محرم الحرام و اعمال آن

مُحَرََّم به معنای حرام شده و تحریم آمده است. آنچه خدای تعالی بر بندگان حرام کرده است. مُحَرََّم نخستین ماه از ماه‌های دوازده گانه قمری:( مُحَرََّم ، صفر، ربیع الاول، ربیع الثانی، جمادی الاول، جمادی الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده و ذیحجه) و یکی از ماه‌های حرام (رجب، شوال، ذیقعده و ذیحجه) است که در دوران جاهلیت و نیز در اسلام، جنگ در آن تحریم شده بود. بعضی از مفسران قرآن، تحریم جنگ در این چهار ماه را از زمان حضرت ابراهیم علیه السلام می‌دانند. در عصر جاهلیت نیز این قانون به عنوان یک سنت به قوت خود باقی بود؛ هر چند آنها طبق میل خود، گاهی جای این ماه‌ها را تغییر می‌دادند، ولی در اسلام همواره ثابت و غیر قابل تغییر شد.
بنا بر قاعده رایج در دوره جاهلیت، که در شش ماه نیمه ی اول سال هر دو ماه متوالی اسامی مشابهی داشته اند.(دو صفر، دو ربیع، دو جمادی) نام این ماه نیز صفر بوده و صفر الاول ( در مقابل صفر الثانی که همان صفر یا صفر الخیر یا صفر المظفر کنونی است) نامیده می شده است. لفظ مُحَرََّم (حرام، که جنگ در آن حرام است) صفت این ماه است که یکی از چهار ماه حرام بوده است. مفسران حدس زده اند با توجه به اینکه ربیع به معنای بهار یا باران و جمادی به معنای سردی یا خشکی و رمضان به معنای گرما است، پیش از اسلام برای آنکه حج در زمان مناسب واقع شود برای تطبیق ماههای قمری خود با سال شمسی نوعی کبیسه گیری داشته اند و هر 24 سال یک ماه اضافی به سال می افزودند و سال های کبیسه 13 ماه می شد و در این سال های کبیسه، صفر الاول یعنی مُحَرََّم را یک ماه به تاخیر می انداختند و این تاخیر را نسئ می نامیدند. به فرمان خدا (در سوره توبه آیه37 ) از این کار نهی شدند.
گفتنی است که تحریم جنگ در این چهار ماه در صورتی است که جنگ از سوی دشمن بر مسلمانان تحمیل نشود، اما در صورتی که مسلمانان مورد هجوم قرار گیرند، موظف به دفاع از از خود هستند. تحریم جنگ و خونریزی در این چهار ماه، دلایل زیادی داشته و دارد، که پایان دادن به جنگ های طولانی و دعوت به صلح و آرامش، یکی از این دلایل است؛ زیرا هنگامی که جنگجویان، چهار ماه اسلحه را بر زمین بگذارند، مجالی برای تفکر و اندیشه به وجود می‌آید واحتمال پایان یافتن دائمی جنگ بسیار افزایش می‌یابد.
قرآن کریم در آیه 36 سوره توبه صراحتاً به حرمت ماه‌های حرام حکم داده است.
شب و روز اول مُحَرََّم به عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب شریف مفاتیح الجنان بیان شده است.
محرم، ماه حزن و اندوه و عزاداری شیعیان در شهادت حضرت امام حسین علیه السلام است. در ماه محرم بود که وی وارد سرزمین کربلا شد، و در دهمین روز این ماه معروف به عاشورا به همراه 72 از یاران باوفایش به شهادت رسیدند. امام زین‌العابدین(علیه السلام) نیز، در روز بیست و پنجم همین ماه شهید شد.
حوادث و وقایع فراوانی در ماه مُحَرََّم رخ داده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود:
غزوه ذات الرقاع، فتح خیبر، ازدواج حضرت علی (علیه السلام) با حضرت زهرا(سلام الله علیها) ، حادثه خونین کربلا - تاسوعا و عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام واسارت خاندان امام به کوفه و شام.
همچنین نقل است که به خلافت رسیدن عثمان، قتل محمد امین برادر مأمون عباسی ، قتل جعفر برمکی و انقراض آل برمک و دولت برامکه ، واقعه هولاکو و معنصم و انقراض دولت بنی عباس در این ماه بوده است.
عروج حضرت ادریس علیه السلام به آسمان ، استجابت دعای حضرت زکریا علیه السلام ، عبور حضرت موسی علیه السلام از دریا و غرق شدن فرعونیان در نیل ، آزاد شدن حضرت یوسف علیه السلام از زندان (به روایتی بیرون آمدن آن حضرت از چاه آب آمده است.)، حمله اصحاب فیل , نیز به روایتی تغییر قبله از مسجد الاقصی به کعبه از جانب خداوند متعال در ماه مُحَرََّم رخ داده است.
اهل سنت معتقدند که عمر در نخستین روز همین ماه کشته شده است. اهل سنت روزه گرفتن در تاسوعا و عاشورا را مستحب می‌دانند، در حالی که ، شیعیان آن را مکروه دانسته‌اند. در بعضی از کشورهای اسلامی ، آغاز این ماه که آغاز سال قمری نیز هست جشن گرفته می‌شود؛ در حالی‌که در بعضی کشورهای دیگر مانند عربستان سعودی با این جشن مخالفت شده و بدعت دانسته می‌شود.

اعمال ماه محرم الحرام
 

اعمال شب اول ماه محرم
1ـ نماز: این شب چند نماز دارد كه یكی از آنها به شرح ذیل است:
دو ركعت، كه در هر ركعت بعد از حمد یازده مرتبه سوره‌ توحید خوانده شود.
در فضیلت این نماز چنین آمده است:
«خواندن این نماز و روزه داشتن روزش موجب امنیّت است و كسی كه این عمل را انجام دهد، گویا تمام سال بر كار نیك مداومت داشته است.»( بحارالانوار، ج 98، ص 333)
2ـ احیای این شب.( مصباح المتهجد، ص 783)
3ـ نیایش و دعا.( بحارالانوار، ج 98، ص 324)

روز اول محرم
دو ركعت نماز خوانده شود و پس از آن سه بار دعای زیر قرائت گردد:
«اللّهم انت الاله القدیم و هذه سنةٌ جدیدةٌ فاسئلك فیها العصمة من الشیطان و القوَّة علی هذه النّفس الامّارة بالسُّوء»( بحارالانوار، ج 98، ص 334)؛ بارالها! تو خدای قدیم و جاودانی و این سال، سال نو است، از تو می‌خواهم كه مرا در این سال از شیطان حفظ كنی و بر نفس اماره (راهنمایی كننده) به بدی پیروز سازی.

روز دوم محرم
در چنین روزی كاروان امام حسین(علیه السلام) در سال 61 ه‍ .ق وارد سرزمین كربلا شد و با ممانعت لشكر حرّ مجبور به توقّف در آنجا گردید.( فرهنگ عاشورا، ص 406)

روز سوم محرم
از پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نقل شده است:
«هر كس در این روز روزه بگیرد، خداوند دعایش را اجابت كند.» (وسائل الشیعه، ج 10 ص 470)
در آن روز سپاه عمر بن سعد وارد كربلا شد.

روز چهارم محرم
بی‌نتیجه بودن مذاكره حضرت سیدالشهداء(علیه السلام)، با عمر بن سعد برای وادار كردن لشكر وی به ترك جنگ و دعوت او و لشكرش جهت ملحق شدن به سپاه اسلام.

روز هفتم محرم
روزه گرفتن مستحب است.

روز نهم محرم
تاسوعای حسینی، روز محاصره‌ امام حسین(علیه السلام) و اصحابش در سرزمین كربلا توسط سپاه شمر.
( وسائل الشیعه، ج 7، ص 339)

اعمال شب عاشورا
1ـ چند نماز برای این شب در روایات آمده است كه یكی از آنها چنین است:
چهار ركعت نماز كه در هر ركعت بعد از سوره‌ حمد، 50 بار سوره‌ توحید خوانده می‌شود. پس از پایان نماز، 70 بار «سبحان الله والحمدالله و لا اله الاّ الله و الله اكبر ولا حول ولا قوة الاّ بالله العلیّ العظیم» خوانده شود.( وسائل الشیعه، ج 7، ص295)
2ـ احیای این شب كنار قبر امام حسین(علیه السلام).( بحارالانوار، ج 98، ص 340)
3ـ دعا و نیایش. (بحارالانوار ، ج 98، ص338)

روز عاشورا
1ـ عزاداری بر امام حسین(علیه السلام) و شهدای كربلا، در این مورد از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است:
هر كس كار و كوشش را در این روز، رها كند ، خداوند خواسته‌هایش را برآورد و هر كس این روز را با حزن و اندوه سپری كند، خداوند قیامت را روز خوشحالی او قرار دهد. (بحارالانوار، ج 98، ص 43، حدیث 5)
2ـ زیارت امام حسین(علیه السلام).( كامل الزیارات، ص 174، حدیث 5 و 6)
3ـ روزه گرفتن در این روز كراهت دارد؛ ولی بهتر است بدون قصد روزه، تا بعد از نماز عصر از خوردن و آشامیدن خودداری شود. (وسائل الشیعه، ج 7، ص 338، حدیث 7.)
4ـ آب دادن به زائران امام حسین(علیه السلام).( كامل الزیارات، ص 174، حدیث 5.)
5ـ خواندن سوره توحید هزار مرتبه.( وسائل الشیعه، ج 7، ص 339، حدیث 8.)
6ـ خواندن زیارت عاشورا. (كامل الزیارات، ص 174.)
7ـ گفتن هزار بار ذكر «اللّهم العن قتلة الحسین(علیه السلام).»( مفاتیح الجنان، ص 298.)

روز دوازدهم محرم
ورود كاروان اسیران كربلا به كوفه و شهادت حضرت سجاد(علیه السلام) در سال 94 ه‍ .ق.

روز بیست و یكم محرم
1ـ روزه‌ این روز مطلوب است. (بحارالانوار، ج 98، ص 345، حدیث 1.)
منابع: 1- هدایة الانام الی وقایع الایام، محدث قمی، ص53
2- مفاتیح الجنان، ص 521
3- تفسیر نمونه ج 7 ص 405
4- تفسیر المیزان ج 9 ص 266
5- مجمع البیان ج 5 ص 50
6- لغت نامه دهخدا ج 43
7- معارف و معاریف ج 9
8- فرهنگ فارسی معین ج 3
9- دائره المعارف فارسی ج 2