مرز صداقت در دوستی

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه 411 «خانواده آسمانی » مورخ 94/10/17 ، استاد محمد شجاعی به ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

نشانه‌های دوستی الهی در کلام امام صادق (علیه‌السلام)

امام صادق (علیه‌السلام): «لا تَكونُ الصَّداقَةُ إلاّ بِحُدودِها ، فَمَن كانَت فیهِ هذِهِ الحُدودُ أو شَیءٌ مِنها فَانسِبهُ إلَى الصَّداقَةِ ، ومَن لَم یَكُن فیهِ شَیءٌ مِنها فَلا تَنسِبهُ إلى شَیءٍ مِنَ الصَّداقَةِ ؛ فَأَوَّلُها : أن تَكونَ سَریرَتُهُ وعَلانِیَتُهُ لَكَ واحِدَةً . وَالثّانی: أن یَرى زَینَكَ زَینَهُ، وشَینَكَ شَینَهُ. وَالثّالِثَةُ: أن لا تُغَیِّرَهُ عَلَیكَ وِلایَةٌ ولا مالٌ. وَالرّابِعَةُ: أن لا یَمنَعَكَ شَیئا تَنالُهُ مَقدُرَتُهُ... ؛ هیچ رفاقتی حقیقی نیست، مگر در اندازه‌های خود اگر کسی این اندازه‌ها یا بعضی از آنها را داشت، می‌توانی به دوستی منصوبش کنی، در غیر اینصورت، او را به دوستی منتصب مکن. اولین نشانه آن است که در پنهان و آشکار با تو یک جور باشد، دومین آنکه زیبایی‌ها و زشتی‌های او را از خود ببیند، و سوم؛ ریاست و پول رفاقتش را با تو تغییر ندهد. چهارم؛ هر چه که دارد را از تو دریغ نکند...».

نظام اندازها در عالم؛ دوستی و صداقت، دارای حدود مشخصی است، زیرا هر چیزی در نزد خداوند اندازه‌ی مشخصی دارد. اساساً همه‌ی ما می‌دانیم که عظیم‌ترین و پر منزلت‌ترین ایّام در نزد خداوند، شب قدر است. شب قدر، به معنای شب اندازه‌گیری است. در این شب تقدیراتِ یک سال کل نظام خلقت مشخص می‌شود. این تقدیرات (اندازه‌گیری‌ها) فقط مخصوص مسائل مادی و جسمی نیست، بلکه مشمولِ مسائل روحی و معنوی نیز هست. روح با تمام ساختار مجردش،‌ نیز مشمول اندازه‌های الهی است. به عنوان مثال، نوع صادراتِ باطن ما، شکل و هیبتِ آن را برایمان مشخص می‌کند. بنابراین طبق قاعده‌ها و فرمول‌هایی که ائمه (علیهم‌السلام) در اختیار ما قرار دادند، کاملاً می‌توانیم، نوع باطن خود را تشخیص دهیم.

تنها کسی صاحب باطن انسانی است که بخش فوق عقلانی‌اش، حاکم وجود او بوده و بر بخش‌های دیگر مسلط باشد. علم خداوند که خالق نفس ماست و علم اهل بیت که تجلی کامل الله در زمین بوده و روح ما، صادر شده از آنان است، بر تمام علوم دیگر برتری داشته و گزارشی که آنان از روح و ساختار آن در اختیار ما قرار می‌دهند، بی‌نهایت کاملتر و صحیح‌تر از گزارشی است که علوم روان‌شناسیِ دیگر در اختیار ما قرار می‌دهند.

حدود شش هزار حدیث از معصومین در مورد مسائل مربوط به کنترل روح در اختیار ماست که هیچ علمی به این مقدار، کامل و جامع نیست.

پس آموختیم همه چیز در عالم دارای حد و اندازه است، و نمی‌توان با هیچ چیزی، بدون رعایت اندازه‌ها، ارتباطِ صحیح برقرار کرد. دین اسلام، دینِ اندازه‌هاست. و تمام قوانین این دین، طبق ریاضیات نفس انسان، پایه‌گذاری و طراحی شده است. کتاب رساله، کتابی کاملاً ریاضی، و پر از حدود و اندازه‌هایی است که رعایت آن، به سلامتِ روح منجر می‌شود.

نظام آخرت نیز؛ درست مانند نظام دنیا، کاملاً ریاضی و کلاً مطابق با ساختار نفس انسان، طراحی شده است. بعنوان مثال، خداوند تعداد فرشتگان جهنم را نوزده عدد، تعداد درهای جهنم را هفت عدد و تعداد درهای بهشت را هشت عدد اعلام می‌کند و تمام این اعداد دقیقاً با علت مشخص و ریشه‌دار در نفسِ انسان، تعیین شده است.

نظام اندازه‌ها در روابط دوستی

«دوستی» نیز در اسلام، حدود مشخص و اندازه‌های تعیین شده دارد. در زبان عربی، به دوستی، واژه‌ی صداقت اطلاق می‌شود. یعنی رابطه‌ای که در پای صدق و راستی در میان است. این کلمه، نشان می‌دهد، که رابطه‌ی دوستی حقیقی، بر پایه‌ی دروغ، توهم، دروغ و کلک استوار نیست، بلکه کاملاً براساس درستی و راستی پایه‌ریزی شده است.

حال یک سؤال؛ از کجا بفهمیم که روابط دوستیِ ما، از نگاه الله، یک دوستیِ حقیقی است؟

قرآن می‌فرماید: چه بسیار دوستانی که در دنیا، با هم روابط بدی نداشتند، اما در قیامت، دشمن یکدیگر می‌شوند و از دوستی‌های خود اظهار پشیمانی می‌کنند. تنها انسان‌های باتقوا هستند، که از روابط خود احساس پشیمانی نکرده و هرگز به دشمنی و انزجار نمی‌رسند.

حضرت امیرمؤمنان (علیه‌السلام) می‌فرمایند: اگر دیدید که روابط میان دو دوست، تخریب شده است، بدانید که حداقل یکی از آنها، بی‌تقوایی کرده و در ایجاد این تنفر، مقصر بوده است.

بنابراین برای شناخت روابطِ دوستی حقیقی، باید قواعد و اندازه‌‌های این رابطه را بشناسیم، در غیر این‌صورت روابط ما یک رابطه‌ی دوستی حقیقی از نگاه اهل آسمان نیست.

بعد از شناختِ اندازه‌های روابط دوستیِ حقیقی، دیگر به هیچ قیمتی نباید به دوستی‌هایی که آن را در نگاه اهل آسمان محترم نیافتیم، ادامه داده و بواسطه‌ی آن به روح جاودانه‌ی خود خیانت کنیم. بهانه‌هایی مثل سابقه‌ی دوستی طولانی، دوست داشتن، نیاز به دیگری داشتن و ... نمی‌تواند توجیهی برای ادامه‌ی دوستی‌های غیر الهی باشد.

اولین نشانه‌ی یک دوستیِ مورد تأیید خداوند، رفاقت روراست و بدون دورویی است. به گونه‌ای که دو نفر در حضور همدیگر و یا در غیاب هم، نسبت به هم، یک احساس و رفتار را صادر کنند.

دومین نشانه؛ شراکت حقیقی در شادی‌ها و غم‌های یکدیگر است. اگر کسی حقیقتاً از زیبایی‌ها، کمالات، موفقیت‌ها و دارایی‌های ما، لذت برد، به گونه‌‌ای که گویی خودش به چنین موقعیت‌هایی رسیده است. و یا در ناراحتی‌ها و شکست‌های ما به گونه‌ای غمگین شد، که گویی خود در چنین بحرانی وارد شده است، او از نگاه الله دوستی حقیقی برای ما به شمار می‌رود. چنین کسی در هیچ شرایطی، حاضر به تعویض تو، با هیچ چیز دیگری نیست.

افراد بدبین، حسود، کینه‌توز، بی‌مهر و بی‌عاطففه، اساساً از نگاه الله، لایقِ رفاقت و دوستی نیستند.

سومین نشانه‌ی یک عشق و رفاقت حقیقی؛ پایداری آن در صورت رشد مالی و اجتماعی است. نهایتِ رذالت و پستیِ یک انسان، زمانی است که با رسیدن به کمالی جدید، رفاقتش را با دوستان و اعضایِ خانواده‌اش، بر هم زده و با فخرفروشی، آنان را ریز ببیند. اساساً کمترین مقدارِ فخرفروشی، نیز، مانعی عظیم در برابر ورود انسان به بهشت است. کسانی که برای خود شأنی قائل شده و در هر ارتباطی با دیگران، شئونِ خود را در نظر می‌گیرند، اساساً و به هیچ وجه قابل اعتماد و رفاقت نیستند. چنین کسانی، غالباً حتی در حال نماز هم، با شئوناتِ خود، در مقابل الله حاضر شده، اساساً حالِ یک عبد مسکین و مستکین را که توان هیچ نفع و ضرری برای خود را ندارند، را تجربه نمی‌کنند.

تواضع، تنها ثروتی است که در نزد الله قیمت دار و ارزشمند است.

چهارمین نشانه؛ دریغ نکردن کمک و یاریِ خود از دوستان است. اگر کسی از کاری که در توانش هست، از تو دریغ نمی‌کند، یقیناً رفیق خوبی برایت خواهد بود.

بُخل، صفتی است که نفس را از کرامت و وسعت ساقط کرده و قدرت رأفت و مهرورزی به دیگران را از انسان سلب می‌کند. لذا شخص بخیل، محال است، دوست مناسبی برای کسی باشد.

«والحمدلله رب العالمین»