غفلت در دنیا؛ پشیمانی در ابدیت

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه 12«بحث غفلت » مورخ 93/10/30، استاد محمد شجاعی به ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

غفلت در دنیا= پشیمانی در ابدیت

امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» می‌فرمایند:

«أیُّها الناسُ غیرُ المَغفولِ عَنهُم، و التارِكونَ المَأخوذَ مِنهُم، مالی أراكُم عنِ اللّه ِ ذاهِبینَ ، و إلى غیرِهِ راغِبین؛ ای مردمی که از شما غفلت نمی‌شود اما شما چیزهایی را که از شما می‌خواهند ترک نموده‌اید (از آن‌ها غافل اید). شما را چه شده که در حال دور شدن از خدایید و به سوی غیر او رغبت دارید!..

این روایت از پدر آسمانیِ ما، بسیار کوتاه امّا فوق‌العاده پُر مغز و گرانمایه است. برای ادراک بهتر این فرمایش بلند، بهتر است به سراغ نسبت‌های دنیا با آخرت و رحم مادر با دنیا برویم.

آموختیم که رابطه رحم مادر با دنیا درست مانند رابطه دنیا با آ[رت است. هدف نهایی از تشکیل نطفه در رحم مادر، تولدِ سالم یک نوزاد است. این نطفه تشکیل شده، موظف است پس از طی مراحلی در مدت زمانی معین، کاملاً متناسب و هماهنگ با شرایط زیستی دنیا به آن متولد گردد، ناراحتی و تعجب همگان زمانی برانگیخته خواهد شدکه این نوزاد، سالم به دنیا متولد نگردد. برای این نوزاد، غفلت، به معنای قطع حرکت صحیح در مسیر رشد جنینی‌اش به سمت تولد به دنیا بوده است، به طوری که او را از کسب شرایط زیستیِ لازم دنیا باز داشته است.

هدف نهایی از زیستنِ در دنیا نیز، آماده شدن برای زندگی در شرایط زیستی آخرت است. اساساً هر آنچه که در این مسیر مانعِ آمادگیِ ما برای زندگی ابدی گردد، عاملی غفلت زا محسوب می‌گردد. عوامل غفلت‌زا می‌توانند در محدوده هر کدام از کمالات پنج‌گانه وجود انسان تعریف گردند؛ کمالات حسی، خیالی، وهمی، عقلی و یا حتی فوق‌عقلی.

گاه کمالات فوق عقلی خود حجابی در مسیر حرکت انسان به سوی الله می‌گردند، به طوری که انسان ظاهراً مشغول امور مذهبی و مقدس شده، امّا باطن او به سمت تولد سالم حرکت نمی‌کند.

در حرکت جنین از رحم مادر به سمت دنیا، ملاک تولد سالم، یک بدن سالم است. اما در حرکت انسان از دنیا به سوی آخرت، ملاک حرکت سالم، یک قلب سالم است. به گونه‌ای که تنها دارایی کاربردی در لحظه تولد انسان به آخرت قلب سلیم است. «إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ». قلب سلیم، قلبی است که کاملاً با شرایط زیستی آخرت سازگار باشد.

امام صادق (علیه‌السلام) در توصیف قلب سلیم می‌فرمایند:

«أَلَّذِى یَلْقَى‌ رَبَّهُ وَ لَیْسَ فِیهِ أَحَدٌ سِوَاهُ؛ قلبی که وقتی به ملاقات پروردگارش می‌شتابد، چیزی جز الله در آن وجود ندارد». (معشوقی جز او نداشته است).

اساساً تمام احکام و قوانین دین و تمام ماجراهایی که در طول تاریخ به سر حاکمیت دین اتفاق افتاده است، دلیلی جز، گشودن راهی برای انسان‌ها در جهت کسب قلب سلیم نداشته است. تپش قلبی در سینه انسان‌ها که لا اله الا الله حاکم مطلق آن است.

می‌دانیم که سؤالاتِ آخرتی، نه کتبی اند و نه شفاهی، بلکه جنس سؤالات آخرت تکوینی است، یعنی ساختارِ نفس ما، باید با سؤالات آخرت (شرایط زیستی آخرت) تطابق یافته باشد. درست همانگونه که نوزاد، با سلامتِ کاملِ بدن خود، به سؤالات دنیا پاسخ می‌دهد.

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در ابتدای روایت اشاره به سؤالات آخرتی داشته و گوشزد می‌کند که شما اصلاً آن‌ها را جدی نگرفته‌اید، حال آنکه حتماً روزی مورد بازخواست قرار خواهید گرفت. و سپس به الله‌ی اشاره می‌کند، که هدف نهایی خلقت انسان‌ها، چیزی جز رسیدن به آغوش او نمی‌باشد، حال آنکه غالب شما، در حال دور شدن از او، و رغبت به غیر او می‌باشید.

مهمترین سؤال روز قیامت، کیفیت ارتباط با امام زمان (علیه السلام) است. آیا برای پاسخ به این سؤال، فکر کرده و قدمی برداشته‌ایم؟

منفورترین انسان‌ها در نگاه الله

امیرمؤمنان، علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند:

«إنّ مِن أبغَضِ الرِّجالِ إلَى اللّهِ تعالى لَعَبدا وَكَلَهُ اللّهُ إلى نفسِهِ، جائرا عن قَصدِ السَّبیلِ، سائرا بغیرِ دَلیلٍ، إن دُعِیَ إلى حَرثِ الدُّنیا عَمِلَ، و إن دُعِیَ إلى حَرثِ الآخِرَةِ كَسِلَ. كَأَنَّ ما عَمِلَ لَهُ واجِبٌ عَلَیهِ، وكَأَنَّ ما وَنى فیهِ ساقِطٌ عَنهُ؛ مبغوض‌ترین انسان‌ها در نزد خداوند، بنده‌ای است که خداوند او را به حال خود واگذار کرده است، بدون مربی حرکت می‌کند، بی‌آنکه هدفی را دنبال کند. اگر به کار دنیا دعوت شود، عمل می‌کند و اگر به کار آخرتی فراخوانده شود، کسل است. گویی آنچه که برایش زحمت می‌کشد بر او واجب است و آنچه که در آن تنبلی می‌نماید از او ساقط».

منفورترین انسان‌ها از نگاه الله، کسانی هستند که بی‌هدف و بی‌مربی در دنیا در حال حرکت اند. البته به چنین حرکتی، اساساً نمی‌توان لغت حرکت را اطلاق کرد، چرا که آنان اساساً مسیری را برای حرکت انتخاب نکرده‌اند و بدین سبب، به خود واگذار شده‌اند.

بسیار بدیهی است که انسان برای آموختن هر مهارتی باید در نزد استاد فن زانو زده و با تمرین و تکرار در آن به مهارت برسد. امّا گروهی از انسان‌ها اساساً برای حرکت به سمت هدف نهایی خلقت، در خود احساس نیاز به مربی را نیافته و به دنبال استادی برای کسب مهارت‌های انسانی نمی‌گردند. و این عدم احساس نیاز، تنها به این دلیل است که آن‌ها خود را به عنوان یک انسان باور نکرده و حرکت در مسیر انسانی را جدی نگرفته‌اند.

آنان برای کسب کمالات چهار بخش پایینی (حسی، خیالی، وهمی و عقلی) به سرعت آماده تلاش و عمل اند، امّا برای کسب قلب سلیم و حرکت به سمت آخرت سرشار از کسالت و تنبلی اند. به راحتی برای دنیا هزینه می‌کنند، اما به دلیل جدی نبودن در آخرت، از کم مصرف‌ترین اموالشان، برای آن می‌پردازند.

آنان دنیا را به قدری جدی گرفته اند که فعالیت‌های دنیای برایشان چون واجبات الهی، غیر قابل اجتناب است.

این ویژگی بارز سبک زندگی غیر الهی است که تا به این حد، کمالات دنیایی را در نگاه انسان واجب و ارزشمند جلوه می‌دهد. همین سبک زندگی، انسان را به سمتی سوق می‌دهد که واجبات الهی برای او اساساً مهم نبوده و گویی تکلیفی در قبال آن‌ها احساس نمی‌کند، در حالی که او تنها برای رسیدن به حقیقت «لا اله الا الله» خلق شده است.

تصویر انسان پست در کلام امام رضا (علیه‌السلام)

امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرمایند:

«السَّفِلَةُ مَنْ کَانَ لَهُ شَیْ ءٌ یُلْهِیهِ عَنِ اللَّهِ تَعَالَى؛ انسان پست، کسی است که چیزی دارد که او را از الله غافل می‌کند».

منظور از (شیء) در این روایت کمالات 5 گانه قوای انسان است. و آیا فحشایی بالاتر از این وجود دارد که انسان در نگاه امام رضا (علیه‌السلام)، پست باشد؟ در زندگی ما شئونات بسیاری وجود دارد که ما در طی روز از الله غافل می‌سازد. باید با شستشو در نهر استغفار (بخصوص قبل از خواب) از تمام این شئونات، به درگاه خداوند بازگشته و از او آمرزش بطلبیم. به خاطر روزی را که از دست دادیم، ساعاتی را که در دوری و غفلت از او سپری کردیم و ورودی‌هایی که نفس ما را به شلوغی کشاندند تا معشوق حقیقی‌مان را از یاد بردیم.

پیامبر اسلام نیز روزی 70 مرتبه استغفار می‌کرد تا پرده‌ای نازک غفلت را از قلبش بزداید، آیا ما به استغفار نیازمند نیستیم؟

با اندکی تفکر شئوناتِ، غفلت‌زای زندگی خود را بشناسیم و آن‌ها را مدیریت کنیم!

مطالب بیشتر:

پای درس استاد

مجموعه سخنرانی های استاد محمد شجاعی

مجموعه کتابهای استاد محمد شجاعی

«والحمدلله رب العالمین»