مقام والدین ازدیدگاه قرآن

درآیه های آسمانی قرآن سیری کردیم و رسیدیم به آیه ای که به یادمان می آورد پدر و مادر در کجای جاده سعادت ما ایستاده اند: و قضی ربّکَ الّا تعبدوا الّا ایّاهُ و بالوالدین احسانا و ...
سوره اسراء آیه 23

و پروردگار تو مقرر کرد که جزاو را مپرستید و به پدر ومادر خود احسان کنید...
خداوند بعد از اطاعت ازخویش، امر به احسان به والدین نموده و در روایات مختلف اجرای این حکم را درحق همه پدر و مادرها – چه نیکوکار و چه ظالم – واجب دانسته است .
در روایتی از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) می خوانیم که احسان به والدین ازبزرگ ترین واجبات بوده و ارزش آن از نماز اول وقت نیز بیشتر می باشد . پس یادمان باشد که نیکی به پدرو مادر را از امور مستحبی نشماریم .
راستی! چرا خداوند مقام احسان به والدین را همراه با اطاعت خویش آورده است ؟ چرا رضای خودش را دررضای والدین قرارداده است؟ و یا چرا وظیفه احسان به والدین را حتی اگر ستمکارباشند ازفرزندان ساقط نمی کند؟
این حکم اخلاقی از سوی خدایی آمده که بشر را خلق کرده و بی نهایت دوستش می دارد و به راههای سعادت و کمال او بیشتر از خودش واقف است. بنابراین تمام احکام او، مطابق با همه ابعاد وجودی انسان می باشد.
هر چقدر ایمان ما به خداوند قوی تر باشد، اعتمادمان به صحت احکامش بیشتر بوده و اطاعت ازدستورات او برایمان لذت بخش تر و آسان تر خواهد بود، حتی اگر دسته ای از این احکام مطابق میل و سلیقه ما نباشند.
احسان به والدین ، راه میان بر سعادت ابدی
نتیجه یک زندگی موفق، تولد سالم انسان به برزخ می باشد و این زمانی محقق خواهد شد که ما در تمام طول زندگی مان، تسلیم محض خداوند علیم بوده و برای اجرای هرحکمی، چرا و چگونه های بسیاری در ذهنمان نقش نبندد.
شخصی خدمت رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله ) رسید و پرسید : ما حقُّ الوالدین علی ولدهما؟
حق والدین برفرزندانشان چیست ؟ ایشان پاسخ گفتند : هُما جنتک و نارُک ، آنها بهشت و جهنم تو هستند.
بنابراین روایت می توان گفت که تولد سالم به آخرت و شادمانی های ابدی هر انسانی در گروی رضایت والدینش است ، به گونه ای که هیچ عبادتی نمی تواند انسان را از رضایت والدینش معاف گرداند.
فراموش نکنیم که هیچ عبادت و عمل صالحی بالاتر از احسان به والدین نیست ، پس هرگز هیچ عمل صالحی را جایگزین احسان به کسانی نکنیم که سعادت و شقاوت ابدی مان در گروی رضایت آنهاست.
مصادیق احسان به والدین
امام صادق ( علیه السلام ) مقصود از احسان به والدین را مصاحبت نیکو با آنها بیان فرموده اند که از مصادیق آن می توان به چند مورد زیر اشاره کرد :
1- به زحمت نینداختن پدر و مادر
2- پیشی گرفتن دررفع نیازهای آنها قبل از آنکه خواسته هایشان را به زبان بیاورند.
3- تلاش برای انجام دادن اموری که خوشحالشان می کند و دوری از مواردی که منفور آنهاست . (البته اگر این موارد مطابق با رضایت خداوند باشد) .

اثرات وضعی احسان به والدین درزندگی انسان
پسرو دختر امروز ، پدر و مادر فردایند و کرنش و تواضع امروز آنها درمقابل والدینشان ، به احترام و احسان فرزندانشان نسبت به آنها درآینده خواهد انجامید . امام صادق ( علیه السلام ) می فرمایند:
برّوا ابائکم ، یبرّکم ابناءَ کُم . به پدر و مادرتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.
اثرات وضعی نافرمانی و بی حرمتی به پدر و مادر، قطعاً در آینده گریبانگیر انسان خواهد شد، اما ترس از این موضوع نباید به جای رضای خدا، انگیزه ما از احترام به والدینمان باشد.
دعای خیر والدین، کلید گشاینده درهای بسته
دعای پدر و مادر در حق فرزندان بسیار مستجاب و گره گشاست. برای حل مشکلاتمان، می توان از صمیم دل به آنها توسل جوئیم و حتی بعد از وفاتشان نیز، از این راه، از دعای خیرشان بهره مند گردیم . تلاش کنیم تا این گنجینه گرانبها را برای خوشبختی دنیا و آخرتمان ازکف ندهیم.
اطاعت بی چون و چرا از سه حکم الهی
خداوند در سه مورد برای هیچ کس اختیاری قرار نداده و همه را ملزم به اجرای این سه حکم دانسته است: 1- وفای به عهد 2- ادای امانت 3- احسان به والدین
اگر در این سه مورد افراد مقابل شما، نیکوکار باشند یا فاسق ، تفاوتی دراجرای حکم نمی کند.
عدم اطاعت از والدین مشرک
امام صادق ( علیه السلام ) می فرمایند: برّ الوالدین واجبُ ، فان کانا مشرکا فلا تطعهما و لا غَیرها فی المعصیته . فانّه لاطاعه للمخلوق فی معصیة الخالق .
نیکی به پدر و مادر واجب است، اما اگر والدین شما مشرک بودند از آنها اطاعت نکنید و نه از کس دیگری، که در معصیت خدا، هیچ حق اطاعتی برای مخلوق نیست.
پس طبق روایت بالا ، درصورتیکه پدر و مادر مشرک بوده و ما را به معصیت خدا وادار کنند، اطاعت ازآنها واجب نیست، اما وظیفه نیکی به آنها از ما ساقط نخواهد شد.
عقوق والدین
اگر فرزندان نیکی به والدین را ترک نموده و موجب خشم و غضب آنها گردند، دچارعاق والدین خواهند شد. عقوق از گناهان کبیره بوده و سایراعمال انسان را باطل می گرداند.
گاهی ممکن است که فرزندان در زمان حیات والدین با گفتار یا رفتارشان موجب آزردگی آنها شده و مورد عاق قرار گیرند و یا اینکه بعد از مرگشان ، آنها را فراموش کرده و برای روح آنها درعالم برزخ – که عالم فقراست – خیرات ، دعا و استغفار نکنند و عاق شوند.
نامه اعمال انسان بعد از مرگ بسته خواهد شد، مگربه سه طریق :
1- انجام امور عام المنفعه در زمان حیات 2 – آموختن و پراکندن علم
3- فرزند صالح که اعمال نیکش برای پدر و مادرش نیز محسوب می گردد.
اگر والدین دچار حق الناس می باشند، وظیفه ادای آن به عهده فرزندان است ، درغیر اینصورت ، خداوند آن فرزند را عاق والدین قرارمی دهد. عکس این مساله نیز صادق است؛ اگر فرزندی دچار عاق والدین باشد، بعد از مرگ آنها ، با خیرات و استغفار و اعمال صالح می تواند رحمت خداوند را به خود جلب نموده و از عاق خارج گردد.
دائما با خود تکرار کنیم ؛ که به فرموده رسول الله ( صلی الله علیه و آله ) ، به شخص عاق گفته می شود: هر کاری «می خواهی انجام بده ، تو هرگز بخشیده نخواهی شد.»
نکاتی ظریف ازدعای بیست و چهارم صحیفه سجادیه .
حضرت سید الساجدین (علیه السلام ) در این دعا، بلندترین توفیقات را دراحسان به والدین از خداوند مسئلت می کنند که به بعضی از آنها اشاره می کنیم :
1- درخواست درود و صلوات و اختصاص رحمت و برکت بر پیامبر و آلش و سپس اختصاص این صلوات بر والدین که نشانگر مقام والدین است. ( شروع و اختتام دعا با صلوات از آداب دعا و باعث استجابت آن است .)
2- الهام گرفتن علم چگونگی رفتارصحیح با والدین – که آموختن آن برفرزند واجب است –
گاهی انسان در اثر گناه و غفلت دچار فراموشی شده و به الهام نیازمند است. الهام نیرویی از جانب خداوند است که مؤمن را به سمت کارهای خیر دعوت می کند. این نیرو درست در مقابل وسوسه قرار دارد که ازجانب شیطان انسان را به سمت گناه سوق می دهد.



3- وادارکردن به انجام آن علم . ( کسی که دعا می کند باید اهل عمل بوده و شجاعت و تحمل یادگیری را داشته باشد)
4- موفقیت درانجام وظایف فرزندی به گونه ای که در هیچ کدام کوتاهی نکرده و آنها را همراه با شوق و بدون احساس کسالت و تنبلی انجام دهد .
5- ایجاد ترس و هیبت از والدین به اندازه ترس از پادشاه ستمگر در دل فرزند . ( این ترس به خاطر شأن والای پدر و مادر بوده و مانع ورود به حریم آنها و جسارت می گردد.
6- مهربانی به والدین به اندازه مادری مهربان و رئوف که همواره در تلاش برای رفع نیازهای فرزندان است .
7- قرار دادن شیرینی اطاعت و نیکی به والدین، شیرین تر از خواب در چشم خواب آلودگان
8- بزرگ دیدن نیکی والدین نسبت به خود حتی اگر کم باشد . (ناسپاسی یکی از رذایل اخلاقی است و در قرآن از انسان به این صفت یاد شده است. انسان هیچ گاه نمی تواند قدردان والدینش باشد.)
9- اندک دیدن کارهای نیک خود در مقابل والدین حتی اگر زیاد باشد.
10- پایین آوردن صدا در گفتگو با آنها به گونه ای که باعث آزردگی والدینش نشود.
11- گفتاری مؤدبانه با والدین (عدم استفاده از الفاظ نامناسب و شوخی یا فحاشی نسبت به والدین)
خداوند درقرآن می فرمایند: به پدر و مادرخود حتی ( اُف) هم نگویید و با آنها درشت صحبت نکنید بلکه با قول کریم و مهربانی صحبت کنید. ( اسراء 23)
فرزندان باید بال های ذلت را در برابر والدین بگسترانند و هیچ زمان آنها را به خیرگی نگاه نکنند، مگر با نظر رحمت و دلسوزی . ( اسراء 24)
هیچ گاه دست را بالای دست والدین قرار ندهند و جلوتر از والدین راه نروند .
اهانت به والدین کسی نکنند تا به والدینشان اهانت نشود.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: من نظر الی ابویه نظر ما قف و هما ظالمان له ، لم یقبل الله له الصلاه .
- اگر کسی با خشم به پدر و مادرش نگاه کند حتی اگر مقصر باشند، خداوند از او نمازی قبول نمی کند.
پایین ترین درجه عقوق والدین گفتن اف و بالاترین آن ، قتل آنهاست .
12- نرم شدن خلق و خوی نسبت به والدین و مهربان کردن قلب نسبت به آنها .
13-رفیق شدن با آنها ( اهل مدارا و سازش شدن )
- فرزندان باید تحمل خلق و خوی والدین را داشته و مراعات حال آنها را بنمایند.
14- شفیق آنها شدن و احساس دلسوزی کردن نسبت به آنها .
15- پاداش دادن به والدین به خاطر تربیت آنها .
16- حفظ زحمت ها و تلاش های آنها در دوران کودکی .
17- قراردادن سختی ها به عنوان عامل آمرزش گناهان و بالا رفتن درجه آنها در بهشت .
18- بخشش و حلال کردن حقوقی که پدر و مادر در ادای آنها کوتاهی نموده اند.
19- رساندن آنها درقیامت به موطن سلامت .
اکنون به این نتیجه می رسیم که وقتی حضرت سید الساجدین، اینگونه ازخداوند، درخواست توفیق خدمت گزاری به والدینشان را می نمایند، پس وظیفه ما نسبت به والدین حقیقی و معنوی مان که همان ائمه معصومین و وجود مقدس حضرت صاحب الامر(عجل الله تعالی) می باشد چقدر سنگین خواهد بود.
بیایید کمی بیشتر به این خطیرترین وظیفه زندگی مان توجه کنیم.