مراحل رشد کودک سه دوره اولیه زندگی

خصوصیات کودک در هفت سال اول زندگی
از احادیث و روایات مختلف بر می‌آید که هفت سال اول زندگی کودک، سالهای آزادی و سلطنت او در خانواده است؛ لذا در این سالها باید از محدود کردن او در هر زمینه‌ای بپرهیزید. اما این جمله به معنی عدم آموزش کودک در خانواده نیست. بلکه شما باید سعی کنید با انجام رفتارهای صحیح و عادت دادن کودک به رعایت آنها این رفتارها را به عادات اخلاقی او تبدیل کنید. از قبیل رعایت کامل بهداشت کودک، منظم کردن وسایل شخصی او و...
در ارتباط با‌تربیت کودک در هفت سال اول مفصلاً توضیح خواهیم داد.

خصوصیات 2 سال اول بعد از تولد
2 سال اول زندگی کودک شما، دوران پایه‌ریزی تفکر، عواطف، احساسات، تعقلات و... است.
لوح سفید ذهن کودک شما آرام آرام از نقش‌های متفاوت پر شده و شروع به انجام بسیاری از فعالیت‌ها از قبیل نشستن، راه رفتن، پریدن، پرت کردن، بیان کلمات و اصوات مختلف، تشخیص بعضی از رنگ‌ها، تمیز دادن خشم از مهربانی، درک حالتهای عاطفی و... خواهد نمود.
کودک در اوج وابستگی و نیاز به پدر و مادر خلق شده است و درست در همین زمان است که شما میتوانید دو نوع تفکر را در ذهن او ایجاد کنید:
الف: پاسخ صحیح و به موقع به تمام نیازهای کودک توسط پدر و مادر، حس آرامش، امنیت، اعتماد به نفس و خوش‌بینی به انسانها و جهان هستی را در او به وجود می‌آورد.
ب: عدم پاسخ مناسب و فوری به نیازهایش، او را فردی مضطرب، با احساس عدم امنیت و آرامش و بدبینی به تمام انسانها و جهان هستی بار خواهد آورد.
نقش مادر و مخصوصاً پدر در ایجاد اعتماد به نفس در کودک
با وجود اینکه مادر نقش اصلی را در این زمینه ایفا می‌کند، اما این مسئولیت هرگز از پدر ساقط نمی‌شود. چرا که روابط صمیمانه و پیوندهای عاطفی برقرار شده میان کودک و والدین در همین دوران است که او را به اطاعت و حرف‌شنوی از صلاحدیدهای والدین در سنین بالاتر وامی‌دارد. کودکی که عادت نموده، حس امنیت و آرامش را هم در آغوش مادر و هم در آغوش پدر تجربه کند، علاوه بر مادر به پدر نیز به چشم پناهگاه و مأمن آرامی ‌برای تأمین نیازهایش نگریسته و با او پیوند عاطفی محکمی ‌برقرار خواهد کرد و همین پیوند او را در آینده به احترام و اطاعت، واخواهد داشت.
موانع پرورش اعتماد به نفس در کودک
کودک شما به خودی خود، موجودی دوست داشتنی است که نظر دیگران را به خود جلب کرده و آنها را به در آغوش کشیدن و بازی کردن با خود وا می‌دارد. از طرفی این موجود ضعیف، در کمال وابستگی و نیاز به شما خلق شده و همین ضعف او، به جلب توجه دیگران بیش‌تر کمک خواهد کرد.
گاهی اطرافیان کودک گمان می‌کنند که این ضعف و ناتوانی تا مدت‌های مدیدی باقی می‌ماند. غافل از این که روند شکوفا شدن استعدادها و ناتوانائی‌های کودک بسیار سریع بوده و او خیلی زود می‌تواند توانائی‌هایش را یک به یک از حالت بالقوه به مرحله‌ی عمل برساند.
یادتان باشد که شما باید کودکتان را باور کنید. اگر احساس کردید توانایی انجام کاری را دارد، در آن زمینه، کمک خود را قطع کنید، و تا زمانی که خودش خسته نشده و شما را به یاری نطلبیده است، به کمکش نشتابید. هرگاه کودکتان توانائی انجام کاری را پیدا کرد، طبیعتاً سعی می‌کند امور مربوط به آن فعالیت را خودش بر عهده بگیرد. البته شما نیز باید خود را به سلاح صبر و حوصله تجهیز کرده و تمام خرابکاریهایش را در نهایت آرامش تحمل کنید و به این‌ترتیب فضائی آرام را برای تجربه کردن‌های پیاپی فرزندتان آماده سازید.
تشویق‌های شما به شکوفا شدن استعدادهای کودکتان سرعت می‌بخشد. اما دقت کنید که تشویق‌های شما به مرحله‌ی دخالت کردن و یا به دست گرفتن آن کار نینجامد.
نکته 1: استعداد تمام کودکان و زمان شکوفائی آنها با هم متفاوت است و مقایسه‌ی کودکان از این لحاظ کاری بسیار نامناسب و غلط بوده و یکی از موانع پرورش اعتماد به نفس در کودکان محسوب می‌شود که لطمات جبران ناپذیری را برای آنها به بار خواهد آورد. دقت کنید که از تحمیل کردن کاری برای سریعتر شکوفا شدن استعداد کودک بپرهیزید که در این صورت نه تنها به او کمکی نکرده‌اید، بلکه ضربه‌ی مهلکی از نظر عدم رشد استعدادهایش بر او وارد آورده‌اید.
نکته 2: شما فقط در دو حالت زیر موظفید فعالیت کودکتان را محدود کرده و او را از انجام آن کار ممنوع کنید (البته در کمال آرامش و نرمخوئی):
1- زمانی که احتمال آسیب رساندن به بدنش در انجام آن فعالیت وجود داشته باشد.
2- زمانی که برای دیگران مزاحمتی ایجاد کرده باشد.
کمک کردن به برقراری روابط اجتماعی کودک
محدود کردن ارتباط فرزندان در محدوده‌ی خانواده و دور نگه داشتن آنها از اطرافیان، دوستان و فامیل موجب ایجاد روحیه‌ی کم‌روئی و خجالتی بودن در کودک شده و به روابط اجتماعی او لطمه می‌زند. شما باید اجازه دهید تا کودکتان در آغوش دیگران نیز به آرامش رسیده و با آنها به بازی بپردازد تا چگونگی برقراری ارتباط با افرادی غیر از والدین خود را بیاموزد.

غریبی کردن کودکان نسبت به افراد ناآشنا از نتایج رفتارهای نامناسب والدین در این زمینه می‌باشد.

نحوه‌ی ارتباط کلی والدین با کودک در هفت سال اول زندگی
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: الولدُ سیدٌ سبع سنین، و عبدٌ سبع سنین، و وزیرٌ سبع سنین
طبق فرموده‌ی پیامبر اکرم(ص) مراحل زندگی کودک بعد از تولد، شامل مراحل زیر می‌باشد؛
هفت سال اول (سالهای سیادت و سروری)
هفت سال دوم(سالهای اطاعت)
هفت سال سوم(سالهای وزارت و مشاورت با والدین)
باید دقت کنید که تمام این سه مرحله، به هم وابسته بوده و عدم‌ تربیت صحیح در یک مرحله،‌تربیت کودک را در مراحل بعدی زندگیش مختل می‌کند. کودکی که در هفت سال اول عمرش- که بالاترین اهمیت را در مراحل‌تربیتی او دارد ـ والدین از او اطاعت نکرده و دوران سیادت خوبی را نگذرانده باشد، هرگز در هفت سال دوم از شما اطاعت نخواهد کرد. چنین کودکی برای مقام وزارت و مشورت شما در هفت سال سوم نیز مناسب نخواهد بود. یادتان باشد کودک شما، همان موجود ابدی است که باید در مسیر‌تربیتی خود، اسماء و صفات الهی را در وجودش پیدا کرده و آنها را تجلی دهد و به مقام خلیفة اللّهی و یا مقام قرب خداوند که هدف غائی پروردگار از خلقت بشر است، برسد. تمام تلاش خود را به کار گیرید تا این امانت الهی امروز، گرفتاری بزرگ قیامت شما نباشد. بنابراین علاوه بر سرمایه‌گذاری در جنبه‌های مادی و بهداشتی کودکتان، تغذیه‌های روحی او را نیز در اولویت‌ها قرار دهید.
گفتیم که هفت سال اول، مرحله‌ی سلطنت کودک در خانه‌ی شماست. بازی کردن، شغل اصلی او دراین مرحله محسوب می‌شود. آزاد گذاشتن او و به دور نگه داشتنش از بایدها و نبایدها، زمینه را برای شکوفائی استعدادهایش مساعد می‌کند. هرگونه سرمایه گذاری شما در این مرحله، آرامش و شادی را در مراحل بعد به ارمغان خواهد آورد.
کودک و تجربه‌های نوین
ارتباطات کودک در سالهای نخستین عمرش، فقط از طریق حواس پنج‌گانه‌اش صورت گرفته و هیچ اثری از تعقل در رفتارهای او نخواهد بود. لذا شما والدین عزیز، باید انتظارات خود را از اینکه کودکتان رفتارهای مطلوب و صحیح بروز دهد، به صفر برسانید.
برای کودک، همه چیز تازگی دارد و هربار برخورد با اشیاء جدید، او را برای تجارب نو، پرانرژی‌تر و مهیاتر می‌کند. گاهی ممکن است خود را با یک شئ ماهها سرگرم کند تا زوایای مختلف آن را کشف کرده و کاملاً به تسلط خویش درآورد. گاهی نیز تجربیاتش او را با مضامینی چون درد یا خطر آشنا می‌سازند؛ مثلاً کودک در برخورد با آتش، یا هر جسم داغ یاد می‌گیرد که اگر به آنها نزدیک شود می‌سوزد.
و همین تجربیات و اکتشافات است که آرام آرام ذهن او را تشکیل داده و به اصطلاح عاقلش می‌کند. البته در این تجربه کردن‌های پیاپی، اتفاقاتی رخ می‌دهد که مطلوب شما نیست؛ چیزی می‌شکند، وسیله‌ای خراب می‌شود، جایی کثیف و آلوده می‌گردد و... اما فراموش نکنید که این میدانی است که صبر و حوصله‌ی شما در آن محک می‌خورد، مراقب باشید که برنده‌ی صد در صد این میدان باشید.
سه سالگی و شکل گیری (منِ) کودک
در کودک شما، از حدود سه سالگی، چیزی به نام من شکل خواهد گرفت و او سعی می‌کند تا با مخالفت‌هایی که در مقابلتان انجام می‌دهد، منِ خویش را تثبیت کرده و برای خود، شخصیت‌سازی کند. نتیجه‌ی سپری کردن موفق این دوره‌ی کودک، خویشتن‌داری و آرامش روانی او در آینده خواهد بود.
فرصت ندادن به کودک برای مخالفت و محدود و ممنوع کردن او در این مرحله، صدمات شخصیتی جبران‌ناپذیری را در بزرگسالی برایش بدنبال خواهد داشت. او که در کودکی نتوانسته منِ خود را پیدا کرده و تثبیت کند، در بزرگسالی شروع به مخالفت کردن با جمع نموده و سعی در اثبات منِ گم‌شده‌ی دوران کودکی‌اش می‌کند.
پس در نهایت صبر و مهربانی به کودکتان اجازه‌ی مخالفت داده و به قلمرو حکومتی سلطان خانه‌تان تجاوز نکنید تا از یکسو با تجربه‌هایش مهارت‌های لازم را برای سالهای آینده زندگیش کسب کرده و از سوی دیگر آماده‌ی اطاعت از شما در هفت سال دوم عمرش شود. تجربه‌های موفقیت‌آمیز کودک شما، چنان لذتی را در او ایجاد می‌کند که جرأت تجربیات بعدی را به دست خواهد آورد. او با اعتماد به نفس بیشتری به سراغ تجربیات بعدی‌اش رفته و آرام آرام با کسب مهارت‌های لازم، به امور مربوط به خودش مسلط می‌شود. این مهارت‌ها در برقراری روابط اجتماعی‌اش بسیار بسیار مؤثر بوده و به او شخصیت مستقلی می‌بخشد. در این صورت کودک شما، در آینده، ضعیف، تنها، سرخورده، و مطرود کودکان دیگر نبوده و به راحتی تمام توانائی‌ها و مهارت‌هایش را بروز خواهد داد.
نتیجه‌ی صبر و مهربانی امروز شما در پذیرش مخالفت‌ها و تجربه‌های فرزندتان، کودک رام و مطیع فردای شما خواهد بود. پس لذت آزادی و سلطنت را به او بچشانید تا فردا، چشنده‌ی طعم فرزندی آرام و صالح باشید.
تنظیم برنامه‌ها و کارهای شخصی والدین
آزاد گذاشتن کودک، باید تحت نظارت شما و گاهی همراه با دخالت‌های مؤثرتان برای باز کردن راهی که او انتخاب کرده، باشد. و این نیازمند زمان وسیعی از شبانه روز است که باید دراختیارش قرار دهید. هرگاه سلطان خانه‌ی شما، اراده کرد که در کنارش باشید، یا با او بازی کنید، یا به حرفهایش گوش کنید و... باید بدون معطلی، تمام کارهایتان را رها کرده و به سراغش بروید. اگر اطاعت او در زمانی ممکن نبود، به گونه‌ای قانعش کنید که به سیادت او در خانه لطمه‌ای وارد نشود.
توجه کنید که حتی دکوراسیون داخلی منزل شما باید متناسب با شرایط سنی کودکتان باشد. از قرار دادن وسایل شکستنی و گرانقیمت یا اشیاء خطرناک در دسترس کودکان بپرهیزید. محیط خانه را حتی الامکان ساده و مهیای بازی و شیطنت‌های کودکتان تنظیم کنید. برای کارهای ضروری و ظریف نیز جایی از خانه را انتخاب کنید که از دسترس کودک به دور باشد؛ به عنوان مثال روی کابینت آشپزخانه، یا میزهایی با ارتفاع بلند که کودک نتواند به آن دست پیدا کند.
همچنین می‌توانید کارهای ظریفتان را در ساعاتی که او در خواب است انجام دهید.
حس خودنمایی در کودکان
یکی دیگر از راه‌هایی که کودک شما در تثبیت منِ خویش خواهد پیمود، خودنمایی و جلب توجه دیگران می‌باشد. او سعی می‌کند فعالیت‌هایش و نیز آموخته‌های جدیدش را به نمایش گذارده و توجه خاصِ شما را برانگیزد. لذا تنها موضع شما در مقابل این حس کودکتان تشویق اوست. تشویق شما در این مرحله به تثبیتِ منِ وجودی او سرعت بخشیده و مانع از خودنمایی‌های او از هفت سال دوم عمرش به بعد خواهد شد.
به عنوان مثال؛ انسانهایی که از لحاظ رفتار یا پوشش در خیابان توجه دیگران را برمی‌انگیزند و یا کسانی که با تهیه‌ی لوکس‌ترین لوازم سعی در خودنمایی دارند، کسانی هستند که در هفت سال اول عمرشان نتوانستند از طریق جلب توجه دیگران، منِ وجودی خویش را تثبیت کرده و حالا در زمانی کاملاً نامناسب، شروع به اینکار می‌نمایند.
نکته مهم: گاهی کودک شما با دو سلاح گریه و قهر کردن، چیزهایی را از شما می‌طلبد که اصلاً به صلاح او نیست و یا ممکن است حقی را از دیگران ضایع کند. لذا در این مواقع اصلاً در برابر موضع گیری‌های او کوتاه نیایید. چرا که اگر او طعم این گونه موفقیت را بچشد،‌ ترک این عادتِ او، بسیار مشکل خواهد بود.
نحوه‌ی پاسخ گویی به سؤالات کودکان
یکی دیگر از مسائلی که شما در هفت سال اول عمر کودکتان، بسیار با آن رو به رو خواهید شد، سؤالات پی در پی او خواهد بود. او با سؤالات خود دو هدف را دنبال می‌کند؛ یکی اثباتِ من وجودی و استحکام بخشیدن به شخصیتش و دیگری ارضای حس کنجکاوی. گذراندن موفق این دوره نیز، مثل تمام مراحل دیگر، مرهونِ صبر و حوصله شما می‌باشد. سعی کنید آرام و مهربان به سؤالاتش پاسخ گوئید بطوریکه اگر از سؤالاتش خسته شده‌اید، او نباید متوجه کلافه شدن شما شود.
تمام کلمات را صحیح ادا کنید، با وجود اینکه کودک شما قادر نیست، تمام کلمات را درست تلفظ کند، اما نحوه‌ی بیان صحیح کلمات، در خزانه‌ی ذهنش باقی مانده و او را به سمت تلفظ صحیح پیش می‌برد.
پاسخ‌های شما باید در نهایت سادگی بیان شود تا ذهن کوچک کودکتان نیاز به تجزیه و تحلیل گفته‌های شما نداشته باشد. دقت کنید، که هرگز با کلمات بله یا نه پاسخ نگوئید. جمله‌ها را کامل برایش بیان کنید. پاسخ‌های شما، به منزله غذا برای روح فرزندتان است، کاملاً مراقب باشید تا غذای آلوده و یا نامتناسب با سنش به او نخورانید. تمام پاسخ‌های شما باید عین واقعیت بوده و اصلاً دروغی در آن نباشد، چرا که شما با پاسخ دادن به سؤالات او، در حال شکل دادن به شخصیت کودکتان می‌باشید.
بی اهمیت تلقی کردن سؤالات کودک یا بی‌توجهی به پاسخ دادن به موقع، چند عامل زیر را در پی خواهد داشت:
1- شجاعت سؤال کردن و برقراری ارتباط با دیگران از او سلب خواهد شد. (موانع رشد اعتماد به نفس)
2- کودک از تعداد پرسش‌هایش کم خواهد کرد به همان میزان از رشد فکری و شخصیتی‌اش نیز کاسته خواهد شد.
3- توانایی بروز افکار و احساساتش را نخواهد داشت.
4- گاهی ممکن است برای یافتن جواب سؤالاتش به سراغ کسانی برود که شایستگی این کار را نداشته باشند و یا زودتر از موقع، به اطلاعاتی دست یابد که فعلاً زمان دانستن آنها نرسیده است.
تربیت دینی کودک در هفت سال اول
پیشتر گفتیم که همه‌ی انسانها حاملِ روح خداوند هستند. بنابراین استعداد ‌تربیت مذهبی، امری فطری بوده و در نهاد همه‌ی انسانها وجود دارد. سالهای اول زندگی بهترین و مناسب‌ترین زمان برای آماده‌سازی بستری مناسب جهت شکوفایی این استعداد است.
گروهی از انسانها این گونه می‌اندیشند که باید اجازه دهند تا کودکشان بزرگتر شده و آداب و مسائل دینی را در صورت تمایل با اختیار خود انتخاب کنند، حال آنکه همین گروه کودکان خود را به اجبار به مدرسه می‌فرستند و یا به اجبار برای حفظ از بیماری‌ها، به آنها واکسن تزریق می‌کنند!
والدین عزیز! این شما هستید که باید بستری مناسب را برای شکوفایی استعدادهای کودکان خود فراهم کنید تا وقتی که به مرحله‌ی تفکر و تعقل رسیدند، بذر محبت خداوند در این بستر شروع به رشد کرده و او عاشقانه و با کمال میل تمام تکالیف شرعی‌اش را بپذیرد.
مسائل دینی نیز، درست مثل رعایت نظم، رعایت بهداشت، رعایت آداب اجتماعی و... نیاز به آموزش‌های غیر مستقیم در هفت سال اول دارند که ما اصطلاحاً از آن به عادت دادن کودک به این امور تعبیر می‌کنیم.
نوجوان و یا جوانی که از کودکی به حضور خداوند و وجود مقدس اهل بیت انس گرفته است، به ندرت در برخورد با ناهنجاری‌های جامعه و خطراتی که دائماً او را تهدید میکنند، دستخوش تغییر و انحطاط خواهد شد. روح ایمان، قوی‌ترین پناهگاه در برابر مشکلات سهمگین زندگی بوده و فرد مؤمن می‌آموزد که در همه‌ی احوالاتش در پناه آغوش خداوند آرام و امیدوار روزگارش را بگذراند.
آغاز‌تربیت دینی بلافاصله بعد از تولد
به محض تولد کودک مستحب است که در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه خوانده شود، تا اولین اصواتی را که کودک بعد از تولد ادراک می‌کند، اصول عقایدش باشد. همچنین خواندن سوره‌های حمد، توحید، ناس و فلق، آیة‌الکرسی و آیات آخر سوره‌ی حشر نیز استحباب زیادی دارد.
عادت دادن کودک به نوای قرآن حتی در دوران شیرخوارگی بسیار مؤثر است، خصوصاً اینکه این صدا زمانی به گوشش بخورد که در خواب است، چرا که ماندگاری آن در ذهن کودک بیش‌تر خواهد بود. تمام تصاویر و اصوات در لوح سفید ذهن کودک شما ضبط شده و یقیناً در سازندگی روح او مؤثر خواهد بود.
مشاهده تصاویر مذهبی، سرآغازی برای تقلید کودک
دیدن تصاویری از قبیل نماز خواندن والدین، روزه گرفتن، قرآن خواندن، دست‌گیری از فقرا، شرکت در مراسم‌های مذهبی و... اندک اندک کودک را به این تصاویر عادت داده و او را به سمت تقلید سوق می‌دهد. البته معمولاً تقلیدهای کودک از حدود دو سالگی اتفاق می‌افتد. به محض انکه متوجه تقلید کودکتان در اعمال مذهبی شدید، تشویقش کنید و یا مقدمات و شرایط این تقلیدها را برایش فراهم آورید. دقت کنید که ملزم بودن شما به رعایت مسائل شرعی، روحیه‌ی تقلیدهای مذهبی را در فرزندتان بالا برده و به شکوفائی استعدادهای دینی‌اش سرعت ویژه‌ای می‌بخشد. مراقب باشید که عادت دادن کودک باید کاملاً ظریف و با احتیاط انجام شده و به مرحله‌ی وادار کردن او به انجام امور دینی نینجامد که امری بسیار ناپسند و اشتباه می‌باشد.
در رفت و آمدهایتان به حرم‌های مقدس یا مساجد، سعی کنید کودکانتان را آزاد گذارده تا به بازی‌های دلخواهشان بپردازند. محیط‌های معنوی، از لحاظ فطری بسیار سازنده و نشاط آورند. اجازه دهیم، فرزندمان، شیرین‌ترین خاطره‌هایش را در این محیط تجربه کند. هرگز او را وادار به شرکت در نماز جماعت نکنید، دیدن تصاویر عبادات و ارتباط‌های مردم با خداوند برای سازندگی او کافی است. سعی کنید که از بودن در محیط‌های معنوی احساس شادی و راحتی کند.
صفت‌های بارز معنوی در کودکان
دو صفت در کودکان وجود دارد که از لحاظ معنوی بسیار ارزشمند می‌باشد. اولین صفت عجز و ناتوانی و ضعف مطلقی است که با آن زاده شده و توانایی انجام هیچ کاری را برای خود ندارد. سعی کنید به او بیاموزید که همیشه فقیر الی الله خواهد ماند و این ضعف در مقابل خداوند در وجودش دائمی‌ است، او در این صورت فردی خواهد شد که هرگز سر به تکبر و خودخواهی در برابر خالقش برنخواهد داشت.
صفت دوم استفاده کودک از سلاح گریه است. گریه یعنی اظهار عجز و ناتوانی و مدد خواستن از یک قدرت مطلق. با آموزش‌های عملی خود به او بفهمانید که اظهار عجز و خضوع خالصانه در برابر خدا، بزرگترین سلاح ما برای اتصال به قدرتی بی‌نهایت است.
دستورات امام صادق(ع) برای‌تربیت دینی کودک
وقتی کودک شما به سن سه سالگی رسید، از او بخواهید هفت مرتبه جمله «لا اله الّا الله» را تکرار کند. سپس آزادش بگذارید تا به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز برسد. سپس از او بخواهید که هفت مرتبه جمله‌ی محمداً رسول الله را تکرار کند. در 4 سالگی از او بخواهید هفت بار ذکر صلوات را تکرار کند.
در حدود 5 سالگی (وقتی که دست راست و چپش را از هم تشخیص داد) او را در مقابل قبله قرار داده و سجده و ذکر آن را به او بیاموزید.
در 6 سالگی نیز آرام آرام رکوع و قنوت و دیگر اجزای نماز را به او تعلیم دهید. در پایان هفت سالگی، زمان مناسبی برای تعلیم وضو است. بعد از اینکه یک وضوی کامل را انجام داد، آرام آرام از او نماز کاملی را هم طلب کنید. سعی نکنید از این پس او را به نماز خواندن وادار کنید، در صورتیکه تمایل داشت تشویقش کنید، در غیر این صورت آزادش بگذارید.
از پایان 9 سالگی، باید جدیت بیش‌تری به خرج دهید. البته برای دختر بچه‌ها کمی‌زودتر اقدام کنید، تا در سن 9 سالگی، آسان به واجبات تن دهند. اگر با کاهلی فرزندتان مواجه شدید، کمی‌جدی‌تر به موضوع بنگرید چرا که انس نداشتن کودک با واجبات در این سنین موجب سرباز زدن از واجبات شرعی در سنین تکلیفِ او خواهد شد.
نکته مهم 1: تصویری که شما از خداوند برای کودکتان می‌سازید، مهم‌ترین نقش را در ایجاد انس کودک با خداوند ایفا می‌کند. سعی کنید که خداوند را آنگونه که هست؛ دوست داشتنی، مهربان، گذرنده‌ی از خطاها، پناهگاه محکم روزهای سخت و... برایش‌ترسیم کنید، تا بعدها خیلی راحت بتوانید او را از کارهای ناپسند فقط با یک جمله‌ی (خدا راضی نیست) یا (خدا دوست ندارد تو را این گونه ببیند) منع کنید.
نکته مهم 2: دقت کنید که‌تربیت دینی صرفاً ارتباط با ظواهر مذهبی از جمله نماز، روزه، حجاب و... نمی‌باشد. دین شامل تمام آداب اجتماعی و فردی از قبیل برخوردهای جنسی، بهداشتی، اجتماعی و... بوده و فرد دیندار ملزم به خوگرفتن با تمام این آداب می‌باشد