در واقع ما را مورد منت خودش قرار داده‌است. این رسول قرار است ما را به نزد پروردگار ببرد. کسی که این مسائل را نمی‌فهمد، نمی‌تواند با باطن انسانی وارد برزخ شود.

«... و شرَّفتَهُ و فضّلتَهُ علی الشُّهُور...» و شرافت و فضیلت بخشیدی این ماه را بر سایر ماه‌ها. کسی که اینها را نفهمیده، ادراکش هنوز فعال نشده است.

چرا در این ماه؛ تعظیم، تکریم، تشریف و تفضیل است؟

این همه عظمت، کرامت، شرافت و فضیلت برای این است که چنین ربّی وارد میدان شده تا انسان را تربیت کند. یعنی به حرمت انسان است که خداوند اینها را به این ماه بخشیده است. خدا و فرشتگان و معصومین «علیهم‌السلام» تدارکاتی برای این ماه دارند و ما چه قدر بی‌خیال از کنار این ماه رد می‌شویم. زمانی ما قیمت این ماه را می‌فهمیم که قدر خودمان را بدانیم. خدا به عشق ما این ضیافت را ترتیب داده است. خودتان می‌دانید که میزان سرمایه‌گذاری میزبان برای میهمان بستگی به عظمت و جایگاه میهمانش دارد. خداوند پادشاه همه مردم است (مَلِکِ الناس) به حرمت انسان ماه به این با عظمتی را به راه انداخته است و فقط خود حقیقی‌مان را راه داده است نه خود طبیعی (حیوانیت). کسی که خودش را نشناخته است با بخش حیوانی‌اش وارد می‌شود.

فلذا حضرت فرمودند: «رُبَّ صائِمٍ لیس له من صیامِهِ إلّا الجوع و الضّماء» چه بسیار روزه‌داری که از روزه‌اش جز گرسنگی و تشنگی بهره‌ای نمی‌برد. پس ما باید قبل از ماه مبارک اقدام به خودشناسی کنیم. یعنی همان «خودی» که از جنس خداوند، و «محمد و آل محمد» «صلی الله علیه و آله و سلم» است. تا با خودمان آشتی نکنیم نمی‌توانیم با خدا آشتی کنیم و نمی‌توانیم با امام زمان «عجل الله تعالی فرجه الشریف» و آسمان رفت و آمد کنیم.

«... هو الشهر الذی فَرَضتَ صیامَهُ عَلَیّ...؛ خدایا این ماهی است که تو در آن بر من روزه را واجب کردی». یعنی ورود «انسانیت» به ضیافت. کسانی که نمی‌توانند انسانیت و حیوانیت خود را از هم تفکیک کنند از روزه فقط تشنگی و گرسنگی را می‌فهمند.

آن گونه که خداوند ماه مبارک رمضان معرفی می‌کند، خیلی حرمت دارد. کسانی که در این ماه به بهانه‌های مختلف از روزه فرار می‌کنند و یا نماز نمی‌خواند، درواقع خودشان را حیوان اعم از زن و مرد معنا می‌کنند. اگر غیر از این بود می‌فهمید که خداوند با نماز و روزه چه احترامی به انسان گذاشته است. برخی ارزش لیالی قدر را ندانسته و از روی اجبار انجام می دهند. شبهای قدر گل میهمانی و ضیافت این ماه است. باید فعالیتهای دیگر را کم کنیم و به عبادت، به ویژه دهه آخر بپردازیم. اگر این ماه، آخرین رمضان ما باشد و توشه‌ای برای حیات جاودانه نداشته باشیم چه کنیم؟ اگر خداوند این همه حرام برای ما قرار داده برای این است که هدف از خلقت ما، پرورش یک موجود به ظرفیت خلیفه اللهی و به بزرگی محمد و آل محمد «صلی الله علیه و آله و سلم» می‌باشد.